किपूया पुलांगु नां : गुँ दे

(राजेन्द्र कुमार पुताजुया जन्म ने.सं. १०९० अंलागा ४ सं किपूया दकले च्वय् क्वाच्वय् जूगु खः । वय्कः MBA नापं पत्रकारिताय् जुनियर डिप्लेमा सिदयेकादी धुकूम्ह खः । किपू, कीर्तिपुर, प्याकिं थें जागु किपूया पत्रिकाय् सम्पादक जुयादी धुंकूम्ह वय्कः नं इलय् व्यलय् पत्र पत्रिकाय् लेख नं च्वयादी । नापं थौं कन्हय्या कविपिं ल्ययेमाः सा दकले न्हय ने वइम्ह छम्ह शसक्त न्हूम्ह कवि, किपूया कायमचा खः । सं.)

राजेन्द्रकुमार 'पुता'

चर्चा परिचर्चाया झ्वलय् महत्वपूर्ण थाय् च्वनीगु नेपाःया छगू गांया नां काये माल धाय्वं इतिहासय् नं वर्तमानय् नं वया च्वनीगु थाय् किपू हे खः । यक्व इतिहासकार, अनुसन्धानकर्ता व विद्वान विज्ञपिंसं थनया इतिहास व वास्तविकता बारे थी थी तथ्य त लुइकुगु दु ।

त्वनिगःया दक्कले च्वय् समुद्री सतहं ४८०० फीट (१४१८ मीटर) त:जागु किपू देय्यात Hill Town या नाम नं गनं गनं उल्लेख यायेगु याः । अर्थात् थ्व स्वनिगःया दक्कले च्वय् लाःगु छगु शहर जूगु कारणं डांडाया शहरया नां मनुतय्सं तयेगु याः । तर, किपूयात गुँदै, पद्मकाष्ठगिरी (पद्मकाष्ठपुर), कीर्तिपुर, नाप नापं गनं गनं 'क्यपू' धका: उल्लेख यायेगु याना: वया च्वंगु दु । स्वनिगःया मेमेगु वस्ती थेंतुं जूसां किपूया छगू ब्यागलं अस्तित्व व ब्यागलं म्हसीका (परिचय) दु । थुकिया पलिस्थाया सम्बन्धय् कया: विद्वानतय्सं विभिन्न तथ्यत लुइकुगु दु । दक्कले पत्याः याये बहःगु तथ्य जुजु शिवदेव तृतिया जूवःगु दु । थौंस्वया: करीव ९०० (गुस: दं) न्हय: नेपा: चा:हिला: थनया अभिलेख व इतिहासबारे पिथना दीम्ह भाजु बेन्डलजुं जुजु शिवदेवया वि.सं. ११७७ (ने.सं. २४०) व वि.सं. ११८० (ने.सं. २४३ या निगू अभिलेख लुइकुगु चर्चा यानातःगु दु । थुकिया कथं स्वयेबलय् किपूया पलिस्था विक्रम या १२ औ शताब्दी (ने.सं.या स्वंगूगु शताब्दी) पाखे जूगु खनेदु । नेपा:या निम्ह लिच्छिवी शिवदेव जुजु जूगु खनेदु, तर थ्व स्वम्हम्ह चाहिं ठकुरी वंशयाम्ह खः । वय्कःयात बंशावलीइ सदाशिवदेव नं धायेगु याः । किपूया पलिस्थाया बारे केशर पुस्तकालयया वंशावलिइ च्वयातः कथं 'जुजु शिवदेवजुं कान्तिपुर व ललितपुर शहरया लिक्क प्रान्तिय पर्वतभाग नैऋत्य दिशाय् कलिगताब्द ३९४२ य् (?) छगू देय् दयेकल' धकाः धयातःगु दु । अथे हे मेगु बंशावलिइ 'थ्व जुजुं निगू शहरया लिक्क 'पर्वत काष्ठ गिरी त्रिकोण यानाः छगू तःधंगु देय् दयेकल' धका च्वया तःगु दु । थुकिं सी दु - जुजु शिवदेवं छगू डांडाय् बस्ती यानाः कीर्तिपूर धका: नां छूगु खः । तर, प्राचीन इलं निसें थन बस्ती दुगु खनेदु । प्रचलित वंशावलिइ गोपाल बंशी जुजुपिनिगु पालय् हे थन बस्ती दय् धुंकूगु खनेदु । आनं किपूया ज: ख:, गोपाली (ग्वाः) तय्गु बस्ती दनि । नापं किपूया था बहाः त्वालय् ग्वाः तय्गु अस्तित्व तच्वकं महत्वं जाः धैगु धापू दु । थन ग्वाः जातिया अस्तित्व न्हंके मज्यू धैगु नं धापू दु । यदि अथेजुल धाःसा ग्वाःत माला हयाः थन तये हयेगु याः धैगु थन न्यनेदु । थुकिं सीदु थ्व प्राचीन थाय् प्राचीन बस्ती दुगु थाय् खः । थन "ग्वाः पुखू" धका: छगू पुखूया नामाकरण याना तःगु नं थुकिया प्राचीन इतिहासनाप स्वाना च्वंगु दु धैगु वंशावलीया तथ्यया लिधंसाय् धाये छि । उकिं किपूयात मध्यकालीन परिभाषा कथंया छगू शहरया रूपय् व्यवस्थित बस्ती दयेकेगु ज्या जक जुजु शिवदेवं याःगु खनेदु । छगू थाय् 'पुर' धायेकेत अबले अनया बस्ती सुरक्षाया हिसावं मजबूत जुइमाःगु अर्थात् बन जंगल दयाः नं चाकःलि पःखाः दयेमाःगु (गढ), मेगु अन सांस्कृतिक रूपं विकास नं जुइमाःगु खः । जुजु शिवदेवं किपूयात 'कीर्तिपुर' धकाः थ्व हे अर्थय् नां तःगु खनेदु । थ्व शिवदेवया कीर्ति फैले याइगु कृति जूगु कारणं थ्व थाय् 'कीर्तिपुर' जूवन धैगु वंशावलीकार पिनिगु दावी दु । जुजु शिवदेवं थनया 'बल्खु' खुसिइ बं पना ब्यूगु खं न वंशावलीकार पिंसं च्वया तःगु दु । थुकिं न छु सी दु धाःसा किपूया पलिस्था नाप थनवा पेशागत ज्या यायेत नं सुविधा याना व्यूगु खः ।

तर, थुलि खयानं 'किपुया' पुलांगु नाया बारे तथ्यत मालेगु खःसा 'पद्मकाष्ठ गिरी' व 'गु दे' निता लुया वै । 'पद्मकाष्ठ गिरी' धैगु नां पुलांगु मखु धैगु विज्ञपिनिगू धापू दु । किपू प्राचीन बस्ती खःसां 'पद्म काष्ठगिरि' प्राचीन मखु । 'गिरी' धैगु डांडा खः ।

किपूया पुलांगु नां 'गू दे' खः धैगु तथ्य अनुसन्धान कर्ता तय्सं लुइकूगु सिज: पौ व ल्वहंपौ पाखें सी दु। किपूया पुरन्दरसिंहया पालय्यांगु सिज:पौ, गुगु ने.सं. ७०७ (वि.सं. १६४३) सं च्वयातःगु खः । थनया महत्वपूर्ण थाय् व द्यः बाघभैरव (गुकियात स्थानीय मनूतय्सं आइद्यः, आजुद्य: नं धाः) यात 'गुं दे स्थानाधिपति' धकाः च्वया तःगु दु । छुन थाय्या नांजाःम्ह द्यःयात व थाय्या 'अधिपति' धायेगु याः । थ्व कथंनं बाघ भैरवयात 'गु दे स्थानाधिपति' धयातःगु खनेदु । तथ्यं किपूया पुलांगु नां 'गु दे' खः धैगु पूष्टि जू वः । अथे हे 'गु दे' छगू नांजाःगु किल्ला (क्वाढ) खः धैगु नं गोपाल वंशावलीइ उल्लेख याना तःगु खने दु ।

