नेपालभाषा साहित्य ३१४ २०७९ वःगु न्ह्यसःया लिसँ

१. शुक बहत्तरी परिचय  बियादिसँ ?  उकिया छपु बाखँ  विश्लेषाणा यानादिसं 

 "शुक-बहत्तरी" नेपालभाषा बाख-साहित्य आपालं पुला जू । नेपाल संवत् ६२५ यागु भागवत पुराण हे नेपालभाषाया सम्पूर्ण साहित्यमध्ये दकसिबे पुलागु साहित्यिक कृतिकथ नालाकयातःगु दु । संस्कृत, फारसी, हिन्दी, खस-नेपाली साहित्यय दुगु वाख-साहित्य नेपालभाषाया बाख- साहित्यय् नं दु, गथे शुक-बहत्तरी । ने सं. ८६६ सालय् च्चयातःगु थ्व शुक-बहत्तरी सफू भाषानिभाः प्रेमवहादुर कसा जुया सम्पादनय् च्वसापासाया प्रकाशन ने.सं ११०० स पिदंगु नेपालभाषाया अनुदित गद्य-कृति खः । 

शुकया अर्थ वाउँभत्तु व बहत्तरीया अर्थ ७२ न्हयेनि खः । थुकथं शुक-बहत्तरीया अर्थ वाउभत्तुया न्हयेनिगु बाखं धकाः सम्पादकजु न्यथनादीगु दु । थुकियात वाउँभत्तुं कंगु न्हयेनिगु बाखं धकाः धायेबलय् झ वालाक थुइ । नेपालभाषाय् शुक-बहत्तरी सफूजक मखु शुक-सप्तति बाख न दुगु ख जनकलाल वैद्यजु राष्ट्रिय अभिलेखालयस्थित नेपालभाषा अभिलेख ग्रन्थय् दुगु न्ह्यब्वयादीगु दु । वैद्य, ११०५ : ६९) नापं वय्कलं शुक-बहत्तरी ने.सं. ८६५ निसें ने स. ८१ दुनेया लूगु खन धयादीगु दु। (वैद्य, १११५ ६१) तर थ्व जनसमक्ष मवःगुलिं अध्ययनया लागि दुसाध्य जूगु दु । शुक-बहत्तरीया विषय प्रसंग थ्व सफुलिइ आर्थर ए माकडोनेलं न्ह्यब्वयात कथं वाउँभत्तुं कंगु ७२ पु वाखंया विषय प्रसंग थुकथं दु - भाःत परदेश वनाच्चम्हसिया कलात मेपि मिजत नाप ल्यवः कायेगु मनसुवाः यानाः थः भात लहिनातःम्ह चलाखम्ह वाउँभत्तुयाके सल्लाह काल । 

भत्तुं वयागु योजना साकार याःथे यानाः व फयेमालीगु खतरा क्यन अले फल्ना व धिस्का गथे आपद विपद बचे जुल अथे हे थः न जुइ मफयेक सु मिज नापलाः मवनेगु प्रतिज्ञा याकल । ख गथे ले धकाः अनुरोध यायेवं भत्तुं कनी । तर कॅक वनाः खनाप स्वापू दुम्ह मनुखं छु यायेमाली धकाः न्यनी । मिसा धाये मफयेव उखन्ह व पिहां मवंसा धाये धकाः वचन बी । थुकथं न्हयेन्हु (७०) नं दइ, भातम्ह लिथ्यकः वइ । (कसाः, ११०० मेगु सपुलिइ न्यथनात कथ - मदनसेन नायाम्ह ल्याय्म्ह थः कलाःनाप तसकं अनुरक्त जू । कार्यवश व थःगु छे त्वःता पिने वनेमाल । वया कला या वियोगजन्य पीडा मदयेकेत छम्ह वाउँभत्तु वैत प्रत्येक चान्हय् छपु छपु न्हयै पुगु बाख कनी । थुकथ ७० पु बाख ७० चा (रात) तक्क कने धुकाः लिपा मदनसेन लिहावइ । (पाण्डेय, १९७० : ३५९) ध्व दक्व बाख छम्ह बुद्धि दुम्ह वाउभत्तुपाखें थः प्रोषितपतिका गृहस्वामिनीयात पथभ्रष्ट जुइगुपाखें बचे यायेत कनातःगु खः ।

 भाःत विदेशय् वगुया कारण विह्वलजूम्ह प्रभावती छेपिने चा:यू वने मास्ति वयेकी । व वनीगु इलय् व छैया पजलय तयात म्ह वाउँभत्तुयाके सल्लाह काइ। अले व चलाखम्ह झगल व मिसाया उगु प्रस्ताव छगू अभिसन्धि यानाः जक अनुमोदन याइ कि यदि     संकटकाल वल धाःसा थुगुकथं विपद बचे जुइत थाके क्षमता दयेमाः । वाउभत्तुयागु थ्व चाल तसक ल्वावनापुसे च्वं । व मिसा वाउँभत्तयाके उगु संकट बचे याइगु बाख न्यनेत विन्ति यात। वाउभत्तु छपु बाखं कनी अले उगु बाखं न्यनाः ख थुइकाः उगुचा (राता फुइ । कन्हय्कन्ह न द्यः खिरखिउ धाइगु इलय् हाकन व प्रभावती मिसा पिने वने त्यनीबलय वाउभत्तु हाकनं छप बाख कनी, व चा न फुनावनी । (वेरिडेल, १९६७ : १५६) मेगु छगू सफुलिइ न्यथनातःकथं - थुकिया कथानक छम्ह ल्यायम्ह मदनसेननाप स्वापू दु, गुम्ह थः कलाःनाप आशक्त जू । जब व कार्यवश परदेश बनी वया कलाः कामात जुयाः परपुरुषलिसे जुइत उत्सुक जुइ, तर बुद्धिमान वाउँभत्तुयाके सहमति कायेगु मतिइ तइ । वाउँभत्तु वैत प्रतिज्ञा याकी न्हापां व इपिं फुक्क आपतिया प्रबन्ध याये फयेके माः, गुगु परपुरुषया संगमलिपा सम्भव जुइगु खः । थ्व हे खयात कयाः व धाइ थजाःम्ह मिजन थजाःगु अवस्थाय् थजाःगु प्रबन्ध याइ । मिसा उगु उपाय न्यनीबलय् वाउँभत्तु ७० पु बाखं ७० चा तक्क न्यकाः व मिसायात परपुरुषयाथाय् मछ्व से पना बी। लिपा वया भाःत थ्यकः वइ । 

