येँयाःलँजुवापिंत बिना कारण करिब झिम्हेसित खुकुरीं पाला घाःपाः याम्हेसित ज्वन

येँ ।  वंगु  भाद्र २९ येँयाः पुन्हिंया अन्तिम दिं  (नानीचायाः)  दिं बसन्तपूर लायकू, झोछेँ, चिकंमुगः, मजिपाः थासय् च्याम्ह,   झिम्ह लँजुवापिंत बिना कारण खुकुरीं पाला घाःपाः  यानाबिस्यूं वना च्वम्ह राजेस लामायात असोज ११ गते मंगलवाः रौतहटया गामं ज्वनेत ताः लाःगु दु । 

थौं सुथय् पीडित पिंत जाहेरी बिइत सतुगु झ्वलय् महानगरी जनसेवा  प्रहरी प्रभाग या प्रहरीया धापू कथं थ्वस् राजेस लामा  डल्लुइ डेराय् च्वनिम्ह निक्वः खुसि स्वक्वःखुसी जेलय् नं च्वना वये धुंकुम्ह ९पटके० अपराधी नं खःगु  अले उयात माला ज्वनेत प्रहरीं अति मेहनत यायेमागु खँ नं न्ह्यथना दिल । 

 नापं प्रहरीं घटनाया प्रकृति स्वयेबले अले व अभियुक्तया पुलाँगु इतिहास स्वयेबले सो अभियुक्त अपराधिक मनोवृत्ति दुम्ह मनु जुगुलिं सकल पीडित पिंत जाहेरी बिया उयात कारवाही याकेगु ख कनादिल । 

जनसेवा प्रहरी प्रभागय् असोज १२ गते  थौं भेला जुपिं नेवाः सामाजिक अभियानकर्ता पासा पिंस प्रहरीया सक्रियता र मेहनतयात सुभाय् देछासेँ सांस्कृतिक जात्रापर्वय् थन्यागु प्रवृत्ति हाकनँ दोहोरे मजुइकेत प्रहरी अले जनताया सम्बन्ध अझ क्वातुका वनेमागु खँ अले थन्यापिं अपराधी पिंत कडा कारवाही यायेत इनाप यागु जुल। दामाेन्दर कारञ्जित

महाकवि सिद्धिदास महाजुया आर्दशयात लोमंकुगु खतला !

- रीदेन महर्जन

नेपालभाषा साहित्ययात जक मखु झीगु मांभाय् जक मखु नेपाः देय् अले हलिया न्यंकया सकल मांभाय्यात उतिकं महत्वबिसें मांभाय् हे थीथी जातिया  म्हसिका ल्यंका तयेमाः धयागु मान्यता बियादिम्ह महाकवि सिद्धिदास महाजुुया भाद्र २७ गते सोमवाः सँच्छि व ५५ दँया बुँदि थीथी साहित्यिक ज्याझ्वः, नसचा चाहुला, मैन ¥याली यानाः अले थीथी ज्याझ्वः यानाः हंगु दु । 

नेपालभाषा साहित्यया प्यंगः थां मध्ये पद्य साहित्य ख्यलय् ज्वं मदुगुु योगदान बियादिम्ह महाकवि सिद्धिदास महाजुं नेपालभाषा पुनर्जागरण यायेत अले मांभाय्यात उत्थान यायेत थःगु तन, मन, धनलिसें थःगु जीवन पाना जीर्णअवस्थाय् थ्यनाच्वंगु जहाँनिया राणा शासनया चरण दमनया  इलय्  मांभाय्यात उत्थान यानाः क्रान्तिकारी पलाः तया मांभाय्यात पुर्नजागरण यानाः दिम्ह महाकवि सिद्धिदास महाजुया थथे ज्याझ्वः हना जक धात्थेहे वय्कःया म्हगसः अले वय्कःया आत्माय् चीर शान्ति प्राप्त जुगु खैला थ्व खँय् गम्भीर रुपं थौंकन्हय् विचाः यायेमालावःगु वःगु दु । न्ह्याबले क्याम्पसय् ब्वनामिपिं मदया नेपालभाषा विषय कक्षा मजुया बन्द हे जुइगु अवस्थाय् थ्यंसानं नेवाःतय्गु संघ, संस्था खाली तामासा जक स्वया च्वनेगु जक जुयाच्वन । नेपालभाषा साहित्यिक ख्यलय् पःला दिइपिं थःगु खाली साहित्यिक जसः कायेत छपूनिपू महाकविया महाजूया गुनगान यानाः चिनाखं च्वया, बाखं च्वया मंचय् वाचन यानाः जक झीगु मंकाः आजु गुलितक्क पुवंगु दु थुकिया मुल्यांकन यायेमालावःगु दु । 

