नेपालभाषा साहित्य ३१४ २०७९ वःगु न्ह्यसःया लिसँ (सितला माजु)

  ३. ख. नय यात नसा मदु तिय यात वस मदु 

चाेने यात वास जित मदु 

लखि मखु पसि मखु न्हाकंप्वाचं दाया हल 

सिपाहीन घेरेयाना हल

 नेपालभाषा साहित्यिक अभियानया भाषा थुवाः प्रेमबहादुर कंसाकारं मुंकादिगु १५ पु ‘बाखं म्ये’ सपूmलिइ प्रकाशित जूगु खः । गुकि मध्ये ‘शितला माजु’  नं छगू म्ये खः । थुगु बाखं म्ये कहुकोला राग व परतालय् हालिइ  थुकिया रचनाकार अज्ञात खः । तत्कालीन राजा रणबहादुर शाहं तःकै वःपिन्त तामाकोसीइ पाखें पितना छवःगु यात बाखंया लिधंसाय्  थुगु म्येय् दुथ्याःगु दु । 

  कथाव्यथा छ। प्रतापसिंह शाहया काय् रणबहादुर शाहया  प्यम्ह महारानी दु । उकि मध्ये  छम्ह महारानीयात  अतिकं मतिना याइगु जुयाच्वन । जुजु रणबहादुर शाहया पालय् नेपालय् तःकै महामारी जुल ।  थःयात अतिकं महारानीयात  तःकै वइगु  चिउतायात ध्यानय् तयाः  तःकैवःपिं फुक्क मस्तय्त तामाकोसी खुसिइ पुला पितनाछवयेत हुकुम बिल । लाय्कू दुने कलहया हुनिं मानसिक रूपं पागल जुम्ह सन्काहा राजा रणबहादुर शाहं  तःकै  ल्वचं कःपिं फुक्कोसित पितिना छवयेगु लिसें, सीपिं फुक्कों  मचातय्त परम्पराअनुसार कथं ल्हाके व दाहसंस्कार यायेगु पल्सा  तामाकोसीइ  चुइकेमाःगु  हुकुमि बिल । 

 थुगु बाखं म्ये राजाया निरंकुश उर्दीया  हुनिं  थः सन्तानपिं कयाः  तामाकोसी विस्थापित जुइमाःगु अवस्थाया पीडा  व  थः   हे सन्तानया शव तामाकोसीइ  चुइकेमाबले जुगु दुखान्त घटनाया लिधंसाय्  नेपालभाषाया  शितला माजु म्ये हाःगु खः ।  तःकै वःपि प्रजापिन्त वासः यायेगु पल्सा तःकै वःपिं प्रजापिन्त देशं पितीना छवया थःगु थाय् बाँय् त्वता वनेमाःबलेया दुखान्त घटनायात शिलसिलाबद्ध रुपं म्ये च्वयादिगु खः खने दु । उगु इया साहित्यिक धारसिबें अतिकं पाःगु  ब्यागलं धार ज्वंगु खने दु ।  

राजा व  दरबारयाहे  विरुद्ध सः थ्वयेकुगुलिं नं थुगु बाखं म्ये झः तसकं महत्व दुगु खनेदु ।  करुण रसया लिधंसाय् च्वयातःगु थुगु म्येय् सामूहिक विस्थापन व थःथःगु  ह्याउँमचात  सीना दुख कयाच्वंगुलिसें, राजधर्म त्वःतूम्ह  राजा व  प्रजाप्रति राजाया  गैरजिम्मेवारीयात नं ध्