- रीदेन महर्जन
छगू इलय् नेवाः समाज सुन्दर सभ्य समाज खः । गुब्ले थन स्वनिगलय् शाहकाल, राणाकाललिसें गणतन्त्र पलिस्था जुल उब्लेनिसें पिनेयाःपिं मनूततय्गु हालिमुहाली अप्वया वल थनया जग्गा जमिन कब्जा यानाः शासण सत्ताय् नं गैर नेवाः तय्गु ल्हातय् लाबले थौं वया नेवाः न्ह्यथाय् हे शोषण व उत्पीडनया जक शिकार जुयाच्वंगु दु । चाहे भाषिक मुद्दाया सवाल धायेमा बाँय् झीगु स्वनिगलय् थाय्बाय्या सवालय् हे छाय् मजुइमाः झझं झी अल्पमतय् लाना बुलुहुँ तनावनेगु अवस्थाय् थ्यंसानं झीसं न्ह्यलं आः तक्क नं न्ह्यल चायेका मफुनि धयागु बिड्म्बना हे धायेमाः ।
थौंतक्क नं राज्य सत्ता बियातःगु मौलिक हक, अधिकारया सवालय् तक्क नं छप्पँछधी जुया दने मफया सत्तापक्षया नेपाली कांग्रेश, नेकपा एमाले, नेकपा –माओवादी माओवादी केन्द्र) राजावादी जसपा लगायत थीथी पार्टीया नेता, सांसद, मन्त्री अले नकतिनि जक स्थानीय तहपाखें निर्वाचित जुयादिइपिं नेवाः जनप्रतिनिधिपिं च्वना मंकाः कथं छथाय च्वना झीत जुयाच्वंगु विभेद अले थीथी विषयलय् बहस यानाः न्हूगु कथं रणनीति दयेका न्ह्यावने हथाय् जुइ धुंकूगु दु ।
छाय् जक जुइ गैर नेवाःपिनिगु समाजय् भिं ज्या यात धाःसा हपाः व तिबः बिइ तर झीगु समाजय् बांलागु ज्या याइपिंन्त तुति सालेगु अले कुँखिनिगु सामन्ति प्रवृति हावी जुयाच्वंगु दु ।
हरेक मनूतय्के कमजोर पक्ष दयातुं च्वनि उकि मध्ये झीगु दकले कमजोर पक्ष धयागु हे झीसं बँुुलिसें थःपिनिगु हक, अधिकार मेमेपिं गैर नेवातय्त लः ल्हानाच्वंगुुयात कया गुब्ले नं झीसं विचाः याःगु खनेमदु झीगुु थाय् बाँय् दयाच्वंतले जक झीगु भाषा, संस्कृति जात्रा अले नखः चखः सकतां ल्यनाच्वनिं, अले झी तनिमखु । छाय् जक जुइ गैर नेवाःपिनिगु समाजय् भिं ज्या यात धाःसा हपाः व तिबः बिइ तर झीगु समाजय् बांलागु ज्या याइपिंन्त तुति सालेगु अले भिंगु ज्या यानाः क्यँसान तुति सालेगु अले कुँखिनिगु सामन्ति प्रवृति हावी जुयाच्वंगु दु । उकिनं खाली थःथःपिनिगु व्यक्तिगत प्वाँ जायेकेगुु अले सीमित स्वार्थय् जक लिकँुना च्वनेगु हुनिं यानाः थौंया नेवाः समाज गनपाखें ब्वाँय् वनाच्वन धयागु खँय् विचाः यायेमालाःगु वःगु दु । छगू इलय् झीगु