यलया जुजु अभय मल्लया पालय् यलया 'क्वाछे' या भारदार कीर्तिपालं भुखाय् ब्वयाः अनिकाल जुया च्वंगु इलय् किपूया 'गु दे' व 'गोछे' धाःगु 'क्वाथ:' (किल्ला) कब्जा याना: विद्रोह याःगु खः । उकिं केन्द्रं (त्रिपुर) कार्यवाही यानाः निगू नं किल्ला चायेकुगु खन गोपाल वंशावलिइकार पिनिसं न्हयथना तःगु दु । थुथाय् न्हयथने बहःगु खँ छु धाःसा थनया लायकु त्वालय् थौं कन्हय् दरवारया अवशेष तक नं मदय् धुंकल । लाय्कुलिइ दरवार दै धैगु सकसिनं स्यूगु खं खः । तर थन नांजक दनि सिवाय् छं अवशेष मदय् धुंकूगु कारणं व सुं नं अनुसन्धाता तय्सं ल्वहंपौ सिज: पौ लुइके मफुनिगु कारणं छु खः धकाः अझ नं धाये फूगु स्थिति मदुनि । तर थनया लायकु गा.वि.स. भवन दुगु थाय्यात 'गुलु क्वाथ' धका: पुलांपिसं धाय्गु याः । गनं थ्व 'गुन्दे क्वाथ' या हे अपभ्रंस रूप ला मखुला धैथें नं च्वं । यद्यपि थन अज्याःगु अवशेष लुइके फूगु मदुनि । थ्व थाय् मेगु थाय् सिबे च्वय् लाक्क दयेका तःगु दु । थुकियात हे 'गुन्दे क्वाथ' धाइगु खःला ? थ्व विषयस तथ्यत माले हे मानि । न्हयागु थजु थन 'क्वाथ' किल्ला ला दुगु हे खत । थुकिया आधारय् नं झीसं अनुमान याये छिं कि थ्व थाय् किपूया पुलांगु नां 'गुं दे' खः । यलया कीर्तिपालं कब्जायाःगु 'क्वाथ' नं थ्व हे जुइ, छायुधाःसा थुगु इलय् किपू यलया छगु प्रान्त जुया च्वंगु खः । थुकथं किपुया सिज:पतिइ 'गु दे' या खं न्हयथना तःगुलिं नं थनया पुलांगु नां 'गु दे' हे खने दु । मेगु खं, थनया पुलांगु म्येय् (खतुं थ्व गबले चिनातःगु सीमदु) 'पद्म काष्ठ पुरी देय्' धकाः न्ह्यथना तःगु दु ।

अथे 'गुद स' धकाः बाघभैरवया नां नापं न्हयथना तःगु दु - ('पालयाक श्री बाघभैरवया नाम गुदेस') थ्व कथ 'गु दे' तःग थासय् चर्चा याना तःगु नां धका: सी दु । अथे हे बाघ भैरव दुगु थाय्यात स्थानीय मनूतय्सं 'गुनय्' धायेगु याः । आः हे अथे धया वया च्वंगु दु । गुनय् धायेगु नं 'गु दे' या अपभ्रंस रूप खः धकाः धाये छिं ।

मेगु ख धायेगु खःसा, थ्व थाय् 'गु देय' हे धाये ल्व:, छाय्धाःसा थनया अधिकांश थासय् न्हापा निसें जंगल दु । गुगु जंगलया अवशेषया रूपय् आः हे नं भच्चा' भच्चा दनि । ५० दं न्हय हे थनया देय् क्वय् जंगल यक्व दुगु खः, धकाः थनया बुरा पाका तय्सं धायेगु न याः । थ्व कथं किपूयात 'गु दे' धायेगु नं ल्वः ।

न्हयागु थजु, किपू देय्या नाया विषयय् दुवाला वं वनेबलय् 'गुं दे' यात हे पुलांगु ना कथं नालेमाः । आःतक लूगु तथ्यया लिधंसाय् झीसं थथे धाये फु । तर, अथे सां नं झीस किपूया वास्तविक परिचयया बारे अझ नं दुवाला स्वय्माःगु जरूरी दु ।

क्यान्सर पिडीत दिपिका श्रेष्ठयात आर्थिक ग्वाहालि यायेत इनाप

येँ ।  ब्लड क्यान्सरनाप ल्वानाच्वंम्ह दिपिका श्रेष्ठयात ग्वाहालि यायेत वय्कःया छेजःपिंसं इनाप याःगु दु ।  

येँ महानगरपालिका वडा नं. १९ सुन्तागल्ली च्वनादिम्ह दिपिका श्रेष्ठ थ्यमथ्यं प्यदँनिसें ब्लड क्यान्सर ल्वय्लिसें ल्वानाच्वंम्ह खः । 

थौंकन्ह्य भारतया डिल्लीइ च्वंगु म्याक्स सुपर स्पेसियालिटी हस्पिटललय् वासः यानाच्वंगु दु ।   

वय्कःयात वासः यायेगु झ्वलय्१ करोड २० लख खर्च जुया आर्थिक अवस्था कमजोर जूगुलिसें स्थानीय सरकारं बियावयाच्वंगु आर्थिक ग्वाहालिई  म्हो जूगु हुनिं थ्यंमथ्यं ८० लख अतिकं आवश्यक जूगुलिई आर्थिक ग्वाहालिई यानादिइत सकलसित इनाप याःगु दु । 

ब्लड क्यान्सर ल्वय्या वासः यानाच्वंम्ह दिपिका श्रेष्ठयात  आर्थिक ग्वाहालि यायेत सिटिजन्स बैंकया न्यूरोड कचाया खाता नं 0070100001490010  वय्कःया भारतया मो. ल्याः +91 93193 95461 र नेपाःया मो. नं. 9841133618  ल्याखय् स्वापू तयादिइफै । 

नेपालभाषा केन्द्रीय विभागया ई लाइब्रेरी छ्यलेगु तरीका

 

कीर्तिपुर ब. सहकारीया ग्वसालय् हिदान ज्याझ्वः जुल

 कीपू । कीर्तिपुर बहुउद्देश्य सहकारी लि. या ग्वसालय् हिदान ज्याझ्वः जूगु दु । 

वंगु चैत्र २ गते संचवाः कीपू नगरपालिका वडा नं. ९ तगवःपि  न्हूँबजारय् हिदान ज्याझ्वस स्वीनिम्ह म्ह मिजं व  झिंनिम्ह मिसा याना  पीप्यम्ह हिदातापिसं हि बियादिगु खः । 

कीर्तिपुर बहुउद्देश्यीय सहकारी संस्थाया २५ दँ क्यंगु लसताय् हिदान ज्याझ्वःगु ग्वसा ग्वयादिगु खः । 

कीर्तिपुर बहुउद्देश्य सहकारीं दँय्दसं छक्वः हिदान ज्याझ्वःलिसें थीथी ज्याझ्वः न्ह्याकावयाच्वदंगु संस्था खः । 

