महाकवि सिद्धिदास महाजुया आर्दशयात लोमंकुगु खतला !

- रीदेन महर्जन

नेपालभाषा साहित्ययात जक मखु झीगु मांभाय् जक मखु नेपाः देय् अले हलिया न्यंकया सकल मांभाय्यात उतिकं महत्वबिसें मांभाय् हे थीथी जातिया  म्हसिका ल्यंका तयेमाः धयागु मान्यता बियादिम्ह महाकवि सिद्धिदास महाजुुया भाद्र २७ गते सोमवाः सँच्छि व ५५ दँया बुँदि थीथी साहित्यिक ज्याझ्वः, नसचा चाहुला, मैन ¥याली यानाः अले थीथी ज्याझ्वः यानाः हंगु दु । 

नेपालभाषा साहित्यया प्यंगः थां मध्ये पद्य साहित्य ख्यलय् ज्वं मदुगुु योगदान बियादिम्ह महाकवि सिद्धिदास महाजुं नेपालभाषा पुनर्जागरण यायेत अले मांभाय्यात उत्थान यायेत थःगु तन, मन, धनलिसें थःगु जीवन पाना जीर्णअवस्थाय् थ्यनाच्वंगु जहाँनिया राणा शासनया चरण दमनया  इलय्  मांभाय्यात उत्थान यानाः क्रान्तिकारी पलाः तया मांभाय्यात पुर्नजागरण यानाः दिम्ह महाकवि सिद्धिदास महाजुया थथे ज्याझ्वः हना जक धात्थेहे वय्कःया म्हगसः अले वय्कःया आत्माय् चीर शान्ति प्राप्त जुगु खैला थ्व खँय् गम्भीर रुपं थौंकन्हय् विचाः यायेमालावःगु वःगु दु । न्ह्याबले क्याम्पसय् ब्वनामिपिं मदया नेपालभाषा विषय कक्षा मजुया बन्द हे जुइगु अवस्थाय् थ्यंसानं नेवाःतय्गु संघ, संस्था खाली तामासा जक स्वया च्वनेगु जक जुयाच्वन । नेपालभाषा साहित्यिक ख्यलय् पःला दिइपिं थःगु खाली साहित्यिक जसः कायेत छपूनिपू महाकविया महाजूया गुनगान यानाः चिनाखं च्वया, बाखं च्वया मंचय् वाचन यानाः जक झीगु मंकाः आजु गुलितक्क पुवंगु दु थुकिया मुल्यांकन यायेमालावःगु दु । 

झीगु देशय् थौंकन्हय् व्यवहारिक जीवन छयलाबुलाय् उलि मवबले, भाषिक जागरण मवबले नेपालभाषा जक मखु देशय् दुगु खस भाय्लिसें मेगेगु जातिया मांभाय्नं बुलुहु संकटय् लाइगु अवस्था ब्वलंगु दु । वास्तवय् धायेमाला धाःसा भाय् धयागु हे देय्या तिसाः खः अले जातिया म्हसिका खः । नेपाल सरकारं प्रादेशिक सरकारंपाखें भाय्ल्यंकातयेगुनितिं कार्यान्वयन यानाः लजगाः ह्वःता चुलाका  हयेमाःगु खः तर छाय् जुइ आःतक्क नं उच्च शिक्षाय् प्रादेशिक कथं कार्यान्वयन यानाः हयेगु खँय् लिबाकाच्वंगु दु थथें छाय् जुल अले छु कारणं थथे जुया च्वन, राज्य सत्ताय् बाहुनय् तयेगु  हालि मुहाली यानाः बाँय् झीगु हे दासमानसिक्ता  बाय् राजनीतिक पहुचँ मदया  खः । थुकिई विशेष रुपं सकलसिन्ह ज्यंकेगु खँय् ध्यान बिइमाःगु दु । उकिसं गुब्लेतक्क झीपिं व्यवहारीक रुपं परिवर्तन जुइमखु दँय्दसं ¥याली यानाः जक महाकवि बुँदि हना वय्कया म्हगसः गुब्लने पुवंनि मखु । उलिमच्छि बुुँदि हन आतक्क नं छेँय् छेँय् थःगु मांभाय्यातहे आपमान यानाः च्वंगु दु  थःहे नेवाः तय्सं थ्व दकले तधंगु लज्जाया विषय बने जुगु दु ।  थःगु मांभासं खँ ल्ह्याय्सः सानं नेवाःत हे थः स्वय्म् हे थःगु मांभाय्यात मतिना मयासें थःगु नुगलय् दास मानसिक्ता ब्वलंकाः खस भासं अले अंग्रेजीं भाषं खँल्हायेगु गुलितक्क पाय्छि ? आःला राणा शासण ला मखु, झीगु भासं खँल्हाय् सःपिंसं खँल्हाना झीगु इज्जत वनेगुला पक्का नं  मखु ।  थथे द्ररिद्र मानसिक्ता दुपिं अले  अबजु मल्यूसे ब्वाजु लिना  थःगु भाय्यात उचित सम्मान यायेगु चेतना मदुनि धयागु तधंगु दुखद् घटना धायेमाः । 

