समालोचना
महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशीया बुद्ध नुगः खण्डकाव्यय थोयाचोंगु मानवता, न्याय व समानताया स
डा. बाल गोपाल श्रेष्ठ
(नेपाल भासायात सरलिकरणया अभियान कथं थुगु चोसुइ जिं गननं विसर्ग छेलागु मदु । मचिंकुसें चोया नं छता हे उच्चारणा जुइगु फुक्क हे खंगोत चिंकेगु तोतागु दु । अथेहे क्रिया याने यासुइ फुकं चोय बोयेकागु दुसा तुतिपाला आख छेलेज्या नं गनं यानागु मदु । नापं चन्द्रबिन्दु मछ्योसें सकभनं शिरबिन्दु हे जक छेलेगु यानागु दु ।)
साहित्य धयागु भाषाया माध्यमं याइगु जीवनया अभिव्यक्ति ख । मनूया सामाजिक रुपया अभिव्यक्तिया छगू माध्यम साहित्य व कला ख । मनुखं थःगु छुं खं कने धकाः मति तइगु हे साहित्यया दकले न्हापांया प्रेरणा ख । साहित्य व कलाया स्रोत मानव समाज ख । मनुतयसं थपिनिगु वैयक्तिक खं प्वंकेगु झोलय कविताया जन्म जूगु ख । चोया तक्को सकतांयात साहित्य धाये फइमखु । म्हाइपु छ्यायेत जक ब्वनेगु वस्तु साहित्य धाइ मखु । लेखक कलाकार धयापिसं जनताया जीवन दुने थ्यंक दुवाला स्वये फयेमा । जीवनया मुकं खं गथे ख अथेंतुं जक बोयेगु वा लेखकया मनया काल्पनीक खं हे जक बोयेगु नितां कथंया प्रवृतियात बांलागु श्रृजना धाये फइमखु । जीवन व जगतया खं कलात्मक शिल्प छेला यथार्थपरक ढंगं बोयातगु साहित्यीक अभिव्यक्तिं मनूतय नुगलय थीत सफल जुइगु ख । छायधासां अज्यागु साहित्यं उगु ई व समाजयात हे नं चित्रण यानाचोंगु दइ । महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशी नेपालभाषाया छम्ह उजोम्ह चोसामि ख गुम्हेस्यां थगु ईया जीवन व जगत दुवाला कल्पना, कला व शिल्प छेला यथार्थपरक साहित्य रचना याना समाजय व्याप्त शोषण, अन्याय, अत्याचार, विसंगतिया विरोधय बिद्रोह अले मावनता, न्याय, व समानताया पक्षय स थोका वन ।
फुक्क थें भाषाया साहित्यया दक्कले पुलागुं रुप काव्य ख । पाश्चात्य परंपरां कविता, नाटक, उपन्यास फुक्कयात काव्य कथं कायेगु या । काव्यया दकले पुलांगु छगू प्रकार कथं प्याखंयात नं कायेगु या । संस्कृत भाषाय् धाःसा काव्ययात संकुचित अर्थय जक छेलिगु चलन दु । नेपालभाषाय संस्कृतया प्रभाव तचोसां मुकं संस्कृतया आधार जक खनेमदु । मनया छुं आवेग उदवेग व नुगया तीब्र कल्पना यायेमासा कविता चोइ । काव्यया मूलज्या भाव संचार ख । छुं उच्च अनुभूतियात भाव संचार यायेत मनुस्यं लुइकुगु उत्कृष्ट रुप हे काव्य ख धाइ ।
काव्यया थीथी रुप दु । एरिस्तोटलं ‘काव्य शास्त्र’ सफू चोया काव्यया व्याख्या यागु दु । वयकलं काव्ययात त्रासदि, महाकाव्य व कमेडी याना सोबो थलादिगु दु । महाकाव्ययात काव्यया छगू तजिगु विधा कथं कयातगु दु (सोयादिस : प्रो. माणिक लाल श्रेष्ठ, समालोचनाया सिद्धान्त, च्वसापासा, ने.सं. १०८८) । संस्कृतय् साहित्य श्रव्य काव्य व दृष्य काव्य धका काव्ययात निबो थलातगु दु । प्राचीन ग्रीस, रोमन, संस्कृत साहित्य व मेमेगु यको भाषाया साहित्य नं दुगु छगू प्रकारया काव्य ख – महाकाव्य । महाकाव्य छगू कथं कनेगु काव्य । संस्कृतय् श्रृंगार, वीर व शान्त रस मध्ये छता दया दथुइ दथुइ मेमेगु रस दयेमा धयागु दु तर ग्रीसय् छता हे जक छन्द दयवं गा । महाकवि सिद्धिदास अमात्यया सिद्धिरामायण (रचना ने.सं. १०३० – १०३५), चित्तधर हृदयया सुगत सौरभ (ने.सं. १०६९), धर्मरत्न यमीया अर्हतनन्द (ने.सं. १०७२), सत्यमोहन जोशीया जयप्रकाश (ने.सं. १०७५) व गणेश बहादुर कर्माचार्यया गणेश कृत रामायण, महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशीया ल्वहंमा (रचना ने.सं. ११०० जख – प्रकाशन ने.सं. ११३७) लिसें अमोघ ताम्राकारया जिनवर शास्ता (ने.सं. ११३२) तक्क संस्कृत परंपरा कथं श्रृंगार, वीर व शान्त रस व छन्द छेला चोयातगु महाकाव्य ख । सत्यमोहन जोशीया हे नेपालया राष्ट्रिय विभुति कलाकार अरनिकोया स्वेत चैत्य महाकाव्य (ने.सं. ११०४) धासा स्वच्छन्द शैलीइ दु । पूर्वीय संस्कृत परंपराय चोइगु महाकाव्यय मात्रिक, भुजंग प्रयात, दोधक, इन्द्रबज्रा, उपजाति, मालिनी, स्रग्धारा, शार्दूलविक्रीडित, वसन्ततिलका, आदि छन्द छेला चोइगु ख ।
महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशीया ल्वहंमा महाकाव्य पूर्वीय संस्कृत परंपराय रस व छन्द छेला चोयातगु जुया नं भाव, बिचार, पात्र व परिवेसया ल्याखं जक मखु बल्कि धार्मिक, ऐतिहासीक बीर वा प्रख्यात व्यक्तित्वतयत पात्र दयेका महाकाव्य चोयेगु नेपालभाषाय आतले पिदंगु फुकं महाकाव्यतयसं जोना वयाचोंगु परंपरायात हाचां गागु दु । लोहंमा व करुवा थें निर्जीव पात्रतय माध्यमं वर्तमान समाजय व्याप्त शोषण, अन्याय, अत्याचार, विसंगति व विरोधाभाषया सजीव चित्रण याना थौंया मनूया बाखं कनेत सफल ल्वहंमा नेपालभाषाया नितान्त मौलिक महाकाव्य कथं विशिष्ट थाय कायेत नं तालागु दु ।
महाकाव्य थें हे प्राचीन संस्कृतया छगू प्रचलित साहित्य ख खण्डकाव्य । महाकाव्यय यक्व विषय कघाना तगु दइसा खण्डकाव्य छगू जक विषयया वर्णन यानातगु दइ । एशियाया प्राचीन भाषात मध्ये नेपालभाषा नं छगू ख । नेपालभाषा खय व मैथली सिकं नं पुलांगु भाय ख । लिच्छवी व मल्ल कालया छुं ई तक्क नं शासकतय भाषा व प्रजातय भाषा पा । मल्ल कालया छुं अवधि वने धुंका जक शासकपिसं प्रजाया भाषा नेपालभाषा नालकाःगु ख । नेपालभाषा साहित्य नं मल्ल शासन कालय मैथली भाषाया साहित्य व उकिया माध्यमं संस्कृत साहित्यया नं प्रभाव ला वन । पश्चिमी साहित्यय संस्कृत खण्डकाव्य परंपरालिसें जोलागु कविता मदु । झिंगुगूगु शताब्दीया अन्त्यनिसे नेपालभाषा खण्डकाव्य पिदन धायेमा । पूर्वीय संस्कृत साहित्य परंपरायात नाला हे नेपालभाषाय खण्डकाव्य चोज्या न्हेज्यागु खनेदुसां गुलिं चोसामिपिसं विषय व प्रस्तुतिया ल्याखं न्हूपह व मौलिकता वियेगु कुत नं गाकं यागु खनेदु । सिद्धिदासया सत्यसति (रचना ने.सं. १०३३ – प्रकाशन ने.सं.१०८३) व सम्वाद (रचना ने.सं. १०३७ – प्रकाशन ने.सं.१०८६), योगवीरया रानी मन्दीराया विलाप, रत्नध्वज जोशीया नारद मोह (ने.सं. १०६६), चित्तधर हृदयया गौतम बुद्ध (ने.सं. १०६७) व बभ्रुवाहन (ने.सं. १०६९), फत्तेबहादुर सिंहया बनवासया छगू खं (ने.सं. १०६८) व ख्युं अयोध्या (ने.सं. १०७०), हरि श्रेष्ठया ध्रुब गो, चित्तरंजन नेपालीया मां लुमंका (ने.सं. १०७१), ईश्वरानन्दया सन्देश (ने.सं. १०७८), धर्मरत्न यमीया विश्वन्तरया मचात दान (ने.सं. १०७२) व संदेया लिसः (ने.सं. १०७२), सिद्धिचरण श्रेष्ठया उर्वसी (खय भासं नेपालभासाय अनुदीत), उत्तरा विलाप (ने.सं. १११४), तृष्णा (ने.सं. ११११) व लुभुनी (ने.सं. ११११), मदनमोहन मिश्रया सीताहरण (ने.सं. १०८०) व रामराज्य (ने.सं. १०८२), कमलानन्दया कृषा गौतमी लिसें महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशीया हेल्चा (अप्रकाशीत, ने.सं. १०८४ या श्रेष्ठ सिरपा प्रतियोगिताय दुथ्यागु), मन्त्र (ने.सं. ११०१) व बुद्ध नुगः (ने.सं. ११०३) अले जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठया भिक्षुया मतिना (ने.सं. ११३०) तक झीगु भाषाया खेलय खने दयेक वगु खण्डकाव्यत ख ।
छगू इलय थथे तम्ह मछिं खण्डकाव्यकारपिं बुइके धुंकुगु नेपालभाषा साहित्यय थुथाय वया दुर्गालाल श्रेष्ठ छम्ह भायपो निरंतर छन्दवद्ध पद्य कविता चोयाचोंपिं साहित्यकार तकं नं लुइके थाकुइ धुंकुगु अवस्था जूवगु दु । अथेला छन्दवद्ध सरस पद्य चोइपिं भुषण प्रसाद श्रेष्ठ, लाभरत्न तुलाधर, अमोघ ताम्रकार (तब मरु), राजभाइ जकमि थें नगन्य साहित्यकारत मदुगु मखु तर पुर्वीय परंपराय छन्दवद्ध खण्डकाव्य वा महाकाव्य हे चोइपिं न्हू चोसामिपिं ला पिदनीगु हे नं मखुतला धायागु कथंया स्थिति थौं नेपालभाषा साहित्य ख्योया खायुगु यथार्थ जुयाचोंगु दु ।
नेपालभाषाय थुलि खण्डकाव्य पिदना नं खण्डकाव्यतयत कया नाकं चर्चा परिचर्चा जूगु धासा खनेमदु । अथेला महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशीजुं खय भासं नेपालभासाय अनुदीत कविवर सिद्धिचरण श्रेष्ठया उर्वसी यात कया ‘‘ ‘उर्वशी’ : खयनी व नेवाःनी’’ छगू समालोचना चोयादिगु, अथेहे नांदंम्ह समालोचक कृष्णचन्द्रसिंह प्रधानजुं सिद्धिचरण श्रेष्ठजुया हे तृष्णा (ने.सं. ११११) व लुभुनी यात कया “कवि सिद्धिचरण श्रेष्ठया निगू खण्डकाव्य” समालोचना चोयादिगु न्हेथने बहजु (सोयादिसं : पलाःचिं लिना । नेपालभाषा ऐकेडेमी, ने.सं. १११६ यें, पेज ५१–५९) । अथेहे नांदंम्ह समालोचक इन्द्र मालीजुं थपिनिगु नेपालभाषा प्रबन्धकाब्यय कवि गिरिजा प्रसाद जोशीया थाय (नेपाल संवत ११२८, कुतः पिकाक) सफुतिइ जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठया भिक्षुया मतिना बाहेक नेपालभाषाय पिदंगु चोय न्हेथनागु फुक हे खण्डकाव्यतयत कया संक्षिप्तं हे जूसां पुवंक विबेचना यानादिगु दु । नेपालभाषाया खण्डकाव्यया प्रवृतियायात कया वयकलं थथे तिफ्याना धयादिगु दु :