महाकवि गिरिजाप्रसादया जीवनी : छपुलु

डा. बाल गाेपाल श्रेष्ठ

नेपालभाषाया छम्ह सशक्तम्ह कवि गिरिजा प्रसाद जोशी ४९ दँया बैसय् २०४४ साल भाद्र २२ गते येँयापुन्हिकुन्हु बहनिसिया ९:३० ताईलय् टिचिङ अस्पतालय् दिवंगत जुयादिगु खः । वय्क मदया नेपालभाषाया जक मखु नेपाःया भाषा साहित्य ख्यःया नितिं अपूरणीय क्षति जुगु दु । थुगु च्वसुई वय्कःया सामान्य परिचय बीकथं वय्कःया जीवनी उलेगु कुतः यानागु दु ।

 

लजगा व परिवार

कवि गिरिजाया जन्म वि।सं। १९९५ साल चैत्र महिनाया चिल्लागा द्वादशीकुन्हु जुगु खः । वय्कलं २०१३ सालय् एसएलसी पास यानादिल । २०२६ सालय् थ्यंका आई ए अले २०३२ सालया दुने बीए बीएष् यानादिल ।

“जीवनय् थम्हं अनुभव यानाः सृजना यायेगु साहित्य हे च्वन्ह्याई” धकाः इलय् ब्यलय् धयादीम्ह वय्कलं थःगु जीवनय् थीथी लजगाः यानादिल । २०१२-१३ साल पाखे वयकलं पिपा जागिर नया दिल । अथेहे टक्सारय् खरदार जुयादिल । २०१७ सालय् रोड ट्रान्सपोर्ट अर्गनाईजेसनय् नोकरी यानाः हेटौँडाय् तःदँ च्वनादिल । न्ह्याग्गु ज्या याना जुसां न्ह्याथाय् वंसां थःगु मांभाय्या सेवा यायेगु ज्याय् धाःसा वय्कः गब्लें ल्यूने लाःगु खनेमदु । हेटौँडाय् नं वय्कलं नेपालभाषा ख्यः चकंकेत अनया मनूनय्त सचेत याना मुंकादिल ।

थुकथं इलय् व्यलय् थीथी लजगालय् तक्यना दिसां वयकःया जीवनया तहाः ई शिक्षण पेशाय् हे फुकादिल । भाग्योदय उच्च मावि प्राइमरी स्कूल जबले हे वय्कः शिक्षक जुयादिल । २०२४ सालपाखे आनन्दकुटी बोर्डिङ्ग स्कूलय् शिक्षक जुयाः दिल । वयां ल्यू बालकुमारी मावि, शान्ति शिक्षा मन्दिरय् नं ब्वंकेगु यानादिल । २०२५ साल लिपा सक्वय् भाग्योदय उच्च मावि मावि शिक्षक जुया झासेंलि वय्कलं ज्यूताछि हे शिक्षक लजगायाना दिल । २०३८ सालतक वय्कलं भाग्योदय उच्च माविलय् हे अंगे्रजी व नेपालभाषा शिक्षक कथं सेवा यानादीगु खः । २०३८ सालय् वय्कः थीथी कारणं भद्रबासया आदर्श माविलय् झायादिल । अनं ल्यू २०४० सालय् चुगाँमय् च्वंगु राष्ट्रिय उच्च मावि हेडमास्टर कथं झायादिल । हेडमास्टर जुजुं हे वय्कः २०४४ साल भाद्र २२ गते ४९ दँ या वैशय् मत्यवं मन्त ।

२०१७ सालय् वय्कःया इहिपा मय्जु हरिमाया श्रेष्ठ नापं जुगु खः वय्कलं थः जहान हरिमाया जोशीया काय्पिं कुञ्ज जोशी व यचु जोशी अले म्ह्याय्पिं अमृत लक्ष्मी जोशी व सुविस्ता जोशीयात त्वःता झाःगु खः ।

 

व्यक्तित्व

 

 क. साहित्य संगीत व कला

नेपालभाषा ख्यलय् वय्कःया सृजना २०१३ साल न्ह्यः हे जुगु खनेदु । २०१३ सालय् त्रिचन्द्र कलेजय् जुगु साहित्य सम्मेलनय् दक्कले न्हापा सिरपा त्याकादिल । वयां ल्यू नं वय्कलं थीथी थासय् थःगु रचनाय् सिरपा त्याकूगु न्यनेदु । सक्वय् दबु प्याखं ख्यलय् वय्कलं दँय्दसं थें प्याखं च्वयाः, प्याखं स्यना, म्ये च्वयाः, म्ये हाला अभिनय यानाः तःधंगु योगदान बिया झागु खः । २०१८ सालय् चिराग सफूकुथी स्वनेगु, २०३२ सालय् जयबली क्लब स्वनेगुलिइ भूमिकाम्हिता भाषा ख्यलय् उगु संस्थातय्त न्ह्यज्याकेगु ज्या यानादीगु नं लुमंके बहजु ।

थः हेटौँडाय् च्वनादिगु इलय् अन नेपालभाषाया पुचः स्वनेगु, नेपालभाषाया थीथी गतिविधी न्ह्याकेगुलिसें हस्तलिखित पौ पिथनेगु व “गथु” रजिष्टर पौ पिथनेगुलिई नं वय्कःया ल्हाः दु ।

भाग्योदय हाईस्कूलय् मास्टर जुयाः वसेंलि वय्कलं सक्वय् न्हू प्रतिभात ब्वलंकेत थःगु ई क्षमता, जाँगर व जोस सकतां छ्यलादिल । भाग्योदय स्कूलय् वय्कलं विद्यार्थीतय् चेतनाया स्तर थकायेगु ताः तयाः इलय् ब्यलय् थीथी ज्याझ्वःत न्ह्यब्वया दी । गब्लें साहित्य मुंज्या, गब्लें बादविवाद, गब्लें वक्तृत्वकला प्रतियोगिता आदि । वय्कःया अज्यागु ज्याझ्वःलं विद्यार्थीतय् दथुई उत्साह उमंगनापं जोश व जाँगर थनाब्यू । विद्यार्थीतय् दथुइ छगु कथं वय्कलं हलचल हे हयाबिल । तर पञ्चायती राजनीतिइ महत्वपूर्ण थाय।् कयाच्वंम्ह भूतपूर्व मन्त्री जोगमेहेर सञ्चालक समितिया अध्यक्ष जुयाच्वंगु उगु स्कूलय् वय्कःया थ्व ज्याझ्वःत स्वतन्त्रं न्ह्याकेत थाकुल । आखिरय् दिकेत बाध्य जुल ।

स्कूलय् “भाग्योदय” साहित्यिक ‘न्ह्यलुवाः’ २०२९ थें दैनिक ल्हातच्वया पौ विद्यार्थीतय्पाखें पिथंकेगुलिइ नं वय् कःया ल्हा दु ।

स्कुलं पिने यनाः नं वय्कलं २०२६–२७ सालपाखे उग्र सफूकुथिइ वाः पतिकं शुक्रवाः, शनिवाः साहित्य, वादविवाद व वक्तृत्वकला ज्याझ्वःत न्ह्याका यंकादिल । उकिं सक्वय् झन् हे हलचल याना बिल । महितातय् मिखा अन नं थ्यन । कवि गिरिजाया ज्याझ्वलं ढोंगी राजनीति याना च्वंपिन्त हन्ता जुइगु स्वाभाविक हे जुल । उकिं अन नं वय्कःया ज्याझ्वः दिकेत अपिं सफल जुल । अझ छन्हु सफूकुथिइ वनाच्वंम्ह कवि गिरिजायात गुण्डात लगे याना लिना छ्वःगु थ्यंक सक्वया इतिहास खः ।