(खण्डेलवाल, १९६९ ३०५) शरदचन्द्र शर्माभट्टराईजु थ्व बारे धयादीगु दु - भा:तम्ह परदेश वनाच्वंगु इलय् मेपिं मिजत नापया आकर्षणं सालाः सतीत्व तकेत तयार जूम्ह प्रभावतीयात हीरामन सुगां न्हयेनिचा (७२) तक्क पतिव्रता धर्म, चतुऱ्याई सम्बन्धी न्हयेनिपु (७२) बाखं कनाः छैयन पिने मछ्वःगु व उगु बाखया प्रभाव प्रभावतीया चरित्र भ्रष्ट जुइगु पाखें बचे जूगु ख हे शुक-बहत्तरीया मूल बाखं खः । (शर्मा भट्टराई, २०४२ : ११९-१२०) मुद्रित शुक-बहत्तरीया न्ह्यःने च्वयातःकथं हरिदत्र (संस्कृतया शुक-सप्ततिइ हरदत्त) नायाम्ह बनियां विक्रम नायाम्ह छम्ह ब्राम्हणयाके सु ऋषिपाखें काःगु विदग्ध चूडामणि नाम्ह बाखकनीम्ह वाउँभत्तु व मैना न्यासः (५००) असर्फी पुलाः न्यानाकाइ । वया मिसाह्यःम्ह काय मदनसेनयात उम्ह बुद्धिमान वाउँभत्तुं अबुया विरोधी व अभिमानी सत्य शर्मायागु बाख न्यके धुकाः वैगु मिसाह्यः स्वभाव तनी अले व थ: अबुयागु व्यापारय् ग्वहालि यायेत विदेश वनेत तयार जुइ । थः कला. प्रभावती वैश जाःम्ह व तसकं बालाःम्ह जुयाः वैत विशेष निगरानी तयेत वाउँभत्तुयात आग्रह यानाः व परदेश बनी ।

 व वने धुनेवं हे मन्त्री जयसेनया काय विजयसेनयात खनाः प्रभावित जूम्ह प्रभावती कुटुनी (मालिनी) पाखें वःगु सन्देशया भरय् विजयसेनलिसे रसवश लसपस याः वनेत तयार जुइ । कुलया मिसा मेपिं मिजतय्गु संकेतय् जुइमज्यू धकाः थुइका बीगु व वयागु चंचधाःगु व्यवहारया विरोधयाःम्ह मैनायात प्रभावती ककु म्वयेथ्यानाः स्यानाव्यूगु खनेवं व हे ढङ्ग ख थुइकेगु खःसा थःयात न स्यानाः बीगु ख थुइकाः विदग्ध चूडामणि वाउँभत्तुं विशेष कूटनीतिया ग्वाहालि काइ । व प्रभावतीया उगु ज्यायात तप्यक विरोध याइमखु, बरु ल्यासेया इलय् फक्व रसरङ्ग याये हे माः । तर उकिया लागि थःगु इज्जत बचे यायेत फलानायाके दुगुथें जाःगु चातुर्य नं दये हे माः, छके नं अजाःगु बुद्धि-चातुर्य दुसा हुँ, मदुसा वनेमते धकाः धाइ । वाउँभत्तुं धायेत स्वःगु बुद्धि-चातुर्य छ गजाःगु खः धैगु खं सीकेत, थुइकेत प्रभावतीया इच्छा जुइ अले वाउँभत्तुपाखे उगु ख सीकेत व पिहाँ मवसे छेय् हे च्वनी । वाउँभत्तुं लक्ष्मी नायाम्ह चलाखम्ह गृहिणी थः भाःतया न्ह्यःने थःगु चलाखि गकथं इज्जत बचे यात धैगु बाखं न्यकी । उगु बाखं न्यन्यं न्यन्यं प्रभावतीया न्ह्यःवइ । कन्हे, कस नं हाकनं सन्ध्याइलय् मिजं नापलायेत वनेत्यम्ह प्रभावतीयात वाउँभत्तु इच्छा वकाः पनावी । अले     

 मिसाया चलाखी विषययाग बाख कनी । थुकथं न्हयेछचा (रातफुइ, न्हयेनिचा (राताय बाख कनाच्वंबलय मदनसेन परदेश छेय लिहावइ । थुकथं प्रभावतीया शीलया रक्षा जुइ ।