झीगु समाजया कमजोर पक्षयात भिंका विभेदया सवालय् झी जुया दनेमाः !

नेपाःया नेवाःत  राजनैतिक, सांस्कृतिक, आर्थिक, शैक्षिक अले थीथी ख्यलय् अल्पमतय् लानाच्वंगु इलय् हलिं नेवाः दबूपाखें अमेरिका, फ्रान्स, जापान, बेल्जियम, नेडल्याण्डस, डेनमार्क लगायत हलिं न्यंक च्वनादिइपिं सकल नेवाःतय्त छप्पँ छधी यायेगु आज्जु ज्वना  झिंनिदँ न्ह्यः अमेरिकाय् पलिस्था जूगु हलिं नेवाः दबूया प्यक्वः गुु तमुँज्या न्यूर्योकय् झंझं धायेक क्वचाःगुु दु । प्रायः वल्र्ड नेवाः अर्गनाइजेशन (डब्लुएनओ) या नामं हलिंन्यंक बँय्बँय् जूगु थुगु संस्थां नेवाः ख्यलय् ज्वःमदुुगु योगदान बियादिइपिनिगु डब्लूएनओ डेल्ली (लाइभ) बोर्डकास्ट खँल्ल्हा बल्ला ज्याझ्वः यायेगु अले नेपालभाषायात गुुगुुल टान्र्सलेट यायेगुु  अले दँय्दँस न्हूूदँ (म्हपुजा) अले येँयापुुन्ही व विदेशय् नं नेपाल भाषायात विदेशय् प्रचारप्रसार याना म्वाकेगुलिसें  नेवाः संस्कार, संस्कृति प्रचारप्रसार यासें संगठित यायेगु थीथी ज्याझ्वः न्ह्याका वइच्वंगु धयागु सकलसिगु लसताया खँ जुल ।  

उगु प्यक्वः तँमुज्या ज्याझ्वसं न्हूम्ह नायः बेलायतय् च्वनादीम्ह युवा जोस जागर दुम्ह नेपाल भाषायात माया मतिना यानादिइम्ह स्यनामि, लिसें नेवाः अभियन्ता संयुक्त श्रेष्ठ नायः पदय् ल्यज्या जूगुलि सकल सिगु नुगलय् छुं आशा जः ब्वलंगु सकारात्मक पक्ष खः । उगु ज्याझ्वलय् थीथी सांस्कृतिक ज्याझ्वः क्यनेगु झ्वलय् कुमारी माजुया चित्र मिसाया वसतय् फेसन सो ब्वज्या याःगुयात कया गुलिसिन्ह सकारात्मक व नकारात्मक ढंग कुँखिनेगु यात । आखिर छु यासाः बांलाइगु अले छु मयसा बांमलाइगु धयागु खँला ग्वसा खलकं अले नेवाःतय्सं थुइकेमाःगु खनि रु  प्यचाखेरंं कुँखिनेगु याबले लिपाः  हलिं नेवाः दबू पाखें प्रेस विज्ञप्ती लिकना गल्ती स्वीकार यासें क्षमा  क्षमा फ्वंगु  धयागु हे सकारात्मक पक्ष खः ।  हरेक मनूतय्सं गल्ती याया हे ज्ञानकया सयेकेगु अले थुइकेगु यानाः च्वनि । भगवान् बुद्धया धापू कथं  ‘भूल गर्नु ज्ञान प्राप्त गर्नु हो ।’ छगू गल्ती हानं हानं गल्ती यायेमज्यू यदि हानं लिसः कया यात धाःसा उकि मेगु हे समस्या ब्वलनि अले गल्ती जक नं समस्या ज्यंकेपैmमखु थ्व खँ सकलसिन्ह थुइकेमालावःगु दु ।   

नेवाःत छगू हे जात व नश्ल यापिं मखुगु जुया द्वलंद्व मल्याकं संंघ संस्थात दुसान थःपिनिगु हक व अधिकारया सवालय्  छप्पँछधी जुइमफया झीगु, कला, संस्कृति बुलुहुँ न्ह्यनावनाच्वंगु दु खाली पूँजीवादय् अले व्यक्तिगत स्वार्थजक तक्यनेगु झीगु हे पहलं यानाः थौंतक्क नं झीगु मांभाय् नेपाल भाषायात न्याय बिइमफुबले ंविभेद कायम हे जुुयाच्वंसानं न्ह्यलं चायेकफुनि झीगु समाजं । उकि मध्ये नं सार्वजनिक गुथि जग्गा अले सार्वजनिक  पूखुलिया मुुद्दाय् विवाद कायम हुे जुुयातु च्वंगु हुुनि यानाः  छुं दँ न्ह्यनिसें नेपाया नेवाःतय्सं हनीगुु नखः चखः जात्रा, संस्कार सस्कृति छसिकंथ अतिक्रमण जुुयाच्वंगुु दु । थुकि डब्लू एनओ लगायत सकल संघसंस्था नं इलय् विचाः यायेमालावःगु दु तर विचाः याइगु गुब्ले १रु झीसं हनेगु नखः चखः अले जात्रापात्राय् नं भिंगु संस्कारयात छ्यला मभिंगु अन्धसंस्कार व अन्ध परम्परायात सदा सदाया नीति बन्द यायेमालावःगु दु छु रु छुं दँ न्ह्यःनिसें जक स्वन्ति नखः निन्हू हनिगु यात समान्य रुपं कासानं थौंवया थुगुसी साः पारु निन्हु कथं हनेगु सवालय् तक्कं विवादितं याः येँय् यल, ख्वपय् अले किप छन्हू पाका साःपारु हनेत बाध्य जुल । थुकिं  झीगु संस्कृति व संस्कारय् तप्यंक अतिक्रमण जुया झीगु जीवनशैली अले निकट भविष्यय् भावी पुुस्तापिन्त गुुज्वःगुु लिच्वः लाइगुु यात कया विचाः यानाः गम्भीर बहस  न्ह्याकाः समस्या ज्यंकेमालावःगु दु । थथे हे कायम जुयाच्वन धाःसा नेवाःतय्गु संस्कृतिइ तच्वकं लिच्वः लानाः न्ह्यनेगु सम्भवना दु । 