तर ज्या याहे याइपिन्त पनीगु सुनां रु कवि गिरिजा छम्ह अज्याम्ह व्यक्तित्व खः गुम्हेस्या खँ न्यनेवं मनूतय्त प्रभावित मयासेँ मत्वतु । भाग्योदय स्कूलया नेपालभाषा पिरियडय् तक नं वय्कलं नेपालभाषाया विद्यार्थीतय्त उतिकं प्रोत्साहन बियाः उत्साहित यानां च्वनी । गुकिया परिणाम कथं हे सक्वया नच्चापिं ल्याय्म्हतय्सं सक्वया त्वाः त्वालय् नेपालभाषाया थीथी पुचः, खलतः स्वनाः बाःछि, बाःछि पतिकं साहित्य गोष्ठी न्ह्याका यंकल । नापं थीथी ल्हातं च्वया बाःछि पौ, लय् पौत पिथनेगु ज्या जुयाच्वन । ‘न्ह्यलुवाः’, ‘तिमिला’, ‘ज्यापु’, ‘ज्यामि’, अले मेमेगु नं यक्व ल्हातं च्वया पौत वय्कःया पे्ररणां पिदना च्वन । ‘ब्वसल’ सामयिक संकलन पिकायेगुलि नं वय्कःया उकथं तिबः दु ।

साहित्य, संगीत, कला व नृत्य ख्यलय् उतिकं प्रतिभा दुम्ह गिरिजा भाग्योदय स्कूलया बुदिँ हनेगु झ्वःलय् जुगु ज्याझ्वःलय् स्कूलय मिसा मस्तय्त थःपिसं हे लय्चिनाः न्हून्हूगु म्ये स्यना, हुला प्याखं स्यना २०२७÷२८ सालपाखे पिब्वगु ज्याझ्वः नं सक्वय् न्हुगु थालनी यानादिगु खः । वय्कःया म्येत अन तच्वकं लोकप्रिय जुल । लिपा स्कूलं बुदिँ हनेगु ज्याझ्वः हे दिका बिल, छाय् छाय् जुइक ।

हाकनं २०३४ पाखे जयबली क्लबया ग्वसालय् वाः पतिकं शुक्रवाः, शनिवाः टिकट सिस्टम साँस्कृतिक ज्याझ्वः न्ह्याकादिल । उब्ले वय्कलं नेपालभाषाय् यक्व आधुनिक लसं युक्त म्येत चिनादिल नापं न्हू प्रतिभात ब्वलंका दिल । लिपा व नं दित ।

सक्वं पिने येँ, यलः, ख्वपय् अले थीथी मेमेगु नेवाः बस्तिइ गन गन वय्कःया कृतित थ्यंगु दु अन अन नं वय्कःया व्यक्तित्वं मनूतय्त तच्वकं प्रभावित याःगु खनेदु । नेपालभाषाया गुगु नं दबुलिइ थ्यनकिं हे वय्कलं तच्वकं विवादास्पद न्हून्हूगु खँत ल्हानाः मनूतय्त न्ह्यपु चाचाहिका बी धुंकी । उकिं वय्कःयात थः चर्चाय् वयेत न्हून्हूगु विवादया खँत ल्हाना जुइम्ह ‘रजनीश’ पहःम्ह मनू धकाः तकं मनूतय्सं धाःगु न्यनेदु ।

वय्कःया उपन्यास ‘सिलुस्वाँ’ पिदना उकिया आलोचना चर्चा परिचर्चा न्ह्यज्यासेंलि नेपालभाषा ख्यलय् सिदयेक छक्वः कवि गिरिजा विरोधी व गिरिजावादीया ध्व थ्यंक खनेदन । नेपालभाषा ख्यःया छथ्वस्यां वय्कःया कृतित मब्वनेगु, मब्वंकेगु, मन्यायेगु ममीगु थ्यंक घोषणा यात धकाः उब्ले तच्वकं बय्बय् जुल । थुकिं नं वय्कः चर्चित जुल ।

वयां ल्यू वय्कलं थःपिसं नं बाखं, कविता, उपन्यास आदिया आलोचना नेपालभाषाया गतिविधीया टिप्पणीत नं पिथना दिसेंलि वय्कःया दृष्टिकोणं झन हे उप्वः विवाद पिथनाबिल । तर वय्कःया साहित्यिक धारणाया विरोध याइपिसं वय्कःया सृजनशील प्रतिभायात च्वछानाच्वंगु दु ।

 

ख० राजनीति

खय्तला कवि गिरिजा गब्लें हे प्रत्यक्ष राजनीति न्ह्यचिला दिगु मदु । तर वय्कःया च्वसां पिदंगु साहित्य अले वय्कलं म्हिता झाःगु भूमिकां न्ह्याब्लें छगू गतिशीलल राजनीतिया पक्षय् जबरजस्त वकालत याना वंगु दु ।

थःगु जीवनया प्रारम्भिक इलय् अर्थात् वय्कलं साहित्य सृजनाया ज्या न्ह्याकुसांलिसें स्पष्ट राजनीतिक बिचाः वय्कःयाके दु धायेगु पक्षय् जि मदु । तर वय्कलं थीथी थास्य् पिब्वयादीगु विचार अले सृजनायाना दिगु साहित्यय् लेँहेपुया च्वंगु भाव व बिचालं धाःसा वय्कः न्ह्याब्लें हे निर्धा, सोझा, सिधा, गरिब, शोषित, पीडित जनताया उज्वल भविष्यया नितिं निरन्तर चिन्तित व्यक्ति कथं खनेदु ।

न्ह्याब्लें हे थःत सहित्यया लँपु पिब्वय् चाहे जूम्ह कवि गिरिजा दुनें दुनें निमुखा जनतातय् निंतिं राजनीति यायेगुलि सक्रिय । खः वय्कः गुगु नं संघ, संस्थाय् ताउत च्वंगु मदु, तर जनताय् भिंगु राजनैतिक चेतना ह्वलेगु ज्याय् धाःसा न्ह्याब्लें न्ह्यःने दु । सक्वया ल्याय्म्हतय्त राजनैतिक चेतना थनेगुलिइ वय्कःया योगदान उल्लेखनीय दु । वय्कः सुं व्यक्ति विशेषया विरोधी मखु तर अन्याय अत्याचार, शोषण, दमनया हतियार ज्वनाः चीमिपिं जनतायात वाथावाथा कंकाच्वंपिं व्यक्ति, व्यवस्था राजनीति सकतांया सक्रिय विरोधी खः उकिं हे प्रतिगामी राजनीतिया ठेकेदारतय्सं वय्कःया म्हुतुप्वाः तिकेत अनेकन प्रयास यात । दाँ बियाः गुण्डातय्त दाय्के बीउ उजं थ्यंक ब्यूगु उदाहरण सक्वय् यक्व दु । धेबा कयाः वय्कःयात दायेगु जिम्मा ज्वनावःम्हछम्हेस्यां “धेबा वियां छन्त दाइला गिरिजा” धकाः वय्कः यात हे न्यंक वःगु घटना समेत कवि गिरिजां न्यंकेगु यानादी ।