नेवाः समाज अतिकं बांलागु व भिंगु समाज खः । झी दथ्वी विभेद मदु, जातिय छुवाछूत नं मदु बरु समता व एकता, मानवता दु । झी पुर्खातय्सं न्ह्याःगु नं ज्या यासानं मंकाः कथं ज्या यानाः तालाकेगु चलन दु तर थौंकन्हय् झीगु समाजय् थःगु व्यक्तिगत स्र्वाथय् जक ध्यान केन्द्रित जुयाच्वंगु दु । झीसं मंकाः खँग्वया अर्थ व महत्व तक्कं लोमंके धुंकल उकिसं मंकाः खँग्वःयात थुुइकाः दुुनुगलंनिसें समाजय् आपतबिपत परेजुपिन्त ग्वाहालि यायेगु मंका भावना विकास यायेमाःगु दु । अलेजक झीगु नेवाः समाज जक मखु नेपाः देय्यात हे झीसं भिंका लोककल्याणकारी ज्या यानाः क्यनेपैm अले जक झीगु अस्तित्व दयाच्वनि धयागु खँ लोमंके मज्यू ।
झीसं पुलांगुु मभिंगुु संस्कारयात झीसं त्वतेमा उकिसं आः झिसं भिंगु ज्याय् तुति सालेगु मखु बरु ल्हाः बियाः ल्हाः ज्वना सालेगु संस्कारया विकास यायेमालावःगु दु । न्ह्याम्ह नेवाः जुइमाः नेवायात यात थकाय्गु लँकस दयेकेमालावःगु दु । थौं वया झी नेवाः त नं नामय् जक सीमित जुइगु ग्याचिकू ब्वलनावयाच्वंगु दु, थुकि नेवाः समाज अले नेवाः तय्गु राष्ट्रिय, अन्तराष्ट्रिय संगठन थीथी खलः पुचः लगायतपिसं इलय् हे विचाः यायेमा ‘झीगु मांभाय् मन्त धाःसा झीगु जक मखु नेपाः देय्या अस्तिव दैमखु ।’ खाली नेपालभाषा बिषय ब्वनेगु धयागु अर्थ जक स्वाका जागिरय् जक स्वाकेगु उलि पाय्छि मजू, छाय् धाःसा नेपाःया संविधान, प्रदेश सरकार अले ऐन कानूनय् बियातःगु शैक्षिक अधिकार आतक्कं बांलाक्क कायेमफुनि । अथेजुया झीसं नेपालभाषा विषय कयाः ब्वना छु जागिर दैला धकाः धायेगु बेक्कार खः ? उकिसं झीगु अतित्व व अधिकारकारय् सवालय् व्यापक जनचेतना थनेमालावःगु दु ।
नेवाः तय्गु राष्ट्रिय, अन्तराष्ट्रिय संगठन थीथी खलः पुचः लगायतपिसं इलय् हे विचाः यायेमा ‘झीगु मांभाय् मन्त धाःसा झीगु जक मखु नेपाः देय्या अस्तिव दैमखु ।’ खाली नेपालभाषा बिषय ब्वनेगु धयागु अर्थ जक स्वाका जागिरय् जक स्वाकेगु उलि पाय्छि मजू, छाय् धाःसा नेपाःया संविधान, प्रदेश सरकार अले ऐन कानूनय् बियातःगु शैक्षिक अधिकार आतक्कं बांलाक्क कायेमफुनि । अथेजुया झीसं नेपालभाषा विषय कयाः ब्वना छु जागिर दैला धकाः धायेगु बेक्कार खः ?