 हलिन्यंक च्वना दिइपिं सकल नेपाःमिपिसं छु थुइकेमा धाःसा विदेशी संस्कार भुले जुया दां जक दत धाःसा इज्जत अले सक्ता न्याना कायेपैm जिमिसं झीगु समाजयात लिच्वः लाय्के  न्ह्याःगु नं यासा ज्यू धयागु भ्रमय् म्वानाच्वने मज्यू । पूर्खाया ज्ञान, सीप, प्रविधि अले संस्कार संस्कृति झीगु म्हसिका बियाच्वनि अले झीपिं नं ल्यनाच्वनि । उकिसं झीसं याइगु मभिंगु ज्या यानाः झीपिं हे गालाय् कुहां वनेगु ज्या गुब्लने याये नं मज्यू  अले हःपाः व तिबः नं बिइ मज्यू । 

वि।सं। २०७६ सालय्  गुथिविध्येक आन्दोलन घटना सकल नेवाःतय्सं लोमंके मज्यूगु घटना खः । गुथिविध्येकयात पारित यानाः झी पूर्खातय्सं परापूूर्वकालनिसें न्ह्याकाच्वंगु जात्रापात्रा अले संस्कार संस्कृतियात राज्य सत्तापाखें दमन नीति छ्यला फुक्को सरकारीकरण यानाः झीगु म्हसिका हूूयााछवयेत्यंगुु दुसाहस दानवी पह दुपिं नेताःतय्सं यायेत्यंगु यात झीहे संम्पदा संस्कृति प्रेमी अले न्यायप्रेमी नेपाः मांया नुुगःयात माया मतिना यानादिइपिं सकलले जुरु दना फिब्वख्यलय् क्यंबले उगुु ईया तानाशाही पहयागु सरकार छुंहे यायेमफत थ्व झीगु एकताया साहसया दसू खः । थुकि झीगु एकता आःन आनं उलिहे आवश्यकत जूगु दु । थ्वहे जुया जीवित देवी कथं हलिन्यंक बँय्बँय् जुयाच्वंगु कुमारी माजुया किपाः जक मखु भगवान् बुद्ध लगायत छुंनं धर्मया आस्थाय् बदनाम जुइगु कथं लिच्वः लाइगु गतिविधि झीपिं सुनान यायेमज्यू, ।  झीसं थःथःम्हे गलत ढंग छय्लाबुला यायेगु ज्याय् पला तल धाःसा करपिन्सं नं झीगु संस्कृतियात गलत  ढंग दुरूपयोग यानाः है अले उगु इलय् छु झीसं  तामासा स्वयाच्वनेगुला रु  उकिसं झीसं थः थःम्ह हे म्हुइगु गालय् झी थहे स्वय्म गालय् कुहांवनेगु ज्या यायेमज्यू । बरू सदियौं कालनिसें जुयाच्वंगु विभेदय् सवालय् व्यक्तिगत स्वार्थ त्वःता झीगु कमजोर पक्षयात भिंकेत  छाथय् मुना दनेमालावःगु दु !

संसारय् भाषिक मृत्यु गुकथं जुइ ध्वाथुइका दिसं

 

 भाषिक मृत्यु गुगु छगू भाषिक पुचलं ल्हानाच्वंगु भाषा गुगुं कारणं ल्हायेगु मयात वा ल्हाइपिं मंत धाःसा उगु भाषा सीगु मानेय् याइ । थुज्वःगु अवस्था धइगु ल्हाइपिं मनूत हे मदु, भाषा नं मदयेफु । गनं धाःसा ल्हाइपिं मनूत दु, तर भाषा सुनां मल्हाः धाःसां उगु भाषाया मृत्यु है धाइ, उकि भाषा ल्यंका तयेत भाषा नं माः, उगु भाषा ल्हाइपिं मनूतनं माः, गथे संस्कृत–भाषा दता संस्कत–भाषी मदु । थ्व स्थिति नेपालभाषाय् नं वयेफु । न्यागु थजु ल्हाइपिं दयाः नं उग भाषा छचलावुलाय् मवल धाःसा उकियात भाषिक मृत्यु धाइ। भाषिक मृत्यु सम्बन्धित देय्या तःधंगु सम्पदा नष्ट जूगु खः ।

 थुज्वःगु घटना छु अजुचायाच्वंगु घटना वा आकस्मिक घटना वा अस्वाभाविक घटना मखु । संसारं थुज्वःगु घटना फयेमालाच्वंगु दु । छु छगू भाषाया लिक्क च्वनाः प्रतिस्पर्धा यानाच्वंग भाषाया निंतिं उगु प्रतिस्पर्धी भाषा मृत्यु जूगु लसताया विषय जुइफु, तर छु छगू भाषा जन्म जुइत यक्व वर्ष पीमाली । व नं छगू । देय्या सम्पदा खः । उगु सम्पदा मदइगुली लसता प्वंके धइगु तसकं दुखया खं खः ।। मेमेगु देय्या भाषिक मृत्यु वःगू वा गुलि जुल धइगु खें त्वःताः नेपाःया सन्दर्भय स्वयेवलय् भाषिक मृत्युया दशा तसकं वामलाः । वि.सं. २०५८ सालया जनगणनाअनुसार नेपालय् ल्हानाच्वंगु भाषाया ल्याः ९३ गू क्यनातःगु दु, तर भाषा ल्हाइपि सछिम्ह मनूत मदुगु भाषा १७ गूद, उकी नं झिम्ह ÷ झिम्ह हे मदुगु भाषा च्यागू दु । जोङ्खा व कुकी भाषाय् ९÷९ म्ह, छिन्ताङ व मिजो भाषाय् ८÷८ म्ह, नागामी भाषाय् ६ म्ह, ल्होमी भाषाय् ४ म्ह, आसामी व सधानी भाषाय् ३÷३ म्ह दु । थ्व तथ्याङ्क नेपालीतय् व भाषा–ख्यलय् ज्या याइपिं मनूतय्त तधंगु दुखया विषय जुयाच्वंगु दु ।

भाषिक मृत्युया थथे जुलला भाषाया मृत्यु विभिन्न कारणं जुइफु । थुकिया कारण दुवालाः स्वयेवलय् । मूलतः निता कारण खंकेफु 