बहुभाषिक देशय् नेपालभाषायात महत्वयात थुइकाः मतिना यानाः   थौंकन्ह्य अजितमान तामांग नेपालभाषाय् पीएच.डी अले  शंकर थापां नेपाल भाषाय् एम.ए ब्वनादिगु धयागु तसंक बांलागु पक्ष खः ।

बहुभाषिक देशय् नेपालभाषायात महत्वयात थुइकाः मतिना यानाः   थौंकन्ह्य अजितमान तामांग नेपालभाषाय् पीएच.डी अले  शंकर थापां नेपाल भाषाय् एम.ए ब्वनादिगु धयागु तसंक बांलागु पक्ष खः । तर झीहे नेवाःतय्सं धाःसा नेपालभाषाया अथाह ज्ञानया महासागर हिरा, मोति जुहारात माले मफया च्वन धाःसा झीगु अधिकार गथे यानाः पलिस्था यायेफै थ्व खँय् गम्भीर सहलह यायेमालावःगु दु ? थौंतक्क नं नेपालभाषा यानाः नेपाः देय्यात म्हसिका बियादिगु खँ धकाः गौरव तायेकेफुपिं नेवाः तय्सं थःथःगु हे मंकाः स्वार्थ सिबेंनं सीमित व्यक्तिगत स्वार्थ जक लिप्त जुगुलिइ ब्वनामिपिन्त उचित सफू छगू हे व्यवस्था यायेमफूपिंसं नेपालभाषा हे झीगु देय्या म्हसिका बियाच्वंगु धकाः माकः फुइ क्यनेगु उलि पाय्छि मजू । थौंया ई राणाकाल, पञ्चायत ई अन्त्य जुया गणतन्त्र अले गणतन्त्र वयेधुंकूगु इलय् नं झीपिं थःगु भाषिक अधिकारया सवालय् ल्यूनाच्वंगु झीगु हे कमजोर विषय धायेमाः ।  

थःगु जीवनज्वःछि गुुब्ले नं राजा महामहाराजा या चाकडी यानाः मदिम्ह महाकवि सिद्धिदास महाजू धयागु धापू ‘भाषा म्वासा जाति म्वाई’ थौं तक्क नं च्वछाय् बहः धापू खः । झीसं थःगु भासा म्वाकेत मंकाः रुपय् दनेमाः धयागु वय्कलं थुगु धापू मार्फत संकेट यानाः दिगु खः ।  खय्तला मनू म्वायेतला धन माः धन धयागु साधन खः वहे साकता मखु । झीगु अस्तित्व व पहिचान विना  धनलिसें मनूतय्सं फुक्कों ऐस आराम  न्यानाः सुख सयलय् जक म्वानाः च्वम्ह मनु धात्थे म्वाम्ह मनू जुइफैमखु  थ्व खँ मू रुपं थुइकेमाः । 

 थौंया पूँजिवादी समाजं ‘जनता म्वासा भाषा म्वाई’ धयागु विवास्पद धापूनं विकास याःगु खनेगु दु थ्व धापू गुलि तक्क पाय्छि अले छु धात्थे हे खैला जनता म्वायेवं भाषा म्वाइला सकल मांभाय् ह्यःमिपिकें न्ह्यः चिं ब्वलंगु दु । जनम्वायेवं भाषा म्वाइगु धयागु खँय् ग्यारेन्टी मदु नयेत जक म्वाइपिंला पशु नं जुइफु नि,  छु मनूया चेतना व पशुया चेतना छगूहे खतला  थुकि विचाः याये माला कि म्वाः । 