“झीगु खण्डकाव्यया परम्पराया महाकवि सिद्धिदासया प्रवृति लिपा चित्तधर हृदयया प्रवृतिं छगू बिस्कं प्रवृति हयाबिल । थ्वया लिपा धर्मरत्न यमीयागु खण्डकाव्यं खण्डकाव्य ख्यलय थःगु कथंया प्रवृति छुनाबिल । धर्मरत्न यमीयागु प्रवृतियात हाचांगाया सिद्धिचरण श्रेष्ठ न्ह्यज्यागु खनेदु । ... ... थ्व स्वम्ह खण्डकाव्यकार लिपा झीगु खण्डकाव्य ख्यलय कवि गिरिजा प्रसाद जोशी छम्ह खण्डकाव्यकारकथं ने.सं. १०८४ दंय हेल्चा खण्डकाव्य ज्वना दंवल । ... ... हेल्चा खण्डकाव्य झीगु रुढिग्रष्ट समाज, क्वह्यंगु मान्यता व ध्वगिगु परम्पराया बिरुद्धय दकले न्हापां सः तिसः थ्वयेकवःगु खण्डकाव्य ख । ... ... हेल्चा खण्डकाव्यं पूर्वीय मान्यतायात कःघाना न्ह्यागु मदु । बरु पूर्वीय साहित्यय् देवता विशेष वाय उदात गुणयुक्त क्षेत्री पात्रया थासय् छम्ह उपेक्षित व अपहेलित समाजया मिसा हेल्चायात पात्री रुपय थनाब्यूगु दु । पात्र विधान कथं पूर्वीय मान्यतायात हाचां गायेफुगु खनेदु ।” (पेज २३–४)
महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशीजुं हेल्चा, मन्त्र व बुद्ध नुगः याना सोंगु खण्डकाव्य चोयादिगु दुसां मन्त्र व बुद्ध नुगः जक छापय जुया पिदंगु दु । हेल्चा आतलें छापय जुया पिमदंनि । छापय जुया पिमदंनिगुलिं हेल्चा सर्वसाधाण बोमिपिनिूगु ल्हातय लाये फुगु नं मदुनि । थो पक्तिकारयात नं मन्त्र व बुद्ध नुगः हे जक बोनेगु होता चूलागु जुल । इन्द्र मालीजुं चोय न्हेथनागु थगु सफुतिइ हेल्चा नापं मन्त्र व बुद्ध नुगः खण्डकाव्यतयत कया नं थगु तीक्ष्ण बिचा न्हेबोया दिगु दु । शैली व शिल्पया मिखांमन्त्र खण्डकाव्य हेल्चाया तुलनाय गाकं ग्यसुलागु खण्डकाव्य धका वयकलं चोछाना दिगु दु । नापं मन्त्र खण्डकाव्ययात हेल्चा जक मखु मेमेगु खण्डकाव्यनापं तुलनात्मककथं ब्वना यंकेबलय बिचाः, भाय्, अनुभुति, कल्पना व हार्दिकताया लंपुइ न्ह्यानाच्वंगु खनेदु धका नं धयादिगु दु (पेज २५) । मन्त्र खण्डकाव्ययात कया मेथाय बिस्कं चर्चा याये धुनागुलिं थन खण्डकाव्य बुद्ध नुगः यात कया हे जक चर्चा यायेगु कुत जिं यानागु दु ।
इन्द्र मालीजुं बुद्ध नुगः खण्डकाव्ययात कया चोय न्हेथनागु वयकया सफुतिइ मुक्त कण्ठं चोछानादीगु दु । बुद्ध नुगः यात कया वयकलं थगु बिचा थथे पोंकादिगु दु :
“थ्व खण्डकाव्य कवियागु मेमेगु खण्डकाव्यसिकं च्वन्ह्यागु कृति ख । मतिना, यःत्यःया चित्रण मदु, लसपसया किपा ब्वयातःगु मदु, बलात्कारया सः गनं थ्वयाच्वंगु मदु ।” (पेज २५)
“बुद्ध नुगः खण्डकाव्य भाषाय् काव्यात्मक जुयाः जक मखु संगीतात्मक नं जुयाच्वंगु दु । थुकियागु अनुभुति रागात्मक जुयाः कल्पना नं सहजपूर्वक न्ह्याना वनाच्वंगु दु । थुकी प्रयुक्त काव्य भाषा चिहाक जुयाः नं स्वतस्फूर्त वनाच्वंगु खनेदु ।” (पेज २६)
“ ... ... थुकी उपयुक्त भाषा शैली व शिल्पयागु अन्वेषण नं सफलकथं जूगु दु धायेगुली छुं अत्युक्ति जूवनी मखु । थुकथं स्वयेबलय बुद्ध नुगः स प्रयोगशीलताया दिशाय न्ह्यज्यायेफुगु खनेदु । नापं बाखंचु पात्र बिधान जक मखु परिवेस व कवित्व नं संतुलित जुया वनाच्वंगु खनेदु । आख्यान व कवित्व निगुलिं ब्यागःकथं मवंस्ये बरु निगुलिं नापनापं प्रतिस्पर्धि जुयाः सामंजस्यगु स्वापु तयावने फुगुलिं नं बुद्ध नुगः खण्डकाव्य सफल, सशक्त व जीवन्त जूगु खनेदु ।” (पेज २७–८)