१ बाह्य कारण

२ आन्तरिक कारण

१ वाह्य कारण

(अ) प्राकृतिक प्रकोप– तसकं भ्वखाय् ब्वयाः, खुसिवाः वयाः, समुन्द्रया छाल, महामारी ल्वय इत्यादि विभिन्न प्राकृतिक प्रकोप वयाः गांगां, शहर–शहरया मनूत छम्ह हे मदयेक सीफु। थथे जुल अल धाःसा नं मनतया नापं भाषा नं मृत्यु जुइफु । थुगु अवस्थाय् भाषा व वक्ता नितां मला (आ) युद्ध वा दमन–गुगुं देशय लिग जाति वा निग भाषिक पुचः अथवा निगू देय्दथुइ युद्ध जुइफु। युद्धया लिच्चः यथे हे जइ धकाः धायेफइमखु । पिान सुंसुं मदयेक स्यानासन धाःसा उकिया लिच्च इमि ल्हाइगु भाषा नं मृत्यु जुइफु । अब हे गुगुं देय्या शासक प्रशासकत थुलि निर्दयी एकतर्फी, दमनकारी जुइयः, लिच्चःकथ वया वा इमि मयःगु भाषाया मृत्यु जुइयः । नेपाःया सन्दर्भय खं ल्हायेवलय् राणा शासकतय् नेपालभाषा थुलि मयः, गुकिया लिच्च कथं इमिसं नेपालभाषायात सुचुक हे हुयाछ्वयेगु कुतः यात । इमिस नेवाःतयत नेवाःभासं पौ च्चयेमदु, टेलिफोनम् नेवाःभासं खंतक नं ल्हायेम यात, यदि उवलय नेवाःत चायेकं वा मचायेक सचेत मजूगु जूसा नेवाःभाय् उवलय् हे मृत्यु जुइ ।

(इ) मिलय् जुयाः च्वने मफइगु– राजनैतिक कारणं वा आर्थिक कारणं वा विभिन्न कारणं मनुतसें बाय हिली। थः च्चनाच्वनाग थाय् त्वःताः मेगु थासय् वा गामय् वा मेगु देशय् वनी। अथे न्हग थासय वनीवलय् इमित तुरन्त वइगु समस्या धइगु भाषा खः । थःपिं वनागु संख्या गुलि दु ? याकःजक बनागु लाकि छगू तधंगु समूह हे वनागु ? थःथः ला थःगु हे भासं ख ल्हाये फइ, तर यःपिं वनागु न्हूगु थाय्या मनूतनाप छ भासं खं ल्हाये धइगु समस्या जुइ । अन सुयागु बहुमत दु धइगु ख जुइ । उगु बहुमतय् लाःपिं मनूत गुज्वःपिं धइगु खं जुइ । इपिं थःगु भाय् ल्हायेगु त्वःते है। मख धाइपिं जूसा न्हू वपि मनूतसें थः क्वमिलु जुयाः न्हूगु थाय्या भाय् हे ल्हायेमाली, उकिं यानाः बुगु मानसिकता जूपिनि भाषा तनावनी, धाये कि छ कारणं खः वा गग कारणं खः व थःग थासय् हे दु, तर नेवाःत भारतया सिक्किम राज्यय नं द इपि नेवाःभाय मसः । इमिगु निति नेपालभाषा धइगु मृत–भाषा खः । आ. हान सचेत जुया ल्हाये सयेकल व पुनजागरणया खं जुल । छगू इलय् मिस नेवाःभाय ल्हायेग व तल सायद न्हापां वंबलय् इमिस नेपालभाषा हे ल्हात जुइ, तर अनया परिवेशय नेपालभाषा ल्हानाः च्वनेमफुत जुइ, उकिं इमिस थःगु भाषा धकाः सियाः नं त्वातल जुइ । थुगु कारणं नं भाषाया मृत्यु जुइफु ।

विहाया धाँचा– मन्तय विहा याइबलय् विजातया विहा धायेथे विभाषाया विहा नं ज । भातम्ह छगू भाषा ल्हाइम्ह जूसा मिसाम्ह मेगु भाषा ल्हाइम्ह जडफ । थुज्वःग विहा जल धाःसा इमि निम्हसिया दथुइ छगू भाषा मृत्यु जइफ । भातम्ह वालाःसा भाःतम्हं गग भाय् ल्हाःगु खः कला म्हयासत न उगु है भाय ल्हाकी है कलाःम्ह नं। थ्व सन्दर्भ नेवाःतय् दथइ लागु जू । सु खय् वा बमन नेवाः–मिसा। विहा याःसा व छेय नेवाःमिसां नेवाःभाय ल्हायेगु त्वताः खय् भाय् हे ल्हाइ । अथे है ।

नोवा–मिज ने सुं खय्नी विहा यात धाःसा व नेवाः–मिजन खयभाय् हे ल्हार । किया अर्थ धन नेवाः न थः छपला. पवामलजयाः थःगु भाषा त्वःतूगु दु। यकि यानाः नं भाषा मृत्यु जुइगु लय् लानाच्वंगु खः ।

२ आन्तरिक कारण

(क) भाषिक कर्तव्य–छु छगू भाषाया मनतयके थःगु भाषाप्रति ज्ञान वा कर्तव्य मंत धाःसा नं भाषा मृत्यु जुइयः । थ्व जिग भाषा, थ्व भाषा म्वाकातयेगु जिग कर्तव्य खः । थुकियात जिं युगौयुगतक म्वाकातयेमाः धइगु खय् विचलन वल धाःसा। नं भाषा मृत्यु जुइफु। थौं नेपाःया आपालं भाषाभाषीतयके थुकिया हे समस्या फयाच्वंग दु । नेवाःतय्सं नेवाःभाय् ल्हायेगु त्वतेधुंकल, अथे हे मेमेग भाषाभाषीतसें नं।।

(ख) मेगु भाषाप्रति मोह– आपालं मनत थःग भाषा, धर्म, संस्कृति, जातिया। महत्त्व त्वःतुत्व तुं विदेशी भाषा, धर्म, संस्कृतिप्रति मोहित जुजु वनाच्वंगु दु । थ्व ने छगू भाषिक मृत्युया कारण खः । थःगु भाषा ल्हायेग त्वःताः विदेशी भाषा ल्हायेग. थःगु संस्कृति त्वःताः मेगु संस्कृति ग्रहण यानाच्वंगु दु । नेपालय् स्वयेवलय् मेमेगु । भाषास्वयाः नेपालीभाषाया स्थिति बालाः, कारण उग भाषायात राज्यस्तरया संरक्षण दु, तर वास्तविक धरातय् स्वयेवलय इमिग भाषाय् नं संकमण वयाच्वंगु दु । नेवाःतय् मांबौपिसं थः मचातयत खयभाय् स्यनाच्वन । थथे स्यनेगु ज्या मेपिंसंसिकं । शिक्षित वर्ग आपाः यानाच्वंगु दु । थुकियात नेपालभाषा नं मृत्युया लँपुइ लानाच्चंग। खः धायेफु । अथे हे खयतय् नं खय्–भाय् त्वःताः अंग्रेजी–भाषाप्रति अतिकं आकर्षित । जुयाच्वंगु दु । थ्व ज्यां नेपालीभाषा नं मृत्युया लंपुइ हे खः । मनूतसें थःग भाय् त्वःते । हे मज्यू, विदेशी भाषा ल्हाये हे मज्यू धइगु मखु । सलंसः द्वलद्वः दया कुतलं न्हूगु छगू । भाषा निर्माण जइ, तर वया हे सन्ततिं विदेशी भाषाप्रतिया मोहलं थःग भाषा मत्यया । लककपुइ लाइ।