झीगु देशय् थौंकन्हय् व्यवहारिक जीवन छयलाबुलाय् उलि मवबले, भाषिक जागरण मवबले नेपालभाषा जक मखु देशय् दुगु खस भाय्लिसें मेगेगु जातिया मांभाय्नं बुलुहु संकटय् लाइगु अवस्था ब्वलंगु दु । वास्तवय् धायेमाला धाःसा भाय् धयागु हे देय्या तिसाः खः अले जातिया म्हसिका खः । नेपाल सरकारं प्रादेशिक सरकारंपाखें भाय्ल्यंकातयेगुनितिं कार्यान्वयन यानाः लजगाः ह्वःता चुलाका  हयेमाःगु खः तर छाय् जुइ आःतक्क नं उच्च शिक्षाय् प्रादेशिक कथं कार्यान्वयन यानाः हयेगु खँय् लिबाकाच्वंगु दु थथें छाय् जुल अले छु कारणं थथे जुया च्वन, राज्य सत्ताय् बाहुनय् तयेगु  हालि मुहाली यानाः बाँय् झीगु हे दासमानसिक्ता  बाय् राजनीतिक पहुचँ मदया  खः । थुकिई विशेष रुपं सकलसिन्ह ज्यंकेगु खँय् ध्यान बिइमाःगु दु । उकिसं गुब्लेतक्क झीपिं व्यवहारीक रुपं परिवर्तन जुइमखु दँय्दसं ¥याली यानाः जक महाकवि बुँदि हना वय्कया म्हगसः गुब्लने पुवंनि मखु । उलिमच्छि बुुँदि हन आतक्क नं छेँय् छेँय् थःगु मांभाय्यातहे आपमान यानाः च्वंगु दु  थःहे नेवाः तय्सं थ्व दकले तधंगु लज्जाया विषय बने जुगु दु ।  थःगु मांभासं खँ ल्ह्याय्सः सानं नेवाःत हे थः स्वय्म् हे थःगु मांभाय्यात मतिना मयासें थःगु नुगलय् दास मानसिक्ता ब्वलंकाः खस भासं अले अंग्रेजीं भाषं खँल्हायेगु गुलितक्क पाय्छि ? आःला राणा शासण ला मखु, झीगु भासं खँल्हाय् सःपिंसं खँल्हाना झीगु इज्जत वनेगुला पक्का नं  मखु ।  थथे द्ररिद्र मानसिक्ता दुपिं अले  अबजु मल्यूसे ब्वाजु लिना  थःगु भाय्यात उचित सम्मान यायेगु चेतना मदुनि धयागु तधंगु दुखद् घटना धायेमाः । 

बहुभाषिक देशय् नेपालभाषायात महत्वयात थुइकाः मतिना यानाः   थौंकन्ह्य अजितमान तामांग नेपालभाषाय् पीएच.डी अले  शंकर थापां नेपाल भाषाय् एम.ए ब्वनादिगु धयागु तसंक बांलागु पक्ष खः ।

