सन्दर्भः युगकवि सिद्धिचरणया १०९ क्वःगु जन्मजयन्ती २०७७ जेठ
डा. माधव सापकोटा
बर्षा
वर्षा जि वयेधुन थनी भव भव्य यायेत
ग्रीष्मैगु गौरव—पताः व चटक्क चायेत,
जिं हैगु सत्य जगते अति भिंगु काल,
याना विरोध रवियागु व अंकमाल ।
अन्याय याक्क फस, धू व निभाः प्रचण्ड
याना बिये सकलजिं थन खण्ड खण्ड,
क्वहाँ वया जि मनयागु लँपुं हतासं
गं—गा खुसी, तरु लता सकलें थकायेत ।
सूद्र्यः पिहाँ मवलसा बिजुली पिकाये
तकेत जिं तम सदैव प्रयत्न याये,
फुसां छु, प्राय लख सुन्दर मेघयाके
फेना जनी उदघिया लख ब्याक्क साले ।
दु ला छु दु गरिब भूतलया अपाय्चो
अय्सां मनोहर मयाये मू वस्तु घाक्क,
सौंन्दर्यया शुभ उपासकपिंन्त घात्थें
सौन्दर्य पूर्ण भवयागु महत्व केने ।
अन्त्यन्त क्रोध पिकया जगते जि हाले
ख्याना—खिना अशुभ वस्तुत नष्ट याये,
शान्ति विना थन हानं छु मज्वीगु भ्रान्ति !
नेपालभाषाया कविरत्न व खस नेपालीभाषाय् युगकवि सिद्धिचरण श्रेष्ठ (वि.सं. १९६९—२०४९) आधुनिक नेपाली कविताया स्वच्छन्दतावादी धाराया प्रवर्तक खः । १९९१ साल मंसिर ८ गतेया गोरखापत्र पत्रिकाय् ‘साहित्यिक नेपाल’ शीर्षकया कविता पिथना खस नेपाली कविताय् स्वच्छन्दतावादी धाराया दकले न्हापा च्वयादिल । अथेहे वहे दँय् मङ्सिर १५ गतेया गोरखापत्रिकाय् लक्ष्मीप्रसाद देवकोटां ‘पूर्णिमाको जलधि’ कविता पिथना थुगु धारायात गति बिइगु ज्यासना दिल ।
खसनेपाली कविताया इतिहासय् १९९१ निसें २०१६ या ई दुनेयात स्वच्छन्दवादी काव्यधारा नालातःगु दु । थुगु धारा दकले न्हापा सिद्धिचरण बाय् देवकोटा सुनां यानादीगु धयागु खँ भतिचा गम्भीर जूगु खनेदु । वि.सं. १९९१ सालय् देवकोटाया स्वयां सिद्धिचरणया स्वच्छन्दतावादी कविता छवाः न्ह्यः छापेयाःगुलि सिद्धिचरण प्रवर्तक व देवकोटा सहप्रवर्तक नालातःगु दु । युग कवि सिद्धिचरणया साहित्यिक स्रष्ठा व्यक्तित्व गुलित न्ह्यथनातःगु दु, उलिहे वयागु जेल जीवन व राजनीतिक व्यक्तित्व नं न्ह्यथनातःगु दु ।
सिद्धिचरण श्रेष्ठं १९९४ सालय् नेपालभाषाय् ‘वर्षा’ शीर्षकया कविता च्वयादिल । थ्व कविता फत्तेबहादर सिंहपाखें सम्पादित ‘नेपाली बिहार’ (१९९५) नायागु सपूmतिइ छापेजुल । “क्रान्तिविना थन दैमखु स्वच्छ शान्ति” धयागु क्रान्तिकारी बिचाः न्ह्यब्वगुलिं तत्कालीन शासन व्यवस्थां ‘नेपाली विहार’ जफत यात । नेपाली साहित्यय् दकले न्हापा स्पष्ट व सचेत रूपय् क्रान्तिया हसना