नेपालभाषा ब्वना उच्च शिक्षा हासिल यायेगु धयागु थःम्हेसिनं थःयात म्हसिकेगु खः . अले झीगु नेपाःया संस्कृति, सम्पदा, भाषालिपि, इतिहासयात थुइकेगु खः । अथेजुया स्वनिगःया रत्न राज्यलक्ष्मी क्याम्पस, पद्यमकन्या क्याम्पस, पाटन क्याम्पस ब्वनामिया ल्याः अप्वयेकेगु अले स्वनिगःया न्यंकभन क्याम्पसय गथे यानाः हानं नेपालभाषा विषय पलिस्था यायेगु अले ब्वनेकुथि गुंगूतगिंनिसें प्लस टुनिसें उच्च शिक्षा बि.ए. तक्क गथे यानाः प्रदेश नम्बर ३ य् अनिवार्य विषय कथं दुथ्याका सरकारी काम काजी भाषाय् रुपय् कार्यान्वयन यायेगु थुकिसकल मांभाय् ह्यःमि, मातृभाषी अभियान्ता छप्पँ छधि जुयाः पला तल धाःसा नेपालभाषाया शैक्षिक ख्यलय् लजगाःया समस्या याकनं ज्यंकेफै ।
नेवाः विध्यार्थी युनियनया मंकाः पहलं याना मदय्धुंकुुगु नेपालभाषा विषय बिए तहलय् वि.स. २०७४ सालय् दुथ्याकेत ताः लात अले ब्वनामिपिनिगु उगु क्याम्पसय् माग कथं हानं वंगु दँनिसें कापमायाहे आर्थिक ग्वाहालिई एम.ए. तहलय् नेपालभाषाया कक्षा येँय् वना अध्ययन न्ह्यानाच्वन । थ्व उपल्बधि धयागु सकल मांभाय् ह्यःपिनिगु, न्यायप्रेमी अले शिक्षाप्रेमि, पिनिगु हे ऐतिहासिक जित खः ।
वंगु छुं दँ न्ह्यः जक जसपापाखें मन्त्री जुयादिम्ह माननीय सामान्य प्रशासन मन्त्री राजेन्द्रप्रसाद श्रेष्ठ अले येँया पुलांम्ह मेयर विद्यासुन्दर शाक्यया हुनिं यानाः थौं येँया नेपाल भाषा छगू निसें च्यागू तगिं तक्क नेपालभाषा अनिवार्य जुल, अथेहे रत्नराज्य लक्ष्मी क्याम्पसय् नेवाः ब्वनामिपि नेवाः विध्यार्थी युनियनया मंकाः पहलं याना मदय्धुंकुुगु नेपाल भाषा विषय बिए तहलय् वि.स. २०७४ सालय् दुथ्याकेत ताः लात अले ब्वनामिपिनिगु उगु क्याम्पसय् माग कथं हानं वंगु दँनिसें कापमायाहे आर्थिक ग्वाहालिई एम.ए. तहलय् नेपाल भाषाया कक्षा येँय् वना अध्ययन न्ह्यानाच्वन । थ्व उपल्बधि धयागु सकल मांभाय् ह्यःपिनिगु, न्यायप्रेमी अले शिक्षाप्रेमि, पिनिगु हे ऐतिहासिक जित खः । लिसें किपूली छगू निसें स्वंगुगू व तोखा नगरपालिकालय् नं छगूनिसें स्वंगू तगिंतक्क ब्वंकेगु यानाहल व यल उपमहानगरपालिकाय् नं नेपाल भाषा अनिवार्य यानाहईगु च्वछाय् बहजु जुसानं स्वनिगःया न्यंकभन नगरपालिकाया स्कुल क्याम्पसय् अनिवार्य यायेमालावःगु दु । तर आःतक्कनं बिए तहलय् क्याम्पसय् ब्वनामिपिं गुलि मात्रां नेपाल भाषा ब्वनामिपिं दयेमाःगु खः उलि भर्ना जूपिं मदुनि ।