(ग) भाषाया ल्वःगु अवसर मदइगु– मनूतसें न्ह्याक्व थःगु भाषा, धर्म, संस्कृति त्वःते मज्यू धाःसां थःगु भाषा, धर्म, संस्कृतियात ल्वःगु अवसर मंत धाःसा वा सरकारं उगु भाषा, धर्म, संस्कृतिया संरक्षण यायेगु ज्या मयात धाःसा वा सरकारया । नियत मभिन धाःसा भाषाया मृत्यु जुइयः । यःम्हसें नालाच्वनाग भाषा ल्हानाया अथवा च्वये–ब्बने यानाथें उकी छं अवसर दयेमाः । उकी सरकारं अवसर चलाकाबीमा । नेपालभाषा नेपाःया मौलिक भाषा खः । थुकियात व्वलथनेग ज्या नेवाःतय्गु ख, नेपाःया सरकारयाग नं खः, तर नेपालय् थुकिया विकासय सरकारया वास्ता मदु । ला ख हे खः । मेखे थकियात न्हंकाछ्वयेगु हे कुतः यानाच्वंगु दु । भारतया सिक्किम राज्यय् नेपालभाषाया तःधंगु अवसर दु। अनया नेवाःतय नेपालभाषायात विकास यायेमाः धइगु भावना विकास जुज वाद । मेखे सरकार निंतिं माःगु अवसर चूलाकाब्यूगु दु । स्कल–स्कलय् नेपालभाष दरबन्दीया व्यवस्था यानाब्यूगु दुसा सरकार नेपालभाषायात न बियातःगु दु ।

नुवयाच्वंगु दु । मेखे सरकार थुकिया विकासया “स्कूल–स्कूलय् नेपालभाषा विषय ब्वंकेया निति “ सरकार नेपालभाषायात नं सरकारी मान्यता

२ भाषा मृत्यु जुइगु धाँचा

पाचा दु– आकस्मिक मृत्यु व छसीकथं मृत्यु । च्वय न्यथनातःथें प्राकृतिक प्रकोप, महामारी इत्यादि कारणं छकलं सुचुक्क है सा सीफु। मेगु धाँचा खः छसीकथं मृत्युया लककपइ लाइगु । छसीकथं मृत्युषा धइगु नं अतिकं ग्यानपुगु मन्दविष (क्यिध उयष्कयल) खः । च्वय् न्ह्ययनाताय विभाषीनाप विहा यानाः थःम्हसें थःगु भाषा त्वतेग, शिक्षाय् पाठ्यक्रम लिकयायन विदेशी भाषा व संस्कृति बुलह अतिक्रमण जग लिक्क च्वंगु बल्लाःगु भाषां स्वत्यलाहइगु, थःगु हे भाषाभाषीतसें त्वाताःयेनेगु इत्यादि थुकिया मृत्यु जुइगु धांचा खः ।

३ भाषा मृत्युया लक्षण

च्वय् न्ह्यथनात.. आकस्मिक भाषिक मृत्यु जुइगु उलि यक्व सम्भव मजू। थुज्वःगु घटना तसकं कम–जक जुद्ध, तर छसीकथं वा बुलुहं जुइगु मृत्यु आपालं जुयाच्वनेयः । युकी विस्तारं यः हे भाषाभापीतसें ल्हायेगु त्वःती । थथे जुइवं मेगु भाषाभाषीतसें ला छ थःगु हे भाषाभाषीतसे ल्हाःगु भाषा हे मथुयावनी । खग्वः । मगानावनी, उकिया थासय् मेगु यक्व चलनचल्ती वःग भाषाया खंग्वःत दकाइ । बछि–बछि मेगु भापाया खंग्वः छ्यलाः खे ल्हायेगुली थःत गौरव व सभ्य तायेकी। दुगु शब्द नं न्याथें छचली, गथे ’सफू छगू’–यात ’किताब छपाः’ छसिगु जा–यात ’ताजाग जा’ धाइ। थौं थुज्वःगु लक्षण नेपालापाय् यक्व खनेदयावःगु दु । उपत्यका त्वताः पिने यक्व थासय् डिडि, पाजु, अजि धायेगुबाहेक मेगु शब्दभण्डार मदयेधंकल । थुकथं शब्द–भण्डार कम जुजÞुबनी। न्हून्हगु शब्द दयेकाः भाषा तःमि यायेग ज्या दी। यक्व अशुद्ध जइक वा व्याकरणिक व्यवस्था स्यनी । मनू–या बहुवचन मन्त–या। थासय मनपि व मनूतपि धायेगु याइ। थुकथं शब्दया अर्थ मथुयावनी। ध्वनिड यक्व । हिउपाः वइ । थःगु भाषाया ध्वनि–व्यवस्था त्वाती । वाक्य–गठन न्यायें ज्याद नेपालभाषाय् स्वयेवलय् शब्द–भण्डार न्ह्याक्व तःमि धाःसां भाववाचक शब्द तसक म्हजक द । व्याकरण, भाषाविज्ञान, चिकित्साशास्त्र, अर्थशास्त्र, राजनीति–शास्त्र। इत्यादि ब्वनेवलय् उगु विषयया शब्द नेपालभाषाय् मदु, दुगु नं तसकं म्हजक द । च्व नं नेपालभाषा बुलुह मृत्युया लंपुइ लानाच्वंगुया लक्षण खः ।

 

भाषा धयागु छु ख?