थ्वहे कवितां ब्यूगु दु । सिद्धिचरण श्रेष्ठ १९९७ सालय् जेल लाःगु हुनितमध्ये थ्व नं छगू खः । थ्व कविताया खसनेपाली अनुवाद नेपालभाषाया सुप्रसिद्ध कवि वैकुण्ठप्रसाद लाकौलं यानादिल । सिद्धिचरण श्रेष्ठं ‘विश्वव्यथा’ शोककाव्यया आठौँ अनुच्छेदय् ‘हडताल’ शब्दया छ्यलातःगु जुया ‘शारदा’ पत्रिकां उगु अनुच्छेद लिकानाबिल । ‘हडताल’ शब्द च्वयातःगु जुयानं सिद्धिचरण जेलय् च्वनेमाःगु मेगु छता कारण जुल ।
थ्वहे झ्वलय् महावीर स्कुलय् संलग्न जुया राजनीतिक क्रियाकलापय् लगे जूगु द्वपनय् १९९७ कार्तिक २ गते उगु स्कुलया संस्थापक चिनियालाल सिंह ल्यूल्यू जूगुलिं व लिसें दुसपुस जुयाच्वंपिन्त व सिद्धिचरण नं उगु स्कुलय् दुसपुस दुथ्याःगुलिं नं ज्वंगु खः । १९९२ या अन्तपाखे प्रजा परिषद्या पर्चात खनेधुंकाः व पर्चात महावीर स्कुलं प्रसारित जूगु शङ्काय् इमित ज्वन ।
वि.संं १९९० या तःभुखाय्लिपा सिद्धचरण श्रेष्ठया गङ्गालाल, दशरथ चन्द, टङ्कप्रसाद आचार्यपिलिसें स्वापू दुगु जुयाच्वन १९९३ सालय् नेपाल प्रजा परिषद्या स्थापनालिपा इपिंलिसें सिद्धिचरण श्रेष्ठयानं क्वातुगु स्वापू दत । सिद्धिचरण श्रेष्ठ प्रजा परिषद्य् मदुसा नं प्रजा परिषद्य् दुगु धकाः शङ्का यासें साहित्यया माध्यमं राणा विरोधी अभियानय् लगेजूगु लगायत थीथी हुनि क्यंसे १९९७ साल कार्तिक २ गते छेँय् वातुवाःबले छेँय्नं ४ बोरा भ्वंत व प्राचीन हस्तलिखित सामग्री नापं वय्कःयात सिंहदरबार चलान यानाबिल । ८३ दिं लिपा १९९७ माघ ८ गते सिद्धिचरण श्रेष्ठ लगायत अन थुनाय् कुनातःपिं कैदीपिन्त थथे सजाय न्यंकल ।
श्री शुक्रराज – अंश सर्वश्व, ज्यान ।
श्री टङ्कप्रसाद – अंश सर्वश्व, मुडी, दामल ।
श्री रामहरि – अंश सर्वश्व, मुडी, दामल ।
श्री दशरथ चन्द – अंश सर्वश्व, ज्यान ।
श्री धर्मभक्त – अंश सर्वश्व, ज्यान ।
श्री गङ्गालाल – अंश सर्वश्व, ज्यान ।
श्री पूर्णनारायण – अंश सर्वश्व, ज्यान ।
सिद्धिचरण – अंश सर्वश्व, १८ दँ कैद ।
कविरत्न सिद्धिचरण श्रेष्ठ जेलय् लाबले २००१ सालय् अबुं संसार त्वःतल । अबुया लिपांगु संस्कार यायेत तक्कनं जेलं त्वतामबिल । वय्कःया सिर्जनशीलता धाःसा जेलदुने नं च्वन्ह्याकातुं च्वन । अबुया लुमन्तिइ २००१ सालय् ‘तपर्ण’ शीर्षकया कविता च्वयादिल । उर्वशीया पहिलो खण्ड व ‘ज्यानमारा शैल’ खण्डकाव्य नं जेल जीवनया हे उपज खः । सिद्धिचरणया कुतः व प्रेरणां यानाः जेलय् छगू साहित्यिक मण्डली नीस्वन उकिइ चित्तधर ‘हृदय’, धर्मरत्न यमी, केदारमान व्यथित, हरिकृष्ण श्रेष्ठ पिनं दुथ्याःगु खः । १८ दँया जेल सजाँय न्यंकातःगु जूसानं वि.सं. २००२ सालय् न्यादँलिपा जुद्ध शमशेरया इनाप कथं जेलमुक्त यानाबिल ।