वय्कःया राजनैतिक विचः खाना ग्याना हे २०३६ साल चैत्रय् सक्वय् बहुदल व निर्दलया ल्वापुइ छम्ह प्रधानपञ्चया काय् सीगु झोलय् तात्कालिन गृहमन्त्री जोगमेहेर श्रेष्ठं प्रतिशोध कायेत सक्वया मेमेपिं निर्दोष बासलं ९५०० मल्याक मनूत नापं वय्कःयात गिरफ्तार याकाः ‘ज्यानमारा’ यायेगु दुष्प्रयास यानाः लच्छि मयाक कुना नं बिल । तर लिपा उगु मुद्दाय् वय्कःयात सफाइ बिल । अथे हे वय्कः नापया राजनैतिक मतभिन्नताया कारण २०३४ सालपाखे भाग्योदय माविलय् रोलक्रम कथं कामू हेडमाष्टर जुगु सहयाये मफया लितु लिनाः टे«निङय् वनाच्वंम्ह पुलांम्ह हेडमाष्टरयात टे«निङ क्वमचायेकं हे लितहयाः हेडमाष्टरं लिगंगु नं न्ह्यथने बहःजू । लिपा नं वय्कःयात व स्कूलय् माष्टरं तकं लिगनेगु कुतः अमिसं याना च्वन ।

इलय् ब्यलय् वय्कःया चिन्तनय् अस्थिरता दुसां वय्कः माक्र्सवादी बिचालं मुक्त धाःसा मखु । वय्कलं प्रगतिशील विचारयात न्ह्याब्लें कःघाना हे च्वंगु खँ वय्कलं व्यक्त यानादीगु थीथी इलय्या थीथी विचालं प्रष्ट याः । नेपालभाषा मंकाः खलःया नायः पद्मरत्न तुलाधरया विचार कथं “कवि गिरिजा नेपालभाषायाम्ह जक मखु नेपाः राष्ट्रयाम्ह अझ संसार न्यंकया शोषित पीडित गरिब जनताया पक्षय् च्वइम्ह प्रगतिशील, क्रान्तिकारी माक्र्सवादी कवि खः ।”

माक्र्सवाद प्रति वय्कःया स्पष्ट झुकाव वय्कलं च्वयादीगु ‘मन्त्र’ खण्डकाव्यस व्यक्त जुयाच्वंगु झीसं खना । ‘देगः’ पतिइ समालोचक जगदिश चित्रकारयात च्वयादिगु लिसलय् नं वय्कलं थःगु राजनैतिक विचाः स्पष्ट व्यक्त याना दिगु दु ।

दक्कले लिपा, वय्कःया जीवनय् अन्तिम रुपय् सार्वजनिक मूज्याय् ९ ततला ११०७ कुन्हु सक्वय् प्रगतिशील साहित्यिक समाजया ग्वसालय् जुगु लय् साहित्य मूँज्याय् थ्यंका वय्कलं भाषाय् सना च्वंपिंसं तप्यंक राजनीति यायेमाःगु बिचाः व्यक्त यानादीगु खः । अन वय्कलं ‘झी भाषाया अधिकारया निंतिं हाला च्वनापिं लिचिलेगु खँ मदु, झीसं तप्यंक राजनीति याना च्वना धकाः न्ह्यचिलेमाः । राजनीति ल्हातय् लाका च्वंपिसं मनपरी यानाच्वंगु दु । भिंगु बिचाः दुपिंसं राजनीति मयाकं भाषाया अधिकार कायेफइ मखु उकिं राजनीति हे झीसं थःगु ल्हातय् लाके माः ।’ धयादीगु खः ।

 

ग० भाया मतिना

वास्तवय् कवि गिरिजा मांभाय्या मतिनां झूचाःम्ह व्यक्ति खः । जिन्दगीभर वय्कःया चिन्तनया विषय मांभाय् गुकथं च्वन्ह्याकेगु धयागुलि हे जक जुयाच्वन । न्ह्याम्ह मनू वय्कःया थाय् थ्यंसां नेपाःया उपेक्षित भाषातय् मर्म प्वंकेगु अले उपेक्षित भाषा भाषीया जनतातय्के चेतना थना भाषा च्वन्ह्याकेगु बिचाः वय्कलं व्यक्त यानादी ।

 

गुगुनं स्वार्थय् थःगु मांभाय् त्वःतेगु पक्षय् वय्कः याके मदु । वय्कलं मांभाषा त्वःता मेमेगु भाषां च्वयाः ख्याति कमेयायेगु लोभ गब्लें मया । अले वय्कःया कवितात छक्वः अनुवाद यानाः साझा प्रकाशनं नेपालभाषां अनुवाद धका उल्लेख मयासें पिथने धकाः धाबले वय्कलं अस्विकार याना दिल । वय्कःया धापू खः दकले न्हापां नेपालभाषां च्वयेगु मेमेगु भाषां पिथनेमाःसां अनुवाद धकाः जक पिथनेगु । नेपालभाषायात स्वाहाने दयेका खय् भाषाय् च्यः जुयाः तलब नःवंपिं स्वार्थीतत्वतय्त वय्कलं न्ह्याब्लें कुंखिना झाल ।

 

भाषा नीति स्पष्ट मदुगु अले गलत भाषा नीति ज्वना नेपालय् राजनीति यानाच्वंपिं फुक्क व्यक्ति अले पार्टीतय्त वय्कलं न्ह्याब्लें हे सहमयाः । प्रगतिशील लेखक कलाकार संघया अस्पष्ट भाषानीतिया हुनिं वय्कः उगु संघपाखें हे बिमुख जुयाः व वनागु उकिया दुजतय्त ब्वः बियाः छ्वयागु खँ नं बरोबर उल्लेख यानादी ।

९ तछलागा ११०७ स सक्वय् जुगु प्रसासया गोष्ठिइ हे वय्कलं अन्तिम रुपय् भाषा नीति सम्बन्धी थःगु स्पष्ट धारणा न्ह्यब्वया झाःगु दु । अन वय्कलं त्रिभाषीय सूत्रया उल्लेखयासेँ “नेपाः थुज्वःगु थीथी भाषा दुगु देशय् फुक्क भाषायात ब्वलंकेगु निंतिं त्रिभाषीय सूत्र कथं ब्वनेकुथिइ शिक्षाया माध्यम मां भाषायायेगु अले प्रत्येक विद्यार्थीं देशय् दुनेया छिमेकी भाय् छगु व देशं पिनेया अन्तर्राष्ट्रिय भाषा छगू अनिवार्य स्यनेगु व्यवस्था यायेमाः ।” धयादीगु खः । भाषा सम्बन्धी वय्कःया थुगु धारणा नेपाः थुज्वःगु बहुभाषीय देशया निंतिं नाले बहगु प्रगतिशील विचार खः ।

 

कृति

कवि गिरिजां ४९ दँया चिकिचा हाकःगु जीवनय् नं ल्हा, म्हुतु चुलाकेगु लजगा यानाः नं ७० गुति सफूतिं मयाक सृजना याना वंगु धलः खनेदये धुंकुगु दु । अझ बांलाक्क माला स्वत धाःसा मेमेगु कृतित नं पिमदनी धकाः धायेमफु । काव्य, प्याखं, उपन्यास, म्ये सफू याना आतले पिदने धुंकुगु सफुतय् धलः थथे खः ।

 

काव्य– पालिख्वाँय्, आगं, द्वकचा ल्याहाँ ल्याहाँ व, सुथनापं सुथय्सुथय्, गिरिजाप्रसादया गद्य कविता, तवन अले खण्डकाव्य, मन्त्र, बुद्धनुगः ।

 

प्याखं– बाखा छेँ, हाकु स्वाहाने ।

 