 

सुनं मनुनं  थःगु बिचाः, भाव वा प्रतिक्रिया, अनेक उपाय चली। उकिया नितिं म्हुतुं शब्द पिकया. मिखा संकाः क्यनी। ल्हा संकाक्यनेगुयात ल्हाःभाय, मिखा संह घाइ, अये हे छ्यं संकाक्यनेगुयात छचंभाय् धाइसा म्हतं में धाइ । सु छम्ह हनेमाःम्ह मनू वल अथवा खे ल्हायेमछिम्ह मन शिया ख ल्हायेमते धइगु इशारा याइ । अथ ह हालेमते धकाः इशारा यायेमाल घासा म्हतइ च्वलापतिनं थिइ । थ्व नल्हाःभाय् खः । थुलिजक मख, छम्ह चित्रकार चित्र च्वयाः क्यनीगु चित्र ने भाषा हे खः । य्व चित्रभाषा खः । छपा. चित्रभाषां ने यक्व–यक्व खं कनेफ। अथे हे छम्ह प्याखं हुइम्ह कलाकार वा छम्ह अभिनय याइम्ह कलाकार अव्यक्त भाषा अनेक खं कनी।

भाषा धइगु पशुपक्षीतय् नं दइ । विभिन्न स्थितिइ विभिन्न सः पिकयाः हालीग नं भाषा हे खः । शत्रु वा मयःम्ह प्राणी बल धायेव छगकथंया सः पिकया. हालीसा नयेपित्यात वा स्यात वा दुख जुल धायेव मेकथं हाली । य्व प्राणीतयग भाषा खः । व्यापक रूपय् धायेबलय् थ्व नं भाषा ीबलनगबनभ हे खः । भाषाविज्ञानय् भाषा धायेबलय् दक्व भाषायात मकासे मनूतय्गु भाषायात जक काइ। मनूतय्गु भाषायात मानव–भाषा ज्गmबल बिलनगबनभ धाइ । मानव–भाषा धायेवलय् मनूया म्हुतुं पिज्वःगु हे जुइ । मेमेगु अगं पिज्वःगु जुइमज्य गथे कि लापा थानाः पिज्वःगु सः अथवा पति न्यायेकूगु, हाछिकाः तःगु वा वाकातःगु, सुलि पूगु सःयात मानव भाषाया रूपय काइमखु । भाषा धायेवलय् मन्या म्हुतुं पिज्वःगु अर्थयुक्तगु ध्वनि हे जुइ । मनूया म्हुतुं पिज्वःगु प्रत्येक ध्वनियात कच–कचा यानाः अध्ययन यायेज्यूगु जुइ । त्वंवाःगु प्रत्येक शब्दय् अर्थ दइ । सुनानं त्वंवाःगु प्रत्येक खपुइ छु विचार वा भाव वा घटना वा सन्देश वा सुचं वा छु नं छं धायेत्यंगु जुइमाः । ताउततक खे ल्हानाः नं धायेत्यंगु ख सीमंत धायेव उगु त्वचुया भाषाविज्ञानया दृष्टिं अध्ययन याये योग्य मजुइफु, उकिं भाषाविज्ञानया दृष्टिं ध्वनि, वर्ण, शब्द, अर्थ, वाक्य गठनया ल्याखं नं   अध्ययन–योग्य जुइमाः । भाषा धायेवलय छम्ह सामान्य आखः मसःम्ह मनूया’ चपात धाःसा सायद वं व छ भापा न्वंवाःगु धका नितिं व भापा हे मखयेफ, उकि भाषा जुइत छ भाषा जुइत मेम्ह मनुखं न्यनाः थुइकुगु जुइमा  । भाषा धायेवलय कमसेकम छम्ह मनुख जकसा यूगु जुइ। भाख मसःम्ह मनया नस्य ने मेम्ह मनुख चाइनिज वा उर्दू भाष सायद वं व छ भाषा संसाराधका अन्दाज यायेफइमखु, सायद वया मखयेफु, उकि भाषा जइत छ छगू भाषिक पुचल थूगु जुइमाः मुख न्यनाः युइकेफग जुइमाः । खयेतला ल्हाभाय, छथमाय चाद मिखां स्वयाः खसीकाकाइ । सुनानं थियाः याइगु इशारा स्पा । सुनाने ल्हाःगु वा  न्यनाः सीकाकाइ । भाषाविज्ञानय न्यनाः सीकाकाइगु ध्वनिया भाषा जुइ । सीकाकाइ। सुनानं ल्हागु वा धा भाषा धायबलय् न्हायपनं न्यनाः सीकाकाइगुमा ग्रीस देय्या छम्ह तःधम्ह दार्शनिक प्लेटों भाषाया विषयय् थथे धइगु दु– मनूया लम् ध्वनिया रूप कया म्हुतु त्वबाइ उकियात भाषा धाइ । वय्कःया मनूतय्क दकलय् न्हापां मनय विचार वइ । वागु विचार म्हुतुइ च्वंगु पतन जुइ, अनंलिपा म्हुतुं पिज्वइ । उज्वःगु बिचार ल्वाकज्याःगु ध्वनि हे भाषाया रूपय् पिज्वइ । व हे विचाःनाप ज्वाला ग मेग परिभाषा हेनरी स्वीट्यागुध्वन्यात्मक शब्दपाखें विचारया प्रकटीकरण यायेगु हे भाषा खः । थनथाय्लाक्क संस्कृत भाषाया विद्वान् भाजु पतञ्जलि लुमकेवहजू । वय्कःया कथं मनूया ध्वनि उच्चारण अवयव पिज्व गु अभिव्यक्ति हे भाषा खः । वय्कःया थुगु परिभाषा आपाल सान्दर्भिक जू। मानव–भाषा जुइत मन्या म्हतुइ च्वंगु ध्वनि अवयव पिज्वःगु जुइमा.. गुकी मनूया अभिव्यक्ति नं दयेमाः ।। थनथाय् च्.ज्. च्यददष्लक जु परम्पराय् आधारित जग यादच्छिक व परत प्रतीकात्मक व्यवस्था हे भाषा खः धइदीगु दु । थुकी वय्कः रविन्सज यादच्छिकता। व प्रतीकात्मकताय् नं वः वियादीगु दु । वय्कःया कथं भाषा छता यादृच्छिक न जुड अर्थात छे धायेबलय् च्वनेगु थाय् हे धकाः छाय् थुइकी ? उकिया पलेसा किताब । व्याय मथइकल? थुकिया स्पष्ट लिस. वा तक छु मदु।व परम्परागत रूप घटक वयाच्वंगु जक खः ।