कविरत्न प्रत्यक्ष स्वयानं अप्रत्यक्ष रूपय् राजनीतिक क्रियाकलापय् ब्वति दुगु खनेदु । गुलि रचनात तत्कालीन शासकतय्गु विद्रोह यानाः च्वयातःगु दु । राणा विरोधी राजनीतिक क्रियाकलापया द्वपनय् १९९७ सालय् जेल सजाँय फयेमाल । वय्कः छम्ह राजनीतिक व्यक्तिपिनिगु प्रेरक नं खः । शहिद गङ्गालाल व गणेशमान सिंहया प्रेरक व्यक्तित्वया रूपय् दुगु तथ्य नं न्ह्यथनातःगु दु । सिद्धिचरण श्रेष्ठं ‘शहिद गङ्गालाल’ शीर्षकया च्वसुइ गङ्गालाल सिद्धिचरणया ‘चम्क युवक’ शीर्षकया कवितां अभिप्रेरित जूगु तथ्य न्ह्यब्वयातःगु दु उगु कविताया छुं अंश थथें दु ः
चम्क युवक चम्क न चम्क
छाती फुकाई लम्क न लम्क ।
थ्व कवितां गङ्गालालया क्रान्तिकारी मानसिकताय् झं मेगु ऊर्जा तनाः बिल । गङ्गालाल व सिद्धिचरण सतिपिं निम्ह पासा खः । गङ्गालाल प्रत्यक्ष रूपय् क्रान्तिइ लगेजुल जुलसा सिद्धिचरण साहित्यया माध्यमं क्रान्तिकारी गतिविधि न्ह्यब्वयादिल । गणेशमान सिंहं सिद्धिचरण श्रेष्ठया ‘कारागारका सम्झना’ (२०५२) नां यागु सफूया भूमिका च्वयेगु झ्वलय् सिद्धिचरण थःगु राजनीतिक जीवनया थाकूयाच्वंगु इलय् मार्गदर्शक व प्रेरक जूगु तथ्य च्वन्ह्याका ब्यूगु दु । दसुया नितिं –“जिगु राजनीतिक जीवनय् थाकूयाच्वंगु इलय् वय्कः हे जिंगु मार्गदर्शक व प्रेरक जुयादिल । जिगु राजनीतिक जीवनय् गणेशमानयात गणेशमान यायेगु ज्याय् वय्कःया ज्वःमदुगु व लुमंके बहःगु योगदान बियादिगु दु । जेलय् च्वनाः जीवन हनाच्वंबले वय्कलं निरुत्साह र पराजित मानसिकतां ल्यंकेत छगू न्हूगु जीवनदान बियादीगु मनमस्तिष्कय् थौंतक्क नं लुमना हे च्वं । थथे नेपाःया राजनीतिक इतिहासया दकले न्हापाहे थःगु कवित्व शक्तिया माध्यमपाखें क्रान्तिचेतना ब्वलंकेगु व क्रान्तियाहे हःपालं थकाइम्ह कविया रूपय् नेपाःया राजनीतिक व साहित्यिक खँय् सिद्धिचरण छगू सिङ्गो अध्याय जुयादीगु दु ।”
कवि रत्न सिद्धिचरणया १०५ क्वःगु जन्मजयन्तीया लसताय् दुनुगलंनिसें बिचाः हायेका च्वना ।
(डा. सापकोटां युगकवि सिद्धिचरण श्रेष्ठया खण्डकाव्यय् विद्यावारिधि यानादीगु खः ।)
No comments:
Post a Comment