बहुभाषिक देशय् नेपालभाषायात महत्वयात थुइकाः मतिना यानाः   थौंकन्ह्य अजितमान तामांग नेपालभाषाय् पीएच.डी अले  शंकर थापां नेपाल भाषाय् एम.ए ब्वनादिगु धयागु तसंक बांलागु पक्ष खः । तर झीहे नेवाःतय्सं धाःसा नेपालभाषाया अथाह ज्ञानया महासागर हिरा, मोति जुहारात माले मफया च्वन धाःसा झीगु अधिकार गथे यानाः पलिस्था यायेफै थ्व खँय् गम्भीर सहलह यायेमालावःगु दु ? थौंतक्क नं नेपालभाषा यानाः नेपाः देय्यात म्हसिका बियादिगु खँ धकाः गौरव तायेकेफुपिं नेवाः तय्सं थःथःगु हे मंकाः स्वार्थ सिबेंनं सीमित व्यक्तिगत स्वार्थ जक लिप्त जुगुलिइ ब्वनामिपिन्त उचित सफू छगू हे व्यवस्था यायेमफूपिंसं नेपालभाषा हे झीगु देय्या म्हसिका बियाच्वंगु धकाः माकः फुइ क्यनेगु उलि पाय्छि मजू । थौंया ई राणाकाल, पञ्चायत ई अन्त्य जुया गणतन्त्र अले गणतन्त्र वयेधुंकूगु इलय् नं झीपिं थःगु भाषिक अधिकारया सवालय् ल्यूनाच्वंगु झीगु हे कमजोर विषय धायेमाः ।  

थःगु जीवनज्वःछि गुुब्ले नं राजा महामहाराजा या चाकडी यानाः मदिम्ह महाकवि सिद्धिदास महाजू धयागु धापू ‘भाषा म्वासा जाति म्वाई’ थौं तक्क नं च्वछाय् बहः धापू खः । झीसं थःगु भासा म्वाकेत मंकाः रुपय् दनेमाः धयागु वय्कलं थुगु धापू मार्फत संकेट यानाः दिगु खः ।  खय्तला मनू म्वायेतला धन माः धन धयागु साधन खः वहे साकता मखु । झीगु अस्तित्व व पहिचान विना  धनलिसें मनूतय्सं फुक्कों ऐस आराम  न्यानाः सुख सयलय् जक म्वानाः च्वम्ह मनु धात्थे म्वाम्ह मनू जुइफैमखु  थ्व खँ मू रुपं थुइकेमाः । 

 थौंया पूँजिवादी समाजं ‘जनता म्वासा भाषा म्वाई’ धयागु विवास्पद धापूनं विकास याःगु खनेगु दु थ्व धापू गुलि तक्क पाय्छि अले छु धात्थे हे खैला जनता म्वायेवं भाषा म्वाइला सकल मांभाय् ह्यःमिपिकें न्ह्यः चिं ब्वलंगु दु । जनम्वायेवं भाषा म्वाइगु धयागु खँय् ग्यारेन्टी मदु नयेत जक म्वाइपिंला पशु नं जुइफु नि,  छु मनूया चेतना व पशुया चेतना छगूहे खतला  थुकि विचाः याये माला कि म्वाः । 

झीगु म्हसिका अले देशय् दुगु थीथी भाय् धयागु हे नेपाःया देया नितिं तिसाः खः । झीगुु जीवनय् ला व लुसि जक मखु नूगः चु मदय्कं मनूया जीवन परिकल्पना यायेफै मखु अथेहे मांभाय् मदय्कं झीगु अस्तित्व नं दैमखु । थ्व खँ सकल नेवाःतय्सं थुइेकेमाला वःगु दुु ।  तर थौंया पूँजिवादी समाजं ‘जनता म्वासा भाषा म्वाई’ धयागु विवास्पद धापूनं विकास याःगु खनेगु दु थ्व धापू गुलि तक्क पाय्छि अले छु धात्थे हे खैला जनता म्वायेवं भाषा म्वाइला सकल मांभाय् ह्यःमिपिकें न्ह्यः चिं ब्वलंगु दु । जनता म्वायेवं भाषा म्वाइगु धयागु खँय् ग्यारेन्टी मदु नयेत जक म्वाइपिंला पशु नं जुइफु नि,  छु मनूया चेतना व पशुया चेतना छगूहे खतला  थुकि विचाः याये माला कि म्वाः । उकिसं झीगु मांभाय्यात खाली ध्यबा र लजगाः नाप जक स्वाकेगु धयागु सरासर गलत खः अले थ्वहे कथं सामान्ति शिक्षा बिइपिं नं एक नम्बर फताहा, लुच्चा व  अपराधी हे धाःसा छुं मपा !  