क्याम्पसय् कक्षा सञ्चालन यायेमफुनि धयागु नेवाः तय्गु बहादुरी पना कि छु बाँय् थथे न्ह्याबले ब्वनामिपि दयेमाथाय् मदैगु हे धयागु हे नेवाः तय्गु बास्तविक म्हसिका खः धयागु न्ह्यसः तयाहसानं नेवातय्गु संघसंस्था सुम्क च्वनाच्वंगु ध्यागु अतिकं बांमलाःगु पक्ष खः । गुब्ले न्ह्यलं चायेकेगु नेवाः तय्गु थीथी खलः पुचः, संघसंस्थां ।
उकि मध्ये नं येँया बाग बजाःया पद्यम कन्या क्याम्पसय् बि.ए तहलय् नेपाल भाषा ब्वनामिपिं न्याम्ह मदया कक्षा सञ्चालन मजूगु नेपालभाषा शिक्षक मदनसेन बज्राचार्य जानकारी बियादिगु दु । वंगु चैत्र महिनानिसें उगु क्याम्पसय् कक्षा सञ्चालन यायेमफुनि धयागु नेवाः तय्गु बहादुरी पना कि छु बाँय् थथे न्ह्याबले ब्वनामिपि दयेमाथाय् मदैगु हे धयागु हे नेवाः तय्गु बास्तविक म्हसिका खः धयागु न्ह्यसः तयाहसानं नेवातय्गु संघसंस्था सुम्क च्वनाच्वंगु ध्यागु अतिकं बांमलाःगु पक्ष खः । गुब्ले न्ह्यलं चायेकेगु नेवाः तय्गु थीथी खलः पुचः, संघसंस्थां । न्हुदँया इलय् जक नेपाल संम्बत राष्ट्रिय सम्बत धकाः तिति न्हुया धिमे थाना नाय्खिँ बाजं व खिँ बाजं तालं जक प्याखँ हुला जक छुंहे जुईमखु गुब्लेतक्क झीसं शैक्षिक ख्ययात भिंकेफैमखु झीगु अधिकारयात कायेत छगू सः यानाः दनेफैमखु उब्लेतक्क झीगु विकास जक मखु देयाहे नं विकास जुईमखु ।
ब्वनाामिपिन्त गतलिलाःगु सफू उलि व्यवस्था मदु, आःतक्कं बि.ए. एम. तहलय् फोटोकपिया भरय् आखः ब्वनेमागु बाध्यता गुज्वःगु झीगु पह देगः देय्केत लखै करोडौं ध्यबा फुकेफुपिं नेवाः जनप्रतिनिधितय्सं शैक्षिक ख्यभिंकेगु सवालय् छाय् ध्यान बिइमफुत जुइ ?
ब्वनाामिपिन्त गतलिलाःगु सफू उलि व्यवस्था मदु, आःतक्कं बि.ए. एम. तहलय् फोटोकपिया भरय् आखः ब्वनेमागु बाध्यता गुज्वःगु झीगु पह देगः देय्केत लखै करोडौं ध्यबा फुकेफुपिं नेवाः जनप्रतिनिधितय्सं शैक्षिक ख्यभिंकेगु सवालय् छाय् ध्यान बिइमफुत जुइ ? छाय् जक जुइ ल्यूनेलात धयागु सवालय् ल्याय्म्ह भाषिक अभियान्तापिसं न्ह्यसः चिं तयाहगु दु । बास्तवय् धायेमाल धासा शैक्षिक जागरण मजुइक, शैक्षिक विकास बिना अले शैक्षिक क्रान्ति विना छुंनं जातिया जक मखु नेपाः देय्या हे गुब्लने विकास जुइ मखु पक्का हे खः । थुकि बारेय् नेवाः बुद्विजिवी, नेवाः कलाकार, नेवाः राजनीतिकःमि, अले स्थानीय सरकारया जनप्रतिनिधि, सम्पदाप्रेमी, भाषिक अभियन्तापिं स्यनामिपिं लगायतपिसं नेपालभाषा बिषयलय् दयाच्वंगु थीथी यावत समस्या ज्यंकेत नेवाःत सकले छथाय् दना न्ह्यलं चायेके हथाय् जुइ धुंकल बरू न्ह्यलं चाय्केगु धाःसा गुब्ले छु थःथःगु सीमित लिप्त स्वार्थय् जक लिकुना जक नेपाल भाषाय् उत्थान यायेफैला ? सुभाय् जय मां भाय् !