संस्कृत–विद्वान् पाणिनिया विचा कयं जा भाषा धाइ। अथे हे द्ययियmाष्भमि या कथ विशेष खालया उत्तेजन भाषा धाइ। पाणिनिया विचा कथं उच्चारणपाखे व्यक्त जुइगु वाणीयात कथं विशेष खालया उत्तेजनाया प्रतिकियायात भाषाया स्वरूप संसारय् अस्तित्वय् दुगु न्ह्यागु बस्तर भाषाया नं थःगु स्वरूप दु ।

भाषा धायव नियिक द.. जुय दगु न्ह्यागु वस्तुया नं थःथःगु स्वरूप दइ । अथे हे भाषा धायबले दु–ल्हानाभाय (मौखिक भाषा) व पापा ज्ञल्हानाभाषा जूसा वा च्वयाभाषा जूसां मंका.रूपं दुगु खँय्भाय लिखित भापा) ज्ञ ल्हानाभाषा जूसां वा च्वया विशेषता क्वय् वियातःकथं दु

३.१ परिवर्तनया गुण

ई हिला वनि थें भाषाय् नं हिउपाः वयातुं च्वनी । न्हून्हूगु शब्द थपय् जुयाच्वनी । ज्या ख्यले मद्ग शब्दत परिवर्तन वयाच्वनी। ध्वनिइ परिवर्तन वयाच्वनी। जीवित भाषां को यायधंकी। ज्वःगु लक्षण विभिन्न भाषाय् खनदइ। नेपालभाषाय् नं खनेदु । मल्लकालय भाषाया मज्वःग रूप दग खः सिद्धिदास महाजुया पालय् हिउपाः वयेघंकल । सिद्धिदासया पालयसिकं आः नं परिवर्तन वयाच्वंगु दु । थ्व भाषाया स्वरूप खः ।

३.२ व्यवस्थित साधनया रूपय् भाषा

भाषाय विभिन्नकथंया व्यवस्था जुयाच्वंगु दु। दकलय् क्वय् च्वंगु तह ध्वनि जुइ । वयां च्वय् छसीकथं वर्ण, रूप, वाक्य, अर्थया तह दइ । ध्वनि–व्यवस्था थःथःग भाषा स्वयावनी । संस्कृत भाषाय् ृशे, ृे, ृसे ध्वनि दुसा नेपालभाषाय् ृसे ध्वनि छगःजक दु। अथे हे संस्कृत–भाषाय् नासिक्य–ध्वनि पृे, ृृे, ृणे, ृने, ृम्े यानाः न्यागः दु तर नेपालभाषाय ने, ृमे, ृडा, न्हे, ृम्हे यानाः न्यागः हे दु. अथे नं ज्व. मलाः । नेपाली भाषाय् ृ८े, ृ८े, ृे, ृदे, ृत्े, ृथे, ृदे, ृ५े च्यागः ध्वनि दु, तर नेपालभाषाय् समध्वनि उगु जुयाच्वंगु दु ।

रूपया व्यवस्था नं विभिन्न भाषाय् थःग हे कथं दु । संस्कृत, नेपाली, नेपालभाषाय् खग्व. ज्याइबलय् समास व सन्धि प्रकिया छयलीग चलन दु । चन्द्र +उदय= चन्द्रोदय (सन्धि), मूल + आधार= मूलाधार (सन्धि), खिचायाथें चातूगु तुति= खिचातुति (समास), झ्यालय् जक च्वनीम्ह= झया भत्तु (समास), वाक्यया तहलय् नेपालभाषा, नेपाली, संस्कृतभाषाय न्हापां कर्ता, कर्म व किया जुइसा अङ्ग्रेजी भाषाय् कर्ता, किया व कर्म जुइ । थ्व नं थःथःगु भाषाया व्यवस्था खः ।

३.३ मानवीय साधनया रूपय् भाषा

भाषा मनूतय्गु ज्याख थुइकीगु ज्याभः खः । मनुखं म्हुतुं भाषा ल्हानाः ल्हात यायेमाःगु ज्या सिधयेकाच्वंगु दु । थुकिया कारण मनूतय्के विभिन्नकथंया ध्वनि .वियब मेमेपिं प्राणीतय्के मद् । अवयव दु– स्वरयन्त्र, म्ये, चम्ये इत्यादि । थुज्वःगु अवयव दु ध्वनि उच्चारण यायेफत । उगु वनि अवयवया ग्वहालिं मनुखं अनगिन्ती ध्यान

व वाक्य छयलेफत । उकि भाषा दिमागया उचित प्रयोग यायेफग कारण अनेक खग्व., वाक्य मानवतय्गु साधन खः ।

३.४ यादृच्छिकताया रूपय् भाषा

संसारय् अनेकौं भौतिक वस्त द । मेखे मनुखं अनेककथंया गतिविधि नयाकाच्वंगु दु । उग भौतिक वस्त वा मनख याइगु गतिविधियात छु धायेग ः उकिया ना छु ? धायेकि मनुखं जासिथलय जाकि व ल. तयाः मि च्याकाः बुकातःग नसायात जा धाइ। उकियात छाय जा धाल ? थुकिया छं तक मदु, कारण नं मदु । व हे जा–यात नेपालीभाषाय् भात व अङ्ग्रेजीभाषाय अययपभम चष्अभ छाय् धाल उकिया नं छु लिसः मदु । ख थलिजक ख. कि उकियात न्हापांनिसें जा, भात, अययपभम चष्अभ धाल। आ. नं व हे धयाच्चन । उम्ह मनूया अग्रजतसें स्यनातल, उकि व नं व हे धयाच्वन । थुज्वःग व्यवस्थायात हे यादृच्छिक धाइ।

३५ सयेके मागु ज्याया रूपय् भाषा

सुमनू लयतायाः छक्वल न्हिलीवलय म्हुतु बाखायाः ततःसल अजुचायापुगु सः पिकयाः हाली, उकियात मनुखं न्यूगु धाइ, अथे हे तसकं दुख जुल धायेव वा घा. जुया. तसकं स्यात धायेव ख्वइ, अथे सः पिकायेत सुना नं स्यनेम्वाः । उज्वःगु सः गथे यानाः पिकया थथे यानाः पिकायेगु धकाः वयात सुनानं स्यंग नं मखु । अथे हे स्वचालित रूपं याइ । थुकियात स्वतःस्फूर्त (क्ष्लकतष्लअतष्खभ) धाइ, तर भाषा धइगु अथे स्वतःस्फूर्त मखु । न्ह्याम्ह मचा वा मनुखं नं भाषा सयेकेमाः । भाषा सइग जन्मजात गुण मखु । भाषा सयेक धकाः कृतः याःसा सयेके फ। जि नेवाः, जिं नेवाभाय् अथे हे सःगु धकाः घायेफु । ख अथे मख । न्ह्याम्ह मचायात नं बसानिसे मानवीय भाषिक गतिविधिपाखें भाषा सयेकेगु उमेरय प्यद–खदं तापाक तयाविल धाःसा व मचा नेवाभाय्जक ला छ संसारया छ नं भाषा सइमख । केवल वं अर्थ मदगु न्हिलेगु, वयेगु, ग्याइगु, स्याःगुया सजक पिकायेफइ, उकिं भाषा सयेके माःग ज्या खः, जन्मजात गुण मखु ।