खण्डकाव्य बुद्ध नुगः या मूबाखं धयागु धेबाया घमण्डं कांम्ह लोहं नुगम्ह भिंजु साहु, उम्ह साहुया ल्हातिं दुव्र्यवहार फयेमाम्ह छम्ह सीधाम्ह ज्यापु, अले उम्ह साहु लयतायेकेभनं धाधाथें याना सना जुइम्ह वया बफादरम्ह च्यो दत्त, व बांलागु ज्या यायेमा भिंगु लंपुइ वनेमा धका सकसितं शिक्षा बिया जुइम्ह ज्ञानया मिखा चाम्ह बौद्ध भिक्षु श्रमण नारदया बाखं ख । इमान्दार जुया साहुं धाक्को सकतां ज्या सना जुया नं खुं पाल्याना थ नीर्दयी साहुं सितपातवंक दायेका चोने माबले च्यो दत्तं दाकुतय बकया साहुयाके बोला साइगु व दाकुतय ग्वाहाली कया साहुयात बाम्हसिक्क दायेका धन नं फुकं लुतय याइगु ख । दायेका थगु धन फुकं लुतय जुइका चोने माम्ह भिंजु साहु भिक्षु श्रमण नारदं धागु खंयात लुमंका गृहस्थ त्याग याना गुल्पा जोना भिक्षु जीवन हंवंगु व दांखुतय संगतय वना दाका जूवनाचोंम्ह च्यो नं भिक्षु श्रमण नारदया कारणं हे साहुया तंगु सामान ज्यापुं छें थेंक लित ब्युवगुलिं जक थगु ज्यान बचेजूगु ख, अज्याम्ह भिंम्ह भिक्षुयात तकं धनया लोभं सास्ना बी लात धयागु खंय पश्चाताप याना व थ नं बुद्धया शरणय वंगु केना बुद्ध नुगः या बाखं कोचायेकातगु दु ।
सफूइ थगु न्ह्यख्वालय महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशीजुं खण्डकाव्य बुद्ध नुगः या मूबाखं “श्रमण नारद” उपन्यासं लिकयागु ख धका धायादिगु दु । तर गन छु भाषाय पिदंगु उपन्यास धयागु प्रश्त धासा यानादिगु मदु । वयकलं न्हेथनादिगु श्रमण नारद बौद्ध भिक्षुया बाखं हिन्दी पिदंगु साहित्यकार हजारीप्रसाद व्दिवेदीया हजारीप्रसाद व्दिवेदी ग्रन्थावली–११ सफुइ मुनाचोंगु “प्रतिशोध” (पेज १४०–१४७) नांया बाखंनापं जोलागु खनेदु । थो ल्याखं अनं हे लिकागु बाखं खयेमा धयागु अनुमान नं याये छिं । तर आपालं भाषाय भायहिला पिदने धुंकुगु थो श्रमण नारद पाली बाखंयात लेखक श्रीयुत्त नाथुराम प्रेमीं हिन्दी भाषाय हिला बचाधंगु सफू कथं पिथंगु व उगु बचाधंगु सफूयात भिक्षु अश्वघोषजुं न्हापां नेपालभाषाय हिला पिथना बिज्यागु दु । लिपा उगु नेपालभाषाय हिला पिदंगु श्रमण नारद सफूयात हानं प्रकाश बज्राचार्यजुं नेपालभाषां खय भाषाय नं हिला पिदंगु दु (नेपाल संवत १११४ धर्मकिर्ति बौद्ध अध्ययन केन्द्र) । कविता दक्कले कल्पना दुगु साहित्य ख धाइ । छपु बौद्ध बाखंनय थपिनिगु श्रृजनात्मक कलां छायपिया बुद्ध नुगः थुजागु खण्डकाव्य श्रृजना यानादीम्ह महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशीया चोजागु काव्यात्मक कल्पनाया प्रतिबिम्ब थुके झीसं लुइके फइ ।
आपालं परंपरावादि कविपिसं कविताय छन्दयात हे जक प्राथमिकता बिया छन्द मदयकं कविता जुइमखु धाइपिं नं उलिहं दु । तर छन्दया बिरोध याइपिं रोमान्टिक कविपिसं धासा कविताया आत्मा कल्पना ख छन्दला पिनेया रुप जक ख धका धाइ । आधुनीक गद्य कविता नं झीगु भासाय गाक्कं श्रृजना याना तोता झाम्ह गिरिजा प्रसाद जोशीजुं धासा छन्दबद्ध पद्य काव्य चायेगुली नं थगु सिद्धहस्तता बोया झागु दु । नेपालभासाय खंगो तताजि कथं चोये जिउगुलिं नं नेपालभासाय वार्णिक छंदय चोये साप अपु धायागु महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशी जुं धयादीगु खं नं न्ह्यथने बहजू । छंद छु यायेत धाइपिंत थुगु बुद्ध नुगः सफुइ वयकलं थथे ध्वाथुइकादीगु दु :
“छंद छगू आविस्कार ख । विज्ञानं यक्व आविस्कार यागु दु । तर जिगु नितिं तस्सकं अजु चायापुगु आविस्कार स्वता दु – छता वार्णिक छंद, निता देवनागरी आख, स्वताः हार्मोनियम । थुकथं जिं वार्णिक छन्दय् तःधंगु महत्व खना । खं थुलकिं मेपिसं नं अवश्य खनी ।”
शार्दूलविक्रीडित छंदय चोयातगु थो बुद्ध नुगः बोनेबलय लयात्मक जुया सललं न्ह्याना चोंगु जक मखु छगु बाद मेगु परिघटना छु जुइ धयागु बाखनं थनाचोनीगु उत्सुकतां नं बोमितय नुग साला यंका चोनेत सफल दु । च्याधो च्याधोया छगू सिल याना चोयातगु थो खण्डकाव्यय मुकं १०९ पु सिल दु । बुद्ध नुगः छगू कथं बुद्धया बन्दना नं ख धायेछिंक चोयातगु लयात्मक पद्य काव्य ख । थो खण्डकाव्यया शुरुवात हे थुकथं जुयाचोंगु दु :
‘गच्छामी’ थन धाःगु ताय् दु, व सु ख
सूर्द्यः व ख ला मखु
ल्हाः ब्वयकाः वल इल्ल पर्वत च्वकां
जःया थ्व सः ला मखु
प्रकृतियात तक नं वयकलं “गच्छामी” धका नवाका वातारणयात बुद्धमय यायेत सोगु खनेदु :
सः स्यूपिं वन बुद्धयागु शरणय
मेपिं कुथासय वनी
चीवर् म्हासुक पुंम्ह भिक्षु वल लंय
सः वैगु हे ख खनी
‘बुद्धम्’ धाःम्ह भिक्षु वःगु शरणय
‘गच्छामी’या सः ज्वनाः
‘धर्मम्’ धाम्ह व भिक्षु वःगु शरणय
‘गच्छामी’या द्यः ज्वनाः ।।३।।
महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशी क्रांतिया चेत थके दुने जक तया सन्तुस्तम्ह कवि मखु । बरुकंछि थके दुने जिगिजिगि च्यानाचोंगु क्रांतिया मिं थ जखया लकसयात नं च्याका येंकेगु निरंतर कुतलय दीम्ह छम्ह जाग्रत कवि ख । बुद्ध नुगः चोयाया थगु आज्जु वयकलं थथे ख धका घोषणा यानादिगु दु :
“क्रांतिया मू पंगः च्यः बुद्धि ख । थ्व काव्यं च्यः बुद्धि नस्ट ध्वस्ट याइ ।”
थो हे बिचाया काव्यात्मक अभिव्यञ्जना बुद्ध नुगः लय माहना वनाचोंगु झीसं धोदुइ । च्योतयगु मानसकिता वयकलं थुकथं बोया दिइ :
साहुं धाःगु लँपु लँपु जक सिवय्
च्यःतय लँ गय् तप्यनी
‘गच्छामी’ थुकथं सु ज्वी, व गुकथं
गय् बोधि वृक्षय थ्यनी ।।६।।
कतया च्यो जुया फुकेत मखु मनूया जिन्दगी धका न्वायेगु वयकलं न्ह्याबलें न्ह्याबलें हे यानादी । नेपाल संवत ११०० या दसकय जिमिसं सकोय थीथी साहित्य गोष्ठी व जनताया मे हालेगु ज्याझोत याना जुयाबलय वयकयाथाय वना जिमिसं मे चोका लय नं तयेका हयेगु । उबले वयकलं जिमित हालेत बियादीगु छपु गजल मेयात नं छक थन बोना सोये :
अय च्योतय संतान आला आला जिमिगु खं तायेकि छक
पुस्तौ पुस्ता च्यो जुइ धुंकल आला नुगलं चायेकी छक ।।
चौरासी जुनी चाहिले धुंका जन्म मनूया जूगु छ ख
थुगु जन्मय नं च्यो जुल धासा धा गुगु जन्मय द्यो जुइ छ ।।
थथे मनूया अमूल्य जीवन धयागु संतान दरसंतान च्यो जुया फुकेत मखु धयादीम्ह वयकलं साहुतय संगत याना गरिवयात मतिना मयाइपिं व धन जक मुंका जुइपिंत नं देशया दुश्मन ख धका करार याना आपालं मेत चोयादिगु दु । वयकया छपु मेगु मेया छुं झो थन न्हेबोये :
साहुतय संगत यायेदत धायेवं गरिवया मतिना म्वापिं
देशया दुश्मन ख अपिं देशया दुश्मन ख अपिं
धर्म मियासां कर्म मियासां धन मुने दयेवं गापिं
देशया दुश्मन ख अपिं देशया दुश्मन ख अपि
वयकया चोज्याया मूल सार धयागु हे मनूतयत गथे याना च्यो जीवनं मुक्त याये धयागु चिन्ता व चिन्तन जुयावंगु खनेदु । बुद्ध नुगः खण्डकाव्यय नं वयकलं मनूया जीवन धयागु च्यो जुया फुकेत मखु धयागु सन्देश बीकथं हे चोयातगु दु । बुद्ध नुगः लय वयकया थो हे बिचा झीसं खंके फइ । च्यो जुया लयताया बुद्धि हिन्न जुया नुगलय चेसना मदयेका जूपिनीगु चरित्र बुद्ध नुगः लय वयकलं थुकथं चित्रण याना तयादिगु दु :
मालिकया उजनं व संगु अज नं
दमया भरं संगु ख
नुगलं चाःम्ह व सा, मनू भति व सा
कन्ना भचा दैगु ख ।।१७।।
झीगु समाजय अधिकांश मनूत गरिव व मज्युपिनि पंलियेगु पल्सा मनूया ख्वा सोया, तपाख्वा, धनीपि जुलकिं अन्यायात अन्या तकं मधासें अमिगु हे पंलिना बीगु अविवेकि पशु थें जुया बीगु पाखण्ड स्वभावयात वयकलं थुकथं उला बिउगु दु :
लंय वःपिं सकस्यां स्वया च्वन अहो
अंन्याः धकाः छुं मधाः
+++ +++ +++
छुं नय् म्वाः, थन साहु धायवं सितिकं
छाय् बिन्ति यायमाःगु ज्वी
धात्थें हे पशु ख, समाज छगुलि
छाय् साहु धायमाःगु ज्वी ।
झीगु समाजं धनी व गरिपया दथुइ गुलित भेद याना चोन अले धनीपिसं न्ह्याको हे अन्या यासा नं तुलु तुलु सोया चोनेमागु अले धनी बल्लापिसं धालकिं मदु मज्युपिसं थगु तुति थम्हं पा, थगु मिखा निगलं थम्हं हे ल्होकि धका उजं ब्यूसां तक मयासें मगागु अत्यन्त क्रुर, अत्यन्त विभत्स ख्वापा नं वयकलं थुकथं उला दिगु दु :
अन्याः यागु तुलुं तुलुं जक स्वया
च्वंपिं सिबाय् सुं मदु +++
+++ +++ +++
‘थःम्हं हे तुति थःगु पा’ थुलि उजं
ब्यूसां मयासें मगाः
थःम्हं हे निगलं मिखा ल्ह्वकि धका
धाःसां मल्ह्वःसें मगाः ।।२३।।
धन व बलं जक ज्या याइगु झीगु समाज नं गुं थें जुया मनू मनू मजूसें गुंइ चोनिपिं पशु थें जुया वनाचोंगु सर्ज्यान्तयात थथे बोयादिगु दु :
बल्लायवं जक ज्वी स्वतन्त्र, अन ग्विं
न्ह्याब्लें धुँ ज्वी जुजु
धन् दयवं धुँ जुया च्वनी थन मनू
धनं मनू सुं मजू
थथ्या कोथ्या समाजय धनीत धन दयेकेगु हे चिन्ताय जक मग्न । अज्यापिंके धर्मया ज्या, मानव कल्याणया ज्या याये धायागु मनय वइगु खं हे मंत । धन दुपिसं धर्मया चिउता मतइगु अले च्योतयसं थेंक नं गरीप धालकिं हेपे याना जुइगु यथार्थयात नं थथे केना तगु दु :
धन् दयवं थन धर्म धैगु भति हे
च्यूताः सुनानं मतः
च्यःतयसं फुर्ति यात थन हा !
