(राजेन्द्र कुमार पुताजुया जन्म ने.सं. १०९० अंलागा ४ सं किपूया दकले च्वय् क्वाच्वय् जूगु खः । वय्कः MBA नापं पत्रकारिताय् जुनियर डिप्लेमा सिदयेकादी धुकूम्ह खः । किपू, कीर्तिपुर, प्याकिं थें जागु किपूया पत्रिकाय् सम्पादक जुयादी धुंकूम्ह वय्कः नं इलय् व्यलय् पत्र पत्रिकाय् लेख नं च्वयादी । नापं थौं कन्हय्या कविपिं ल्ययेमाः सा दकले न्हय ने वइम्ह छम्ह शसक्त न्हूम्ह कवि, किपूया कायमचा खः । सं.)
राजेन्द्रकुमार 'पुता'
चर्चा परिचर्चाया झ्वलय् महत्वपूर्ण थाय् च्वनीगु नेपाःया छगू गांया नां काये माल धाय्वं इतिहासय् नं वर्तमानय् नं वया च्वनीगु थाय् किपू हे खः । यक्व इतिहासकार, अनुसन्धानकर्ता व विद्वान विज्ञपिंसं थनया इतिहास व वास्तविकता बारे थी थी तथ्य त लुइकुगु दु ।
त्वनिगःया दक्कले च्वय् समुद्री सतहं ४८०० फीट (१४१८ मीटर) त:जागु किपू देय्यात Hill Town या नाम नं गनं गनं उल्लेख यायेगु याः । अर्थात् थ्व स्वनिगःया दक्कले च्वय् लाःगु छगु शहर जूगु कारणं डांडाया शहरया नां मनुतय्सं तयेगु याः । तर, किपूयात गुँदै, पद्मकाष्ठगिरी (पद्मकाष्ठपुर), कीर्तिपुर, नाप नापं गनं गनं 'क्यपू' धका: उल्लेख यायेगु याना: वया च्वंगु दु । स्वनिगःया मेमेगु वस्ती थेंतुं जूसां किपूया छगू ब्यागलं अस्तित्व व ब्यागलं म्हसीका (परिचय) दु । थुकिया पलिस्थाया सम्बन्धय् कया: विद्वानतय्सं विभिन्न तथ्यत लुइकुगु दु । दक्कले पत्याः याये बहःगु तथ्य जुजु शिवदेव तृतिया जूवःगु दु । थौंस्वया: करीव ९०० (गुस: दं) न्हय: नेपा: चा:हिला: थनया अभिलेख व इतिहासबारे पिथना दीम्ह भाजु बेन्डलजुं जुजु शिवदेवया वि.सं. ११७७ (ने.सं. २४०) व वि.सं. ११८० (ने.सं. २४३ या निगू अभिलेख लुइकुगु चर्चा यानातःगु दु । थुकिया कथं स्वयेबलय् किपूया पलिस्था विक्रम या १२ औ शताब्दी (ने.सं.या स्वंगूगु शताब्दी) पाखे जूगु खनेदु । नेपा:या निम्ह लिच्छिवी शिवदेव जुजु जूगु खनेदु, तर थ्व स्वम्हम्ह चाहिं ठकुरी वंशयाम्ह खः । वय्कःयात बंशावलीइ सदाशिवदेव नं धायेगु याः । किपूया पलिस्थाया बारे केशर पुस्तकालयया वंशावलिइ च्वयातः कथं 'जुजु शिवदेवजुं कान्तिपुर व ललितपुर शहरया लिक्क प्रान्तिय पर्वतभाग नैऋत्य दिशाय् कलिगताब्द ३९४२ य् (?) छगू देय् दयेकल' धकाः धयातःगु दु । अथे हे मेगु बंशावलिइ 'थ्व जुजुं निगू शहरया लिक्क 'पर्वत काष्ठ गिरी त्रिकोण यानाः छगू तःधंगु देय् दयेकल' धका च्वया तःगु दु । थुकिं सी दु - जुजु शिवदेवं छगू डांडाय् बस्ती यानाः कीर्तिपूर धका: नां छूगु खः । तर, प्राचीन