नेपाः देया संविधान अले कानूनी शिक्षा जोड विया समग्र नेवाः जक मखु नेपाःदेय्या जातिपिन्त पिनिगु  मंकाः रुपंय् भाषिक शिक्षा कार्यान्वयन यानाः देशय्तुं लजगाः ह्वताः चुलका  उत्थानया ज्याय् जोड बिइमाः । थुकि विशेष रुपं ध्यान बिइमाः गुगु ज्या थौंकन्हय् नेवाः देय् दबूपाखें भाषिक लडाईं मैदानय् पःला तयाच्वंगु तसकं च्वछाय् बहजूगु ज्या धायेमाः, न्ह्याबले थःहे नेवाः तय्सं याइगु भिंगु ज्यायात नकारात्मक जक मखु सकारात्मक ढंग स्वया पासाः बिइमा । उकिसं देय्या सकल भाषाया उत्थानया सवालय् नेवाः जक मखु   सकल मांभाय् ह्यःमिपिं नेपाःमि नाप ल्हाज्वना छप्पँ छधी जुया दनेगु बाहेक मेगु लँपु मदु । 

महाकवि सिद्धिदास महाजुया दँय्दँसं बुुँदि  हंगु धयागु वय्कलं नेपालभाषा साहित्यिक ख्यलय् पःला तया ध्यबा तया तय्हे मफयेक कमे यानाः तःमि जुया हंगु धाःसा पक्का नं मखु राणाकालय् थः चीमि जुसां नं चकंचगु नुगलय् उदार भावनां मांभाय्यात जुयाच्वंगु चरम दमन व विभेदय् इलय् मिँपुसा जुया मांभाय्या चेतनाया जः ह्वःलगेगु ज्याय् थः स्वय्म संजीवनी बुति थे ज्या यानाः थ्यंमथ्य ५० गू सिबें थीथी विद्याय्  पःलातया कविता ,खण्डकाव्य ,महाकाव्य , बाखं व च्वखँ च्वया  झीगु मांभाय्या उत्थान यानाः नेपालभाषा साहित्यिक ख्यःया धुकू जायेकादिगु खः ।  नेपाल सरकारं गथें  महाकविया हुलाक टिकतय् सरकारी मान्यता बिया  टिकत पिथन अथेहेतुं महाकवि सिद्धिदास महाजु अले नेपालभाषा सात्यिकि महारथी पिनिगु बुँदियात खाली नेवाः जातिइ जक सीमित यायेगुसिबें  नं झीसं राष्ट्रियकरण व अन्तराष्ट्रियकरण यानाः  झीगु मांभाय्या उत्थान यायेगु सवालय् न्ह्यःचिला भाषिक अधिकारलिसें थीथी हक अधिकारय् कुम्र्भकर्ण मजुसे छपँला जुरुमुरु दने मालावःगु दु ।  

 

येँया पुन्ही हनेगु जक मखु नेतृत्वय् थ्यंकेगुु खँय् नं विचाः यायेमाः !