४. भाषिक व्यवस्था

न्याग ज्याखय् नं छता–छता व्यवस्था दइ । थन शुरु जुइ, वन क्वचाड न्हापालाक थुगु यायेगु, अनलि थुगु यायेगु दकललिपा थुगु यायेगु, यथे यायेग व्यवस्था दइ । भापाय् नं धुज्वःगु ह व्यवस्था द।भाषाया व्यवस्था मसीक भाषा गथ च्वं धइगसु न्यागु भाषाया न थःथःगु स्वरूपयन एकाइनिसें तःधंगु एकाइतक अथवा दकलय् तःधंग एका एकाइतक दइ। भाषाया व्यवस्थाय् दकलय् चीधंग एकार ध्वनि संयोजन जुयाः छगू रूप निर्माण जुइ, धायेकि बांला

यान थःथःगु स्वरूपअनुसार एकाइ दु, गुगु दकलय् चीधंगु इतक अथवा दकलय् तःधंगु एकाइनिसें दकलय् चीधंगु व्यवस्थाय् दकलय् चीधंगु एकाइ ध्वनि खः । थ्व चिचीधंगु जन्याग ध्वनि दु । न्हापांगु स्वंगू ध्वनि मिलय् जुयाः छगू खालया माली व्याकरणिक अर्थ विशेषण थुइकूगु दु । अथ है लिपांगु निग ध्वनि मिलय जयाः। छम्ह मिसाम्ह मन, व्याकरणिक अथ नाम शब्द जूगु दु । थुकि छ सी दु धाःसा व्यवस्थित रूपं ध्वनि–ध्वनि मिलय् जुयाः रूप अथवा शब्द निर्माण जू धइगु खः । थकिया मतलब ध्वनि दयेवं जक मगाः व व्यवस्थित नं जुइमाः । च्वयया बांला म्ह ध्वनिइ म्हलाःबां जुल धाःसा उकिया अर्थ मदु, कारण उगु ध्वनि व्यवस्थित मजू । अथे हे मेगु दसु बांलासे च्वंम्ह मिसा । थुकी बालाः–या अर्थ छता बान्की खः । से ध्वनिया अर्थ छ ? व स्पष्ट मजू तर बालाः–नाप से ध्वनि वल धाःसा वालासे जुइ । व्याकरणकथं धायेवलय कियाविशेषण जुइ । रूप खया नं थःथम्हं स्वतन्त्र अर्थ मद्ग रूप नं दु । थुज्वःगु स्पष्ट अर्थ मदुगु व स्पष्ट अर्थ दुगु रुप मिलय् जुयाः छगू स्वतन्त्र अर्थ दुगु तःधंगु रूप वा शब्द निर्माण जुइ । थनंलिपा थुज्वःगु रूप–रूप वा शब्दशब्द मिलय् जुयाः छगू खत्वाः जइ, गथे बालाःम्ह मिसा छैय् वन । थनं निगू खत्वाः। द । बालाःम्ह मिसा व छैय् वन । बांलाःम्ह मिसा नाम–खत्वाः, छैय् वन किया–खत्वाः खः । थ्व निगू दथुइ थःथवय् स्वापू मदुगु जूसा छगू खंपु जुइमखु । थुगु दसु वियातःगु नेवाःभाषाय् न्हापां कर्ता थुइकीगु मिसा कर्ता जुयाः खपुइ दकलय् न्ह्य ने वल, वन समापिका किया जुयाः दकलय् ल्यूने बल । छैय् अधिकरण कारक थुइकीगु पद दथुइ अर्थात् कियाया न्ह्यःने वल । मिसा नाम व उग नामया विशेषण थुइकीगु बाला म्ह नामया न्ह्य नेसतुं च्वनावल । थ्व उगु नेवा भाषाया वाक्यया व्यवस्था खः ।

थुकथं ध्वनिनिसें वाक्यतक छगलि मेगु स्वापूततं व्यवस्थित रूप संयोजन। जुजु तःधंगु अर्थ थुइकीगु वाक्यतक निर्माण जुल, उकिं भाषा छता थःथम्हं व्यवस्थित जुइगु वस्तु खः ।

मनया उद्गार : योगवीरसिं कंसाकार

 

मनया उद्गार

               मनया उदगार

                                        - योगवीरसिं कंसाकार

प्राचीन चाल आयात मजिल
झीसनं धन मुने माल ।।धु।।

सकसिनं हल नूतन चाल
झी जक लिपा च्वने मय्ल।
नवीन माल थन हया बिल
धन झीगु विदेशनं काल  ।।१।।

ज्या याय मोल सुख धका जूल
कङ्गालनं झीत चिनाहल।
भयानक भूल खने दया वल
आयात होस याय माल  ।।२।।

उन्नति शील विदेशया जाल
चःफुना वांछ्वये माल।
ऐयासि चाल निश्चय मजिल
ज्या याना झीसं नयमाल   ।।३।।

आयागु कालं सकसितं धाल
विघा ब्वना सुख सिय माल।
ज्ञान विज्ञान छुं झी मसल
सकसिनं हेला याना हल    ।।४।।

धन्ना जूल मन जिगु खोल
धीरज गथे याये माल।
अष्ट वेद गगन छि' साल
च्वया जिनं मनयागु हाल   ।।५।।