इलं निसें थन बस्ती दुगु खनेदु । प्रचलित वंशावलिइ गोपाल बंशी जुजुपिनिगु पालय् हे थन बस्ती दय् धुंकूगु खनेदु । आनं किपूया ज: ख:, गोपाली (ग्वाः) तय्गु बस्ती दनि । नापं किपूया था बहाः त्वालय् ग्वाः तय्गु अस्तित्व तच्वकं महत्वं जाः धैगु धापू दु । थन ग्वाः जातिया अस्तित्व न्हंके मज्यू धैगु नं धापू दु । यदि अथेजुल धाःसा ग्वाःत माला हयाः थन तये हयेगु याः धैगु थन न्यनेदु । थुकिं सीदु थ्व प्राचीन थाय् प्राचीन बस्ती दुगु थाय् खः । थन "ग्वाः पुखू" धका: छगू पुखूया नामाकरण याना तःगु नं थुकिया प्राचीन इतिहासनाप स्वाना च्वंगु दु धैगु वंशावलीया तथ्यया लिधंसाय् धाये छि । उकिं किपूयात मध्यकालीन परिभाषा कथंया छगू शहरया रूपय् व्यवस्थित बस्ती दयेकेगु ज्या जक जुजु शिवदेवं याःगु खनेदु । छगू थाय् 'पुर' धायेकेत अबले अनया बस्ती सुरक्षाया हिसावं मजबूत जुइमाःगु अर्थात् बन जंगल दयाः नं चाकःलि पःखाः दयेमाःगु (गढ), मेगु अन सांस्कृतिक रूपं विकास नं जुइमाःगु खः । जुजु शिवदेवं किपूयात 'कीर्तिपुर' धकाः थ्व हे अर्थय् नां तःगु खनेदु । थ्व शिवदेवया कीर्ति फैले याइगु कृति जूगु कारणं थ्व थाय् 'कीर्तिपुर' जूवन धैगु वंशावलीकार पिनिगु दावी दु । जुजु शिवदेवं थनया 'बल्खु' खुसिइ बं पना ब्यूगु खं न वंशावलीकार पिंसं च्वया तःगु दु । थुकिं न छु सी दु धाःसा किपूया पलिस्था नाप थनवा पेशागत ज्या यायेत नं सुविधा याना व्यूगु खः ।
तर, थुलि खयानं 'किपुया' पुलांगु नाया बारे तथ्यत मालेगु खःसा 'पद्मकाष्ठ गिरी' व 'गु दे' निता लुया वै । 'पद्मकाष्ठ गिरी' धैगु नां पुलांगु मखु धैगु विज्ञपिनिगू धापू दु । किपू प्राचीन बस्ती खःसां 'पद्म काष्ठगिरि' प्राचीन मखु । 'गिरी' धैगु डांडा खः ।
किपूया पुलांगु नां 'गू दे' खः धैगु तथ्य अनुसन्धान कर्ता तय्सं लुइकूगु सिज: पौ व ल्वहंपौ पाखें सी दु। किपूया पुरन्दरसिंहया पालय्यांगु सिज:पौ, गुगु ने.सं. ७०७ (वि.सं. १६४३) सं च्वयातःगु खः । थनया महत्वपूर्ण थाय् व द्यः बाघभैरव (गुकियात स्थानीय मनूतय्सं आइद्यः, आजुद्य: नं धाः) यात 'गुं दे स्थानाधिपति' धकाः च्वया तःगु दु । छुन थाय्या नांजाःम्ह द्यःयात व थाय्या 'अधिपति' धायेगु याः । थ्व कथंनं बाघ भैरवयात 'गु दे स्थानाधिपति' धयातःगु खनेदु । तथ्यं किपूया पुलांगु नां 'गु दे' खः धैगु पूष्टि जू वः । अथे हे 'गु दे' छगू नांजाःगु किल्ला (क्वाढ) खः धैगु नं गोपाल वंशावलीइ उल्लेख याना तःगु खने दु ।