उपन्यास– धकिं, छि स्याना हत्या, सिलुस्वाँ, भाजंमिखा, लक्ष्मी–सरस्वती, व गमला थ्व खै थलः, व ल्वहँ जि झ्वाल्ला ।

 

म्ये– हाइ हाइ रे थ्वँया बात्चा, जनताया म्ये–छब्व ।

 

थ्वया बाहेक सितु, झी, तय्जु, मित्याः, देगः, इनाप, आदि पतिइ वय्कःया यक्वः फुटकर कविता, म्ये, आलोचना, व्याकरण, भाषा सम्बन्धी लेख रचनात पिदंगु दु ।

 

पे्रसय् वनाच्वंगु व पिमदंनिगु सफूतय् धलः थुकथं दु–

ल्वहँमा–महाकाव्य, लिसः वा म्ये, खुसि पारी च्वंम्ह ल्यासे, ध्याचः, बुँख्याचा–स्वंगुलि बाखं, अप्पाबाकु, बाखंपा, जिगु जन्म, किपा, हुल्याहा, खलुं, मातृभूमि, जि मुल्याहा, द्वहलपा, हेच्लाः माँ नेपाः, जि जुजु मन्त हँ, सुथ, छगू म्ये सफू, निस्कर्ष, किसिदुम्बो ९गीति काव्य० उपन्यासय् कँझाः, सिमा साक्षी, ले ले क्वेँ क्वेँ, समाजया ध्याचलय्, येँ शहर यमि गामा । प्याखंनय् – जिला ज्यापु जूवने, छगू ब्वसा, वरवादी स्वैगु, थ्वँ गुलु मास्टर, भूल, भ्वातिं, मिसा पासा, पश्चाताप, कलंक ।

 

थ्वया बाहेक वय्कलं स्वंगू फिल्म स्क्रिप्ट नं च्वयादिगु दु । चिपः निपः, लँपु व छगू नां प्राप्त मजू । थुपिं मध्ये छगू भिडियो फिल्म दयेकेत वय्कः थः हे जुयाः करिब आधा घण्टाया सुटिङ्ग नं सिधयेका दीगु खः । तर लिपा दिगु दितं जुल ।

 

थुकथं वय्कःया ३८ गु अप्रकाशित सफूतय् धलः खने दवःगु दु । अथे हे वय्कःया तना वंगु सफू धकाः क्वयेच्वंगु सफूतय् धलः पिदंगु दु–

 

उपन्यासत – वेँ, वाःचाः विश्व वियोग, प्याखंत – कलंकि अवतार, झं जक माया, पे्रमया अन्त, समाया ख्वबि, 

खण्डकाव्य – शान्तिया लँपुइ ।

 

थुपिं बाहेक वयकःया मेमेगु सफूत दइमखुत धकाः झीसं आः थथें धायेफइमखु । वय्कःया कृतितय् धलः विस्तृत रुपं पिथनेगु आवश्यक दु । नापं नेपालभाषा ख्यःचकंकेगु ताः तुना स्थापित जुगु थीथी संस्था अझ नेपालभाषा मंकाः खलकं वय्कःया पिमदनीगु सफूत पिथनेत विशेष कुतः यायेमाःगु खनेदु ।

 

वय्कःया थीथी कतितय्गु चर्चा थ्व बःचाहाकःगु च्वसुइ मखु ब्यागलं हे जुइमाःगु आवश्यक । उकिं कृतितय् चर्चा थन थुलि हे जक याये ।

 

विशेषता

कवि गिरिजा नेपालभाषा ख्यःया न्ह्याब्लें थिना च्वनिम्ह नगु खः । वय्कःया व्यक्तित्व अले कृतितय्सं वय्कःयात गब्लें हे झ्वाः मजुइगु स्वाँ याना ब्यूगु दु ।

 

वय्कःया दक्कले तःधंगु विशेषता खः– वय्कःया न्ह्यने वइपिं न्ह्याम्हसितं तच्वकं उत्साहित यानाः खँ ल्हायेगु । केवल वय्कः थः हे जक विख्यात साहित्यकार जुयाः सिना वनेगु चाहना गब्ले याना मदी । नेपालभाषाय् यक्व न्हू प्रतिभा ब्वलंकेगुलिइ नं वय्कलं उतिकं थःगु योगदान बियादिगु दु । वय्कःया महत्वपूर्ण उपदेश खः “जीवन व्यर्थय् फुसां मृत्यु सितिकं छ्वयेमते” न्ह्याब्लें वय्कलं भिंगु ज्या याना भिंगु लँय् वनाः सीत ग्यायेमते धका हे स्यना च्वनिगु । ‘का मस्त भाषा देश व जनताया निंतिं छिमिसं छुं नं छुंयाये माः’ धायेगु वय्कःया बानी हे ।

 

माष्टर जुयाः ब्वंकाः, हेडमाष्टर जुयाः प्रशासन चलेयाना नं साहित्य सृजनाया ज्याय् वय्कः ल्यूने मला । २०३९, २०४० व २०४१ सालं सक्वय् भाषा साहित्य मूँज्या खलकं गुँपुन्हिबले “जनताया म्ये” त्वाः त्वाः चाहिला पिब्वःगु इलय् नं वय्कलं जनताया म्येत चिनाः लय्तयाः अनया ल्याय्म्हतय्त म्ये हालेगु स्यनादिल । जनताया दुःख पीर व व्यथा अले अन्याय, दमन शोषणया विरोधय् दुग्यंगु भावना व्यक्त जुयाच्वंगु जनताया म्ये तच्वकं लोकप्रिय जुल ।

 

कवि गिरिजा मात्र कवि जक मखु । जागृतिया भावनादुम्ह जागरणया सलं कतःयात नं न्ह्यलंचा्केगु शक्ति दुम्ह व्यक्तित्व खः । वय्कःया म्ये काव्य, प्याखं वा उपन्यास फुक्क लिसें व्यक्त भावना अले हिमही चाः । उकिं वय्कलं ‘जः’ ९ ल्याखय् बियादिगु अन्तरवार्ताय् “गिरिजा थें याकःचा म्वायेगु हिम्मत यायेफुला” धकाः तक चुनौती बियादीगु दु ।

 

वय्कःया मेगु कमजोरी खः थःगु तर्क थःम्ह हे त्वाल्हाय्गु, मचायेक तर्क यायेगु प्रवृत्ति । थःपिसं ल्हानागु खँ तकं ल्वमंका तर्क याना च्वनेगु बानी । थुकिंयाना वय्कः अस्थिर विचारम्ह मनू धकाः आलोच्य जूगु दु ।

खय्तला छम्ह सृजनशील साहित्यकार अले जीवन न्ह्याकेत माष्टर लजगाः ज्वनाच्वने माःम्ह व्यक्ति जुगुलिं नं जुइफु गतिलाक्क संगठनया ज्या वय्कलं छुं यानामदि । संगठित जुइगु, संगठनय् अनुशासित जुयाः मच्वनेगु वय्कःया बानी नोक्सान जूगु खँ नं यक्व न्यनेदु ।

 