रीदेन महर्जन

नेपाः देय्यात म्हसिका बियाच्वंगु जात्रा मध्ये येँया पुुन्हीया नं छगूू खः । च्यान्हूतक्क हनेगु थुुगुु येँया पुन्ही स्वनिगः हलि न्यंक विसकं महत्व दुु । स्वनिगलिसें पिनेया न्यंकनभन नेवाःतय्गु जात्राय् अप्वः यानाः खतय्, रथय् द्यया मूर्ति तया जात्रा याइगु चलन दुुसांनं थुुगुु जात्राय् जक मूू यानाः जिवीतदेवी कथं नालातम्ह कुुमारी माजुुयात रथय् तया जात्रा येँय् परिक्रमा याइगु जात्राया स्वकुुमिपिन्ति मूू आर्कषण जूूगुु दुु । थुगु जात्राया धार्मिक, सांस्कृतिक अले एैतिहासिक रुपं दुुवाला अध्ययन अनुसन्धान यायेगुु खःसा थुकिया ब्यागलं नेपाः देय्यात म्हसिका बियाच्वंगु दु । थुगु जात्राय् यःसिं थनेगुलिसें स्वभक्कु प्याखं, महाकाली प्याखं, पुलुकिसि, लाखे आजुुया प्याखं, दांगी पिहावइगु आर्कषक ढंग समाः यानाः  वंग आजु (आकाश भैरव) या ब्वज्या, हाथु हायेकीगुु मू आकर्षण जूूसानं नानचां याः धकाः कुमारी माजुुयात रथय् तया सालेगु जात्रा धाःसा आपालं नेवाः मिसातय्सं उलि बांलाक्क मथुगु धयागु खँ सकलसिगु नितिं अजुुचाःगु विषयलिसें अनुसन्धानया विषय जूूगुु दुु । थुुगुु नानंचा याः जात्रायात मिसा हक, अधिकारया रुपय् स्वयेगुु गुुलितक्क पाय्छि रु थौं तक्क नं मिसापिं पीडित हे जुुयाच्वंगु दुु हरेक ख्यलय् आःतक्कं ल्यूने लानाच्वंगु दनि, निर्मला हत्या काण्ड पत्ता लगे यायेमफुनि, छोरी मैया बेपत्ता जूूगुु स्वालय् अले मिसाः तय्त शैक्षिक रुपं, मिसा हक अधिकारया सवालय् जात्राप्रेमी नानंचायाःयालय् ब्वति कयाच्वंपिंसं विशेष यानाः थुइकेमालावःगु दुकि थःपिं नेतृत्वय् थ्यंकेगु खँय् विशेष रुपं विचाः यायेमाः । 

थःपिं सत्ताय् मथ्यनकि अले राजनीति पहुुँच मन्त धाःसा गुुज्वःगु अवस्था सृजना जुुइफु अले नेपाः देयाहे समृद्धि जाति कथं नाला तःपिं नेवाः तय्गुु  अवस्था थौंवया गुज्वःगु  अवस्थाय् गथे जुुया थ्यंन थ्व खँ मूू याना सकलसिन्ह थुुइकेमालावःगु दु धयागु खँ थुगु जात्राया एैतिहासिक पक्षं झीत हसना बियाच्वंगु धयागु राजनैतिक दृष्टिकोणं अतिकं महत्वपूर्ण पक्ष खः । 

बास्तवय् धायेमाला धाःसा स्वनिगलिसें नेपाः देय्न्यंकया नेवाःत अप्वः धयाथें नखः चखः जात्रापाय् जक भुुले जुुइपिं नेवातय्सं  जुजुु पृथ्वी नारायण शाहनं स्वनिगः कब्जा याये धुंकाः थनया जक मखु सकल नेवाःतय्गु दसा कःगु खँनं गुुब्ले मंके मज्यू खँ जुल थौंवया झीपिं हरेक ख्यलय् पीडित जुुइत बाध्य जूूगु दु । उकिसं थुगु जात्रा पात्रा जक मखु मेमेगु जात्रापात्रा नं झीसं मनोरञ्जन जक बाहेक थःपिं सत्ताय् मथ्यनकि अले राजनीति पहुुँच मन्त धाःसा गुुज्वःगु अवस्था सृजना जुुइफु अले नेपाः देयाहे समृद्धि जाति कथं नाला तःपिं नेवाः तय्गुु  अवस्था थौंवया गुज्वःगु  अवस्थाय् गथे जुुया थ्यंन थ्व खँ मूू याना सकलसिन्ह थुुइकेमालावःगु दु धयागु खँ थुगु जात्राया एैतिहासिक पक्षं झीत हसना बियाच्वंगु धयागु राजनैतिक दृष्टिकोणं अतिकं महत्वपूर्ण पक्ष खः । 