गरीप ज्वीवं कतः
च्योत धयापिं विवेकहीन जुया साहुतयसं खगु यात ला मखुगु यात छुं हे बिचा मयासें चोये चोये धया सना जुइगुया चित्रण थुकथं याना तयादिगु दु :
च्यःतय उत्सव धैगु साहु न्हिलकिं
हुर्हुंर न्हिला ज्वीगु ख
नासः भ्याः भति हे व साहु मदुसां
नासलं व ल्यु धायगु ख
भिंजु साहुया निर्दयी स्वभाव व वया च्यो दत्तया कुबुद्धि खनाचोंम्ह बुद्ध नुगया भिक्षु श्रमण नारदं थो सकतां च्यो बुद्धिया हुनिं जूगु तायेका च्यो बुद्धि गबले तनी धका चिन्ता याइ :
मती वैचन भिक्षुया, थ्व जग्तया
चाला गजप् हे खनी
च्यः बुद्धि थन जूगु ख फुक अजू
च्यः बुद्धि गब्लय् तनी
भिक्षु श्रमण नारदया विवेकं धासा ज्यापुयात जूगु अन्या तुलु तुलु सोया चोने फइमखु । धेबाया मदं कांम्ह साहुं ज्यापुया जाकि बोरा तज्याका ध्याचलय कोफाना हन्ता यागु सोये मफया गनेत नं सोइ । तर वयागु खं नेनेत साहु छतिं तयार जुइमखु । अयसां ज्ञानया मिखा चाम्ह, बुद्धया नुग जोनाचोंम्ह भिक्षु श्रमण नारदं साहु वा तधं धापिं अले परिश्रम याना नइपिं चिधं गरिप धापिं ज्यापुत सकलें मनू ख, मनू धयापिं सकलें थ थ ख सुयां सुं कत मखु धयागु मानवताया खं थुकथं ध्वाथुइकेत सोइ :
जिं याये ग्वाःलि थ्व ज्यापुयात, थ्व मनू
छि थः परय जू खनी
धात्थें छिकपिनि थः व ख, थुगुकथं
पल्सा पुले ज्यु खनी ।।३३।।
धेवाया बलं थ शक्तिसाली जुयाचोंगु चाम्ह साहुयात भिक्षु श्रमण नारदया थज्यागु भातृत्वया खं मानवतावादी खं न नेने येइ नत थुइके हे मंदइ । सुनानं सुयातं सेंकल धासा चाचाहिला उकें अन्तय वया थत हे सेंक वइ धयागु खं साहुयात ध्वाथुइकेत भिक्षुं थथे यत्न याइ :
स्वः स्वः वःगु ख्वबिं नुगः ख्वल वया
वं धाल – वा ख्वय् मते
थःम्हं गय् पित ब्वीगु अय् थ्व जगतय
वा वैत छुं धाय् मते ।
अविवेकी साहुं धाधाथें याना जुइम्ह च्योया दुर्दशा उबले शुरु जुइ जब साहुं थगु तंगु लुंया पायमो दुगु छेंगु म्हिचाया जनी वं खुया काल धका खुं पाल्याइ । च्यो नं लुंया दां दुगु छेंगु म्हिचा थम्हं कयागु मदु, गनं सुचुकागु नं मदु धाल नं साहुं पत्या मयासें वैत माहां हया कसा याइ । च्यो जुया भूमी पला मतसें, सुयातं गन्ता मयासें तिंतिं न्हुया जुइम्ह च्यो थम्हं हे कसा नबले खंपिं सकस्यां वयात थथे लायेबुइ :
बांलाःपिं खन धायवं गिद्ध नुगलं
हयकाःगु फल थ्व ख
साहुं दम् तल धाय्वं तिं जक न्हुयाः
ज्या याःगुया फल थ्व ख
थ काययात सासना बियाचोन धयागु सिया अन थेंकवम्ह मांम्हं छाय करपिसं लायबुल धयागु चायेका थुकथं पश्चाय तायेकइ :
संगत याये जिमि चीमी चीमी जक हे
बंय हे पलाः तय् जिमि
आक्सय ब्वय मखु धर्ति यः जिमित ला
लंय हे पलाः तय् जिमि ।।६४।।
“संगत याये जिमि चीमी चीमी जक” धयागु चेत ला धात्थें मार्क्सवादं ल्होना वयाचोंगु वर्गीय चेत ख । बौद्ध जगतया धार्मिक मनूतय दुने तमि चीमी दथुइया भेदया चेसना बिया समान बर्गया मनूतय दथुइ हे जक समान ब्यवहारया अपेक्षा यायेफइ, तमिपिं साहुतयसं ला चीमीपिंत थगु स्वार्थया लागिं जक छेलिगु ख, थगु स्वार्थय छुं घा लातकिं ला पशुं सोया कोह्यंगु व्यवहार यायेफु धयागु सर्ज्यांन्त थन कविं थुइकेत सोगु दु ।
निर्दयी साहुया ल्हातिं दुर्व्यवहार फया नं बौद्ध भिक्षु श्रमण नारदया भिंगु संगतं याना थपिसं लुइकूगु साहुया लुंया दां दुगु छेंगु म्हिचा छें थेंक वया बीत वम्ह ज्यापुयात तक नं थ तधं, तसकं तधंपिं जुजु, मन्त्री थजापिं नापं जक थगु संगत ख गनया ज्यापु नापं स्वापु दइ धायागु घमण्डं साहुं व ज्यापु नापलायेगु तकं अस्वीकार याइगु खं थथे कनातगु दु :
न्ह्याब्लें वै जुजु व मन्त्री हे जक जिथाय
नापलाय मला धैब्यु छं
ंंं ंंं
नापलाय् म्वाः हं छ ज्यापु, ल्यां हुं थन थौं
नापलाय मलाः साहुया
थम्हं दुष्ट ज्या याना नं बदला भाव मक्येंसें भिक्षुया ज्ञानया खं नेना ज्यापुं न्यास मछिं असर्फि दुगु छेंगु म्हिचा लुइका लोभ मयासें थथाय छें थेंक वया लित बी हइबले साहु अजु चाइगु जक मखु ज्यापु प्रतिया वया तुच्छ धारणाय हे नं ह्युपा वइगु ख । सुयातं मभिं ब्यवहार यायेगु उचित मखु थःम्हं भिं यासा थत हे भिनी धयागु वं थत्थें थथे वाचायेकीगु ख :