वय्कःया मेगु घाटक कमजोरी जूगु दु त्वनेगु बानी । खय्त वय्कलं “हाइ हाइ रे थ्वँया बात्चा” सफू च्वये न्ह्य अनुभव मुनेत थ्वँ, अय्ला त्वनेगु याःगु धैगु खँ न्यने दु । तर उगु सफू पिदना लिपा अझ वय्कःया जीवनया अन्तिम दँय् तक नं त्वनेगु बानिं वय्कःयात मत्वतल । दँ दँ प्वाथय् अल्सर ल्वय्लहिना नं त्वनेगु बानि त्वतेमफुम्ह कवि गिरिजायात मृत्युया अन्तिम इलय् थ्यंबले प्राण घातक क्यान्सर जँलास्यँय् थ्यंक न्यने धुंगु लुइकुगु खः । थुकथं प्राणघाटक त्वनेगु कासा म्हिता वय्कलं थःगु जीवनया आयु हे त्वाल्हाना अय्ला, थ्वँयात त्वंका छ्वगु दु । शायद थुलि बिचाः याःगु जूसा अझ ।।। छुँ दँ कवि गिरिजा झीगु न्ह्यःने दनाच्वंगु स्वये दइगु खइ । तर ।।। थ्व मात्र आ म्हगस हे जक जुल गुब्लें पुवने मफइगु ।

 

क्वाचाय्के न्ह्यः

थ्व बःचाहाकःगु चवसुइ बहुप्रतिभाशाली कवि गिरिजाया सकतां पक्षय् पूवंक उलेगु सम्भव नं मखु अथे यायेगु जिगु उद्देश्य नं मखु । थुकिं संक्षिप्त रुपय् वय्कःया जीवनया थीथी पक्षय् उलेगु हे जिगु मू ताः खः । वय्कःया जीवनया विविध पक्षय् विस्तृत रुपय् पिथनेगु जुल धाःसा हे जक झीसं वय्कःया बारे उप्वः ज्ञान कायेफइ ।

देश समाज व भाषाया बारे निरन्तर चिन्तितम्ह कवि गिरिजा पाखें झीसं थुइकेगु अले वय्कःयात सम्मानयाये धैगु हे जिं स्वये वय्कःया ताः पूवंके निंतिं झी समर्पित जुइगु खः । गुकथं वय्कलं निस्वार्थ भावं थःगु व्यक्तिगत महत्वाकांक्षा त्वःताः मांभाय्, नेपालभाषा अले गरिब, शोषित, पीडित, सोझा सिधा, निर्धा जनताया उज्वल भविष्य दयेकेया निंतिं थःगु शीप, पतिभा, जोश, जाँगर व ई छ्यलावन उकथं हे थ्व ख्यलय् च्वंपिन्सं संगठित ढंगं स्यल्लागु कुतः याना वनेत तल्लिन जुइमाः । थुलि जुसा हे जक कवि गिरिजायात झीसं श्रद्धाञ्जवली द्यछानागु सार दइ, नत्र मखु ।

  

𑐀𑐣𑐶𑐮 𑐬𑐘𑑂𑐖𑐶𑐟𑐫𑐵 𑐡𑐎𑐮𑐾 𑐣𑑂𑐴𑐵𑐥𑐵𑑄𑐐𑐸 𑐎𑐺𑐟𑐶 𑐥𑐶𑐟𑐧𑑂𑐰𑐖𑑂𑐫𑐵

𑐫𑐾𑑃 𑑋  𑐦𑑀𑐚𑑀 𑐥𑐟𑑂𑐬𑐎𑐵𑐬𑐶𑐟𑐵𑐫𑑂 𑐩𑐡𑐶𑐎𑑂𑐎 𑐥𑐮𑐵𑑅 𑐟𑐫𑐵𑐡𑐶𑐩𑑂𑐴  𑐀𑐣𑐶𑐮 𑐬𑐘𑑂𑐖𑐶𑐟𑐫𑐵 𑐡𑐎𑐮𑐾 𑐣𑑂𑐴𑐵𑐥𑐵𑑄𑐐𑐸   ‘𑐬𑐾𑐖𑐶𑐳𑑂𑐚𑑂𑐫𑐵𑐣𑑂𑐳 𑐀𑐦 𑐏𑑀𑐣𑐵 (𑐏𑑀𑐎𑐣𑐵) 𑐡𑐶 𑐳𑑂𑐚𑑂𑐬𑐐𑐮 𑐀𑐐𑐾𑐣𑑂𑐳𑑂𑐚 𑐮𑑂𑐫𑐵𑐣𑑂𑐜 𑐂𑐣𑑂𑐎𑑂𑐬𑑀𑐔𑐩𑐾𑐣𑑂𑐚’ 𑐧𑐴𑐸𑐨𑐵𑐲𑐶𑐎 𑐳𑐥𑐹m 𑐥𑐶𑐟𑐧𑑂𑐰𑐖𑑂𑐫𑐵 𑐖𑐹𑐐𑐸 𑐡𑐸 𑑋 

𑐮𑐮𑐶𑐟𑐥𑐸𑐬 𑐩𑐴𑐵𑐣𑐐𑐬𑐵𑐥𑐮𑐶𑐎𑐵𑐎𑐵 𑐩𑐾𑐫𑐬 𑐔𑐶𑐬𑐶𑐧𑐵𑐧𑐸 𑐩𑐴𑐬𑑂𑐖𑐣𑐫𑐵 𑐩𑐹𑐥𑐵𑐴𑐵𑑃𑐳𑐸𑐃 𑐥𑐶𑐟𑐧𑑂𑐰𑐖𑑂𑐫𑐵 𑐖𑐹𑐐𑐸 𑐫𑐵𑑅𑐐𑐸 𑐏𑑅 𑑋 

𑐥𑐵𑐚𑐣 𑐳𑐒𑑂𑐐𑑂𑐬𑐴𑐵𑐮𑐮𑐫𑑂 𑐥𑐵𑐏𑐾 𑐖𑐹𑐐𑐸 𑐖𑑂𑐫𑐵𑐗𑑂𑐰𑐳 𑐣𑐾𑐥𑐵𑐮𑐷, 𑐣𑐾𑐥𑐵𑐮 𑐨𑐵𑐲𑐵 𑐬 𑐀𑐒𑑂𑐐𑑂𑐬𑐾𑐖𑐷 𑐳𑑂𑐰𑑄𑐐𑐸 𑐨𑐵𑐲𑐵𑐫𑑂 𑐔𑑂𑐰𑐫𑐵𑐟𑑅𑐐𑐸  𑐏𑑅 𑑋 𑐖𑐣𑑂𑐩𑐨𑐹𑐩𑐶 𑐣𑐾𑐥𑐵𑑅  𑐖𑐹𑐳𑐵𑐣𑑄  𑐀𑐩𑐾𑐬𑐶𑐎𑐵𑐫𑐵 𑐩𑐾𑐬𑐶𑐮𑑂𑐫𑐵𑐣𑑂𑐜𑐫𑑂 𑐎𑐬𑑂𑐩𑐨𑐹𑐩𑐶 𑐫𑐵𑐣𑐵𑐡𑐶𑐩𑑂𑐴 𑐬𑐘𑑂𑐖𑐶𑐟𑐫𑐵 𑐡𑐎𑐮𑐾 𑐣𑑂𑐴𑐵𑐥𑐵𑑄𑐐𑐸 𑐎𑐺𑐟𑐶  𑐏𑑅 𑑋 