नेपाल भाषा ब्याख्या :-

नेपालीमा व्याख्या :-

योगवीरसिंह कंसाकार (सन् १८८५( मार्च २९ १९४२) एक नेपाली कवि, समाजसुधारक तथा नेपालभाषाको चार स्तम्भ मध्ये एक हो । राणाशासनको कठोर दमनको समयमा नेपाली समाज र नेपालभाषाको विकासको लागि आफ्नो जीवन समर्पन गरेका हुन 
पिता चैत्यवीरसिंह तथा माता लक्ष्मी नानीको कोखबाट काठमाडौंको केलटोल, क्वाछेँ ननिमा भएको थियो । उनका कविताहरुको संग्रह “योग(सुधा“ नेपालभाषा परिषदले सन् १९५१मा मरणोपरान्त प्रकाशित गरेको थियो । 
मनको उद्दगार कवितामा हाम्रो नेपाली समाजको आर्थिक सुधार आर्थिक क्रान्तिमा जोड दिएको कविता हो । समाज, साहित्य, भासा मात्रै नभइ देशलाई औद्योगिक विकास गर्ने पर्ने कुरा प्रस्तुत गरिएको छ । प्राचिनकालका चालचलनहरु अहिलेको वर्तमान परिवेशमा उचित नभएको नयाँ नयाँ ढंगबाट सीप प्रविधिहरु व्यवहारिक प्रयोगमा ल्याई औद्योगिक विकास गरी आर्थिक समृद्धिको पथमा समय सापेक्ष लमकीरहनु पर्दछ । हाम्रो देश  सधैं पछाडि मात्रै परि रहनु भएन तमाम नेपाली जनताजनार्दनहरुले पनि उच्च तहको विश्वविद्यालय अध्ययन, अनुसन्धान गरी, आर्थिक तथा औद्योगिक गरिदै जानु आवश्यक छ । यसरी तमाम देश भक्त नेपाल आमाका सपुतहरुले कदम चालिएको खण्डमा मात्रै हाम्रो धन विदेशमा जान पाउदैन, देश कंगाल गरीबीको सिकार हुन पाउँदैन, देशमा संकट पनि आउँदैन भन्ने कुरामा जोड दिइ उन्नतिसील हुनु पर्छ । विवेशी कुतनैतिकको जालमा परी विलासी चाल चलन, तडक भदक जीवन बिताइ बाँच्नु भएन् । आद्युनिक ज्ञान विज्ञानलाई जानी भविष्यलाई  चिन्ता गरी विकसित हुनु आवश्यक छ । जसको लागि एक आर्थिक विज्ञ जस्तै  कवि एवम् साहित्यकार मात्रै नभई मानव सांगलोलाई पनि  ज्ञान, विज्ञान, सीप प्रदान  गरी  देश गाउँ गाउँमा विकासको लहर ल्याइ औद्योगिक विकास गर्नु पर्दछ ।  यस्तो नगरेको खण्डमा नत्र हाम्रो देश सदा पराधीन भई मात्रै बाँच्दा विदेशी शक्ति, राष्ट्रहरुले हेयको दृष्टिकोणले मात्रै  हेरि रहने बताएको छ ।

कालचक्र : महाकवि सिद्धिदास महाजू

                                 कालचक्र
                                                                 -सिद्धिदास अमात्य

जिगूू जिगू धागू कर्क्या जू वनी का लिपा।

आयू हे थवगू सीकी मेगु छुं मदुका थवो।।१।।

संसारे जन्म झी जूया हैकी आयुख का हल।

आयूू हे सकतां सीकी थःगु चीज  व वस्तु का ।।२।।

आपाजा मदु खंपिं का ह्यूगू संसार चक्र का ।

न्हापां झीगु लिपा कर्क्या ज्वोगु वस्तुुत फुक्क का।।३//

                             -बुद्ध धर्म व नेपालभासा , ने. सं. १०४६

नेपाल भाषा ब्याख्या 

नेपाली भाषामा ब्याख्या 

कालचक्र र समयलाई बोध गरी लेखिएको कविता हो । कविताका रचनाकार नेपालभाषाका चार खम्बा मानिएका   सिद्धिदास महाजूद्धारा लेखिएको कविता हो ।  नेपाल काव्य साहितय महाकावि चिपरिचित महत्वपूर्ण योगदान दिइ नेपालभाषालाई पूर्ण जीवन दिनु भएको थियो । साहित्यलाई आफ्नो तन मन, धन लगायत अर्पण गरिदै आफु गरिबीको मारमा परेता पनि साहित्यलाई धनी बनाउनु भएको थियो । नेपालभाषा पत्रिकाको पहिलो पत्रिका बुद्ध धर्म र नेपाल १०४५ हो । 

उनले रामायणलाई नेपाल भाषामा अनुवाद गर्नुका साथै नैतिकतासँग सम्बन्धित निकै कविताहरू रचना गर्नुका साथै सज्जन हृदयाभरण, सत्यसती, संवाद, सिद्धिदास थःगु मिखाय् व शिवविलास कथा  आदि दर्जनौ कृतिहरु रचना गरेका छन् । 

नेपाल भाषा कविता संग्रहमा प्रकाशित भएको काल चक्र कविता  मध्ये   काल चत्र पनि एक हो । समयलाई बाध गरिएर लेखिएको कविता  हो । समय भनेको कहिले पनि स्थिर हुँदैन । समय सधै परिर्वतनशील भई रहन्छ भनी प्रस्तुत गरिएको छ । मानवले आफ्नो हो भनी बसि रहनु भएको छ । सायद त्यो हिजो अरु कसैको थियो । त्यसपछि आफ्नो भई पछि मृत्यु पर्यन्त अर्काेको हुने हो भनी कविता मार्फत आम मानव जगतलाई सन्देश दिइएको छ। हाम्रो आफ्नो भन्ने यो जगतमा केही पनि छैन । हाम्रो जीवनमात्रै आफ्नो हो । त्यो पनि परिर्वतन शील भई  मृत्यृु पश्चात केही हुँदैन भनी समयलाई निरन्तरता अस्थिरता  भई परिर्वतन हुने हो भन्ने काव्य मार्फत अभिव्यक्ति गरिएको छ। 

आयु जीवन बाहेक बाह्य बस्तुत अरु केही आफ्नो हुँदैन त्यसकारण घमण्ड गर्नु हुँदैन  किनभने आयु सकियो भने सबै बस्तुहरु अरुको हुने त्यसकराण कालचक्र निरन्तर रुपमा घुमि अगाडी बढी रहन्छ । त्यस कराण हामी काम क्रोध, लोभ मोहमा भुलि बस्नु हुँदैन । ज्ञान लिन सक्नु पर्दछ । अज्ञानी भई बाँचि रह्यो भने पश्चाताप जीवन विताउनु पर्ने कुरा प्रस्तुत गरिएको छ ।