झीगु समाजया विशेष रुप खँ ल्हायेगुु खःसा जात्राया युवातय्सं थीथी हिदानलिसें सामाजसेवी ज्याय् सकृय रुपं पःला तयाच्वंगु छगू कथं सकारात्मक पक्ष जूूसानं जात्राय् थ्वँ अले अय्लाया त्वना थःथः हे दथ्वी ल्वापूू जुुइगु स्वयेगु खःसा तसकं बांमलाःगु पक्ष धायेमाः । गुकियात भिंकाः झीगु युवा शक्तियात छगू बांलागु ज्याय् छ्यलेगु सवालय् नं विचाः यायेमालाःगु दु । 

खय्तला भगवान् बुद्धं धयातःगु संस्कारय् दुबय् जूपिं मनूत पतन या लँय् थ्यनेफु उकिसं इकथं नेवाःतय्सं थःगुु संस्कार संस्कृतिइ दयाच्वंगु अन्धविश्वास अले अन्धपरम्परा विसंगत विकृती जागु संस्कृतियात हाकुुतिना वांन्वछया पुुर्खाया वैज्ञानिकता जाःगु संस्कृतियात हलिं न्यंक प्रचार यायेगु खँय् विशेष विचाः याना भिंकेमालावःगु दु ।

अथे जुया सकल जात्राप्रेमीपिंसं ३६५ दिनय् ३६६ दिं जात्रा हना न्ह्यापुुइकेगुु छगूू थासय् दुुसा सलंसः दँ न्ह्यःनिसें झीत जुयाच्वंगु भाषिक विभेद, जातिगत विभेदलगायत थीथी विभेदया खँय् जनचेतना थना न्हूू न्हूूगुु ढंग नखः चखयात हनेमालावःगुु दु । खय्तला भगवान् बुद्धं धयातःगु संस्कारय् दुबय् जूपिं मनूत पतन या लँय् थ्यनेफु उकिसं इकथं नेवाःतय्सं थःगुु संस्कार संस्कृतिइ दयाच्वंगु अन्धविश्वास अले अन्धपरम्परा विसंगत विकृती जागु संस्कृतियात हाकुुतिना वांन्वछया पुुर्खाया वैज्ञानिकता जाःगु संस्कृतियात हलिं न्यंक प्रचार यायेगु खँय् विशेष विचाः याना भिंकेमालावःगु दु । तर थुज्वःगु भिंगु ज्या याइपिं सुनां खँ उलिमच्छि नेवाःतय्सं संघ संस्था दु छाय् न्ह्यःचिले मफुगु थ्वनं छगू गम्भिर विषय जूगु दु ।  

छगूू इलय् येँया पुुन्ही येँय् जक हनावयाच्वंगुयात विदेशय् च्वनादिइपिं नेवाः संस्कृति सम्पदाप्रेमी अभियान्तापिनिगु कुुतलं भारतया सिक्किम, अमेरिकाय् अले लगायत थीथी थासय् क्यनेज्या यानाच्वंगुु धयागुु तसकं भिंगुु अले बांलाःगु पक्ष खः । नेवाःतय्सं येँया पुुन्हीलिसें यलया बुंघ द्यया जात्रा, ख्वपया बिस्का जात्रालगायत थीथी नखः चखः जक हना नेवाःतय्गुु आर्थिक, सामाजिक पक्षय् गुज्वःगु अले गथे जुयाच्वंगु दुले ?   झीगु अवस्था राज्यसत्ताय् गन्थाय् थ्यनाच्वनं, अले येँया पुन्ही जक मस्त जुुया हनेगुु जक मखु थःपिन्त जुुयाच्वंगु उत्पीडनया बारेय् चेतना थना थःपिं नं नेतृत्वय् थ्यंकेगुु खँय् न्हूूगु ढंगं विचाः यायेमालावःगु दु !