𑐩𑐾𑐫𑐬 𑐩𑐴𑐬𑑂𑐖𑐣𑑄 𑐳𑐩𑑂𑐥𑐡𑐵𑐥𑑂𑐬𑐾𑐩𑐷𑐥𑐶𑐣𑐶𑐐𑐸 𑐣𑐶𑐟𑐶𑑄 𑐠𑐸𑐐𑐸 𑐎𑐺𑐟𑐶 𑐀𑐩𑐹𑐮𑑂𑐫 𑐡𑐳𑑂𑐟𑐵𑐰𑐾𑐖 𑐖𑐸𑐂𑐐𑐸 𑐣𑑂𑐴𑑂𑐫𑐠𑐣𑐵𑐡𑐶𑐮 𑑋 𑐩𑐾𑐫𑐬 𑐩𑐴𑐬𑑂𑐖𑐣𑑄  𑐏𑑀𑐣𑐵𑐮𑐶𑐳𑐾𑑄 𑐧𑐸𑑄𑐐 𑐰 𑐳𑐸𑐣𑐵𑐎𑐸𑐠𑐶𑐂 𑐫𑐵𑐟 𑐳𑐵𑑄𑐳𑑂𑐎𑐺𑐟𑐶𑐎 𑐣𑐐𑐬 𑐑𑑀𑐲𑐞𑐵  𑐫𑐵𑐫𑐾𑐟 𑐥𑑂𑐬𑐳𑑂𑐟𑐵𑐰 𑐫𑐵𑐫𑐾 𑐢𑐸𑑄𑐎𑐹𑐐𑐸 𑐣𑑂𑐴𑑂𑐫𑐠𑐣𑐵𑐡𑐶𑐮 𑑋 𑐮𑐶𑐳𑐾𑑄 𑐮𑐮𑐶𑐟𑐥𑐸𑐬 𑐩𑐴𑐵𑐣𑐐𑐬𑐥𑐵𑐮𑐶𑐎𑐵𑑄 𑐖𑐶𑐬𑑀 𑐚𑑀𑐮𑐬𑐾𑐣𑑂𑐳𑐫𑐵 𑐣𑐶𑐟𑐶𑑄 𑐕𑑂𑐫𑐮𑐵𑐐𑐸 𑐢𑐵𑐥𑐹 𑐟𑐫𑐵𑐡𑐶𑐮 𑑋 𑐠𑑁𑑄𑐎𑐣𑑂𑐴𑑂𑐫𑑂 

𑐏𑑀𑐣𑐵𑐧𑐵𑐳𑐷 𑐁𑐟𑐎𑑄 𑐠𑑅𑐐𑐸 𑐢𑐵𑐬𑑂𑐩𑐶𑐎, 𑐳𑐵𑑄𑐳𑑂𑐎𑐺𑐟𑐶 𑐢𑐬𑑀𑐴𑐬𑐫𑐵𑐟 𑐮𑑂𑐫𑑄𑐎𑐾𑐟 𑐩𑐡𑐶𑐎𑑂𑐎 𑐳𑐒𑐑𑐬𑑂𑐲 𑐫𑐵𑐣𑐵𑐔𑑂𑐰𑑄𑐐𑐸 𑐡𑐸 𑑋  𑐠𑐸𑐐𑐸 𑐊𑐿𑐟𑐶𑐴𑐵𑐳𑐶𑐎 𑐏𑑀𑐣𑐵 𑐎𑐵𑐛𑐩𑐵𑐜𑑁𑑄–𑐟𑐬𑐵𑐃 𑐊𑐎𑑂𑐳𑐥𑑂𑐬𑐾𑐳𑐰𑐾 (𑐦𑐵𑐳𑑂𑐚 𑐚𑑂𑐬𑐫𑐵𑐎𑑄 𑐠𑐾𑑄𑐣𑑂𑐫𑐵𑐐𑐸  𑐥𑐬𑐶𑐫𑑀𑐖𑐣𑐵𑑄 𑐮𑐶𑐔𑑂𑐰𑑅 𑐮𑐵𑑅𑐐𑐸 𑐡𑐸 𑑋 𑐔𑑂𑐰𑐩𑐶  𑐬𑐘𑑂𑐖𑐶𑐟𑑄 𑐏𑑀𑐣𑐵𑐫𑐵𑐟  𑐎𑐫𑐵 𑐠𑑂𑐫𑑄𑐩𑐠𑑂𑐫 𑐣𑑂𑐫𑐵𑐡𑑃𑐣𑐶𑐳𑐾𑑄 𑐩𑐡𑐶𑐎𑑂𑐎 𑐀𑐢𑑂𑐫𑐫𑐣 𑐀𑐣𑐸𑐳𑐣𑑂𑐢𑐵𑐣 𑐢𑐎𑐵𑑅 𑐳𑐥𑐹m𑐫𑐵 𑐬𑐸𑐥𑐫𑑂 𑐴𑐫𑐾𑐟 𑐟𑐵𑑅𑐮𑐵𑑅𑐐𑐸 𑐏𑑃 𑐎𑐣𑐵𑐡𑐶𑐮 𑑋 

𑐠𑐸𑐐𑐸 𑐳𑐥𑐹m𑐟𑐶𑐃  𑐏𑑀𑐣𑐵𑐫𑐵 𑐳𑐵𑑄𑐳𑑂𑐎𑐺𑐟𑐶𑐎 𑐥𑐎𑑂𑐲𑐫𑐵𑐟 𑐎𑑄𑐑𑐵𑐣𑐵  ‘𑐡𑐩𑐣’ 𑐬 ‘𑐴𑐵𑐏𑑅’ 𑐠𑐾𑐣𑑂𑐫𑐵𑑅𑐐𑐸 𑐳𑐵𑐩𑐸𑐡𑐵𑐫𑐶𑐎 𑐁𑐣𑑂𑐡𑑀𑐮𑐣 𑐰 𑐀𑐳𑐵𑐬 𑑒𑑐 𑐢𑐵𑐣 𑐬𑑀𑐥𑐵𑐃𑑃 𑐥𑑂𑐬𑐟𑐷𑐎𑐵𑐟𑑂𑐩𑐎 𑐰𑐶𑐬𑑀𑐢 𑐠𑐾𑐣𑑂𑐫𑐵𑑅𑐐𑐸𑐰𑐶𑐬𑑀𑐢 𑐥𑑂𑐬𑐡𑐬𑑂𑐱𑐣𑐫𑐵𑐟 𑐣𑑄 𑐣𑑂𑐴𑑂𑐫𑐧𑑂𑐰𑐫𑐵𑐟𑑅𑐐𑐸 𑐡𑐸 𑑋 

𑐏𑑀𑐣𑐵𑐫𑐵  𑐩𑑂𑐴𑐳𑐶𑐎𑐵 𑐳𑐎𑐮 𑐁𑐡𑐶𑐧𑐵𑐳𑐷𑐫𑐵 𑐩𑑂𑐴𑐳𑐶𑐎𑐵 𑐖𑐸𑐐𑐸𑐮𑐶𑐃 𑐠𑑁𑑄𑐎𑐣𑑂𑐴𑑂𑐫 𑐱𑐴𑐬𑐷 𑐀𑐟𑐶𑐎𑑂𑐬𑐩𑐞, 𑐎𑐺𑐲𑑂𑐞 𑐴𑑂𑐬𑐵𑐳, 𑐳𑐶𑐎𑐵𑐮𑐷 𑐥𑐬𑑂𑐰, 𑐰 𑐠𑑅𑐐𑐸 𑐨𑐹𑐩𑐶 𑐡𑑀𑐴𑐣𑐰𑐶𑐬𑐸𑐡𑑂𑐢𑐫𑑂 𑐰𑐶𑐬𑑀𑐢 𑐥𑑂𑐬𑐡𑐬𑑂𑐱𑐣𑐫𑐵𑐟 𑐄𑐐𑐸 𑐳𑐥𑐹m𑐟𑐶𑐃 𑐣𑑂𑐴𑑂𑐫𑐧𑑂𑐰𑐫𑐵𑐟𑑅𑐐𑐸 𑐡𑐸 𑑋