यलया जुजु अभय मल्लया पालय् यलया 'क्वाछे' या भारदार कीर्तिपालं भुखाय् ब्वयाः अनिकाल जुया च्वंगु इलय् किपूया 'गु दे' व 'गोछे' धाःगु 'क्वाथ:' (किल्ला) कब्जा याना: विद्रोह याःगु खः । उकिं केन्द्रं (त्रिपुर) कार्यवाही यानाः निगू नं किल्ला चायेकुगु खन गोपाल वंशावलिइकार पिनिसं न्हयथना तःगु दु । थुथाय् न्हयथने बहःगु खँ छु धाःसा थनया लायकु त्वालय् थौं कन्हय् दरवारया अवशेष तक नं मदय् धुंकल । लाय्कुलिइ दरवार दै धैगु सकसिनं स्यूगु खं खः । तर थन नांजक दनि सिवाय् छं अवशेष मदय् धुंकूगु कारणं व सुं नं अनुसन्धाता तय्सं ल्वहंपौ सिज: पौ लुइके मफुनिगु कारणं छु खः धकाः अझ नं धाये फूगु स्थिति मदुनि । तर थनया लायकु गा.वि.स. भवन दुगु थाय्यात 'गुलु क्वाथ' धका: पुलांपिसं धाय्गु याः । गनं थ्व 'गुन्दे क्वाथ' या हे अपभ्रंस रूप ला मखुला धैथें नं च्वं । यद्यपि थन अज्याःगु अवशेष लुइके फूगु मदुनि । थ्व थाय् मेगु थाय् सिबे च्वय् लाक्क दयेका तःगु दु । थुकियात हे 'गुन्दे क्वाथ' धाइगु खःला ? थ्व विषयस तथ्यत माले हे मानि । न्हयागु थजु थन 'क्वाथ' किल्ला ला दुगु हे खत । थुकिया आधारय् नं झीसं अनुमान याये छिं कि थ्व थाय् किपूया पुलांगु नां 'गुं दे' खः । यलया कीर्तिपालं कब्जायाःगु 'क्वाथ' नं थ्व हे जुइ, छायुधाःसा थुगु इलय् किपू यलया छगु प्रान्त जुया च्वंगु खः । थुकथं किपुया सिज:पतिइ 'गु दे' या खं न्हयथना तःगुलिं नं थनया पुलांगु नां 'गु दे' हे खने दु । मेगु खं, थनया पुलांगु म्येय् (खतुं थ्व गबले चिनातःगु सीमदु) 'पद्म काष्ठ पुरी देय्' धकाः न्ह्यथना तःगु दु ।
अथे 'गुद स' धकाः बाघभैरवया नां नापं न्हयथना तःगु दु - ('पालयाक श्री बाघभैरवया नाम गुदेस') थ्व कथ 'गु दे' तःग थासय् चर्चा याना तःगु नां धका: सी दु । अथे हे बाघ भैरव दुगु थाय्यात स्थानीय मनूतय्सं 'गुनय्' धायेगु याः । आः हे अथे धया वया च्वंगु दु । गुनय् धायेगु नं 'गु दे' या अपभ्रंस रूप खः धकाः धाये छिं ।
मेगु ख धायेगु खःसा, थ्व थाय् 'गु देय' हे धाये ल्व:, छाय्धाःसा थनया अधिकांश थासय् न्हापा निसें जंगल दु । गुगु जंगलया अवशेषया रूपय् आः हे नं भच्चा' भच्चा दनि । ५० दं न्हय हे थनया देय् क्वय् जंगल यक्व दुगु खः, धकाः थनया बुरा पाका तय्सं धायेगु न याः । थ्व कथं किपूयात 'गु दे' धायेगु नं ल्वः ।
न्हयागु थजु, किपू देय्या नाया विषयय् दुवाला वं वनेबलय् 'गुं दे' यात हे पुलांगु ना कथं नालेमाः । आःतक लूगु तथ्यया लिधंसाय् झीसं थथे धाये फु । तर, अथे सां नं झीस किपूया वास्तविक परिचयया बारे अझ नं दुवाला स्वय्माःगु जरूरी दु ।
No comments:
Post a Comment