थःम्हं भिंगु लं कायवं दुष्ट तक नं
भिं हे जुया वैगु ख
थःम्हं गय पित अय बुया वइगु ख
स्वां पीवं स्वां ह्वैगु ख ।।७६।।
भिक्षुया ज्ञानया खं लुमंका हृदय परिवर्तन जूम्ह साहु थपिसं मनय मखं कथं तने धुंकुगु धन लिथेंगु नापं थ कायया बनेज्या नं मनंतुना कथं न्हेज्यागु लसता भोय न्यायेका चोनिबले आकाझाकां अनाहकय कसा नम्ह च्यो दत्तं धासा दाखुंत बोना हया फुकं धन संपत्ति नं लुतय या वइ । जुजुया अदर कया साहुं दयेका थिक्क यानातगु सिर्पेच लायेका कया दाखुं थगु हे छेनय पुया थपिं नं जुजु थें ख धका दाखुंया नायो नं जुजुं उजं बीथें बीकातगु नं खण्डकाव्यया छगू न्हेथने बहगु पक्ष ख । जुजु धयापिं नं माहांतय बलं शक्तिसाली जुया थ मयोपिं लाखौं लाख मनू स्याना गद्दि चोनीगु, पक्रि छुनातगु प्वाल प्वाल थीगु मोति नं हि थें हे खनिगु, अले पक्रि पुया गद्दि चोनीम्ह जुजु व दाखुंया दथुइ छुं मपा धयागु केनातगु नं तसकं चोछाये बहजु । शाषण सत्ताय चोना न्ह्याथेंजागु अत्याचार यासां पायछि तायेकीगु राजनैतीक ब्यवस्थाया फासिस्ट चरित्र अले अन्याय, अत्याचारया बिरोध याइपिंत राज्यसत्तां गुभनं कोतेलेगु याइ धयागु खं केना जुजु थुजापिं राज्यसत्ताया नाइकेत वा दाखुंत धयापिं नं उत्थें उत्थें हे ख धका केना राज्यसत्ताया दानवीय दांका स्वरुप ध्वाथुइका थो खण्डकाव्यं देसया थौंया राजनैतीक यथार्थयात नं यचुक उलाब्यूगु दु धायेछिं :
काय् धुंकाः तक नं राज्य अज नं
स्याय् माः बराबर मनू
अन्याः याःगु सहः मयाःम्ह जुलकि
स्याय् माः सरासर मनू
धा छं द जक दाखुं धायगु गुलि खंय
लाका मयंलाकि वं ?
नांगा गय जुल धा मनूत थन छं
सर्वय मकाः लाकि वं ? ।।९३।।
राज्यसत्ताया थुवातयसं सेवाया नामय राज्यया संपत्ति लुतय याना गथे देसयात कंगाल यानाचोन धयागु खं नं कविें ध्वाथुइका चोंगु थौं नं उतिकं सान्दर्भिक दु :
सेवा यायगु थ्व देशयागु त्वहलं
देया हि त्वं लाकि मत्वं ?
गय क्वंयकालि थ्व देश जूगु छिमिसं
का धा कि खंला मखं ?
जिन्दगीभर धनया ल्युल्यु वना फुर्ति याना जूम्ह साहुया फुकं संपत्ति अंतय दाखुंतयसं लुतय याना कासेलिं भिक्षुं धागु खं हे सत्य ख धयागु वयात महशुस जुइ । पाप कर्म तोता धर्मया लंय वनेगु कोछिना म्हय चोंगु लं तकं नं तोता भिक्षुं थें फोना जक नया म्वायेगु कोछिना साहु छें तोता पिहांवनी । अले थगु मिखा चागु खं वं थुकथं अभिब्यक्त याइ :
“कां हे ज्वी धुन तःदं, आः खन मिखां
धनया निभाःद्यः विना
जीवन ज्वी मखु आः सफल, खं थुल जिं
ज्ञांया निभाःद्यः विनाः ।।९६।।
मेखे हाकनं उम्ह साहुयाके बोला सायेत दाखुं जूवंम्ह च्यो दत्त धासा दाखुं जुइगुलिइ हे थगु विजय तायेका आनन्द कया जुइ । छेनय पक्रि तकं पुया थत जुजु थें हे तायेका लुतपात हे नं वं याना जुइ । सु धका म्हमस्युसेंलिे भिक्षु श्रमण नारदयात तकं दाया वयाके चोंगु काप पो दुने दां पोचिना तगु तायेका लुतपात यायेत नं वं सोइ । काप पो दुने थपिसं मनंतुंगु कथंया छुं मखाना तंचाम्ह दाखुं दत्तयात सफूया मू धयागु नुग दुपिसं जक थुइ तर चुपि ल्होनिपिं, बलया खं जक ल्हाइपिसं थुइगु खं मखु धका भिक्षु थथे थुइकि :
“कापःयागु व मू स्वयाः अति अति
मू वंगु ख काय् फुसा
मू वंसां चुपियात माःगु मखु ख
ख माः नुगःयात सा ।।१०२।।
दाखुं जुयाचोंम्ह च्यो दत्तयात धासा भिक्षुयागु थज्यागु ज्ञान गुणया खं नं वें खं थें जक चोनी । व झन जक तमं तिं तिंन्हुइ :
“तं प्याहां वः जिमि वँयखँ ल्हायवँ फ्यँ छु प्वः
धाधां फ्यना स्वःगु ख
दय् माः यक्वः धिबा, हिरा, लुँ, म्वतिमाः
आशा कयाः स्वःगु ख
ख भ्वाथःगु सफू छगू दु अन ला
ख थ्यासफू तप्पँगु
आख दक्क्व छगः छगः म्वति–हिरा–
या मू स्वयाः चर्क्वगु ।।१०३।।
संसारयात भिंगु लंय येने धायागु हेतुं ज्ञानया ज होला जूम्ह भिक्षु श्रमण नारदयात म्हसिके मफुम्ह दाखुं थम्हं आसा याकथं काप पोलय धिबा, हिरा, लुं, मोतिमा छुं मखु ज्ञानया ज होलिगु सफू जक खनिबले तमं भिक्षुयात हे दायेगु, पेंकेगु नं याइ । जव दायेका चोंम्ह भिक्षु श्रमण नारदं हे ज्यापुयात असर्फि दुगु छेंगु म्हिचा भिंजु साहुयात बीके छोयाहगु धयागु खं वं सिइकल धात्थें ला थगु ज्यान थुम्ह भिक्षुं याना हे जक बचे जूगु धयागु वं चायेकइ । बफादार च्यो जुया नं थत सितपातवंक दायेकूम्ह भिंजु साहु नं भिक्षु जुया भिंगु लंपुइ वने धुंकल धयागु खं वं भिक्षुपाखें सिया व झसंग वंम्ह थें जुइ । थ जक सित्तिके दाखुं जुया मखुगु लंय जुइलात धयागु वं उघ्रिमय वाचायेकी । ज्ञानया मत थके जब च्याइ अले तत्काल वं भिक्षुया तुतिइ छ्यों दिका पश्चाताप याइ :