झीगु म्हसिका अले देशय् दुगु थीथी भाय् धयागु हे नेपाःया देया नितिं तिसाः खः । झीगुु जीवनय् ला व लुसि जक मखु नूगः चु मदय्कं मनूया जीवन परिकल्पना यायेफै मखु अथेहे मांभाय् मदय्कं झीगु अस्तित्व नं दैमखु । थ्व खँ सकल नेवाःतय्सं थुइेकेमाला वःगु दुु ।  तर थौंया पूँजिवादी समाजं ‘जनता म्वासा भाषा म्वाई’ धयागु विवास्पद धापूनं विकास याःगु खनेगु दु थ्व धापू गुलि तक्क पाय्छि अले छु धात्थे हे खैला जनता म्वायेवं भाषा म्वाइला सकल मांभाय् ह्यःमिपिकें न्ह्यः चिं ब्वलंगु दु । जनता म्वायेवं भाषा म्वाइगु धयागु खँय् ग्यारेन्टी मदु नयेत जक म्वाइपिंला पशु नं जुइफु नि,  छु मनूया चेतना व पशुया चेतना छगूहे खतला  थुकि विचाः याये माला कि म्वाः । उकिसं झीगु मांभाय्यात खाली ध्यबा र लजगाः नाप जक स्वाकेगु धयागु सरासर गलत खः अले थ्वहे कथं सामान्ति शिक्षा बिइपिं नं एक नम्बर फताहा, लुच्चा व  अपराधी हे धाःसा छुं मपा !  

नेपाः देया संविधान अले कानूनी शिक्षा जोड विया समग्र नेवाः जक मखु नेपाःदेय्या जातिपिन्त पिनिगु  मंकाः रुपंय् भाषिक शिक्षा कार्यान्वयन यानाः देशय्तुं लजगाः ह्वताः चुलका  उत्थानया ज्याय् जोड बिइमाः । थुकि विशेष रुपं ध्यान बिइमाः गुगु ज्या थौंकन्हय् नेवाः देय् दबूपाखें भाषिक लडाईं मैदानय् पःला तयाच्वंगु तसकं च्वछाय् बहजूगु ज्या धायेमाः, न्ह्याबले थःहे नेवाः तय्सं याइगु भिंगु ज्यायात नकारात्मक जक मखु सकारात्मक ढंग स्वया पासाः बिइमा । उकिसं देय्या सकल भाषाया उत्थानया सवालय् नेवाः जक मखु   सकल मांभाय् ह्यःमिपिं नेपाःमि नाप ल्हाज्वना छप्पँ छधी जुया दनेगु बाहेक मेगु लँपु मदु । 

महाकवि सिद्धिदास महाजुया दँय्दँसं बुुँदि  हंगु धयागु वय्कलं नेपालभाषा साहित्यिक ख्यलय् पःला तया ध्यबा तया तय्हे मफयेक कमे यानाः तःमि जुया हंगु धाःसा पक्का नं मखु राणाकालय् थः चीमि जुसां नं चकंचगु नुगलय् उदार भावनां मांभाय्यात जुयाच्वंगु चरम दमन व विभेदय् इलय् मिँपुसा जुया मांभाय्या चेतनाया जः ह्वःलगेगु ज्याय् थः स्वय्म संजीवनी बुति थे ज्या यानाः थ्यंमथ्य ५० गू सिबें थीथी विद्याय्  पःलातया कविता ,खण्डकाव्य ,महाकाव्य , बाखं व च्वखँ च्वया  झीगु मांभाय्या उत्थान यानाः नेपालभाषा साहित्यिक ख्यःया धुकू जायेकादिगु खः ।  नेपाल सरकारं गथें  महाकविया हुलाक टिकतय् सरकारी मान्यता बिया  टिकत पिथन अथेहेतुं महाकवि सिद्धिदास महाजु अले नेपालभाषा सात्यिकि महारथी पिनिगु बुँदियात खाली नेवाः जातिइ जक सीमित यायेगुसिबें  नं झीसं राष्ट्रियकरण व अन्तराष्ट्रियकरण यानाः  झीगु मांभाय्या उत्थान यायेगु सवालय् न्ह्यःचिला भाषिक अधिकारलिसें थीथी हक अधिकारय् कुम्र्भकर्ण मजुसे छपँला जुरुमुरु दने मालावःगु दु ।