नुगलय च्यात जि ज्ञानया मत छप्वाः
आः ख्युंगु फुक्कं तन
छ्यं वं च्वय् ल्ह्वन पूर्वं पर्वत च्वकाय्
धात्थें व सूर्द्यः खन
दाखुं जुइ धुंकुम्ह च्यो दत्त थथे भिक्षुया खं नेना छकलं थगु नुग हिइकि भिंगु लंय न्ह्यायेत व आतुर जुइ :
सूर्द्यः म्हासु, व चीवर जक भुनाः
वैच्वंगु ख ला मस्यू
‘गच्छामी’ थन धाःगु ताय् दु, व सु ख
जःया थ्व सः ला मखु ।।१०८।।
बुद्धिहीन च्यो जुया लिपा दाखुं थेंक जुइ धुंकूम्ह दत्त व अविवेकी घमण्डी साहु तकं भिक्षु श्रमण नारदया शिक्षां थपिनिगु मभिं दुष्ट नुगयात हिला बुद्धया शरणय वंगु केना बाखं कोचायेका तगु दु । थो ल्याखं खण्डकाव्यया नां “बुद्ध नुगः” छुनातगु तसकं पायछि जु धायेमा । खण्डकाव्यया शुरुइ थें हे अन्तय नं “गच्छामी” मन्त्र हे थोकातगु दु । कुथासय मवंसें बुद्धया शरणय हे छन्हु सकलें वनेमा धयागु सन्देश झीत थो खण्डकाव्यं बियाचोंगु दु :
‘गच्छामी’ थन धाःगु ख फुकसिनं
‘गच्छामी’ धा धां वनी
यः धाःसां थन गय च्वनी छन्हु वनी
यःसां मयःसां वनी
सःस्यूपिं वन बुद्धयागु शरणय
मेपिं कुथासय वनी
बुद्ध नुगःया दकले यइपुगु पक्ष धयागु थुके कविं छेलातगु छन्द ख । छन्दबद्ध जुयाचोंगु हुनिं काव्यया हरेक सिल लय तया बोने छिं । छन्दया ज्ञान दुपिनिगु लागिं ला थुगु सफू बोने यइपुइगु हे जुल छन्दया ज्ञान मदुपिं सामान्य बोनामिपिंत नं न्ह्यख्वालय कविं सिलया छगू छगू झोलय दुगु आखत गुकथं बोनेगु धका नं ध्वाथुइका न्ह्यथना तयादिगु दु । उकथं भचा कुत यातकिं हे छन्दया नियम कथं बोनेत बोमिपिंत थाकुइगु खनेमदु । छन्दया लयात्मक्तां कविता बोनेबले सललं न्ह्याइगु जक मखु बोमिपिनिगु नुगलय नं याउंक थी धायेफु ।
छगू इलय सिलुस्वां थुजागु योत्यो मतिनाया उपन्यास चोगुलिं यौनजन्य साहित्य चोल धया नेपालभासा ख्योया गुलिं प्रगतिशील धापिं चोसामिपिंपाखें तसकं कुंखिना फयेमाम्ह महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशीजु बुद्ध नुगः न्ह्यव न्हापां मन्त्र (ने.सं. ११०१) थुजागु जनपक्षीय खण्डकाव्य जोना नं दं झागु ख । “साहित्य धयागु गुगुं बादं कुंकाचोनी मखु” धयागु मान्यता जोना थगु चोज्याय जीवन पानावंम्ह वयकलं मन्त्र पिदना गुलिचां मदुबले बुद्ध नुगः (ने.सं. ११०३) खण्डकाव्य जोना दं झागु खं थन न्हेथने बहजु । देगः म्हिचा सफूया १५ गूगु सफू कथं पिदंगु थुगु सफुइ पिकाकया खंय प्रगतिशील पुचलं लसकुस याइ थें चोंक मन्त्र खण्डकाव्य व गमला थ्व खैथल उपन्यास आदि पिकाये धुंकूम्ह महाकवि गिरिजा प्रसाद बौद्ध जगतय दुंहा वंगु खना नेपालभाषाया बोमिपिं अजू चायेफु धायागु न्ह्यसलय वयकलं बियादिगु लिस खं थन लिसा कायेगु सान्दर्भिक जुइ :
“जिं माओत्सेतुगया निंतिं साहित्य च्वया च्वनागु मखु । मार्क्सवादी धाःपिं प्रगतिशील धाःपिनि निंतिं जिं हानं प्रगतिशील साहित्य च्वयेमागु मदु । उपिं प्रगतिशील जुइ हे धुंकल । धर्मया ख्यलय च्वंपिंत नं प्रगतिशील यायया निंतिं साहित्य च्वयेगु प्रगतिशील च्वमिया कर्तव्य ख अर्थात जिं थःगु कर्तव्य भाःपियागु दु । उकें जिं “बुद्ध नुगः” ज्वना बौद्ध जगतय दुहां वनेत्यनागु ख । बौद्ध धर्मावलम्वीतयत प्रगतिशील याय् फत धाःसा जिगु कुतः सफल जुल ।”
खण्डकाव्य बुद्ध नुगः चोया थुकथं महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशीजुं बौद्ध जगतय दुहां वना, बौद्ध धर्मावलम्वीतयत प्रगतिशील यायेगु ता तयादिगु स्पष्ट जू । थुगु बुद्ध नुगः सफू बौद्ध धर्मावलम्वीतय दथुइ गुलि व्यापकरुपं प्रचार प्रसार जुइ, अले बौद्ध धर्मावलम्वीतय जगतं महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशीजुया मंतुना गुलि दुगेंक थुइका काइ उलिहे थो सफूया ता पूवनिगु भलसा झीसं काये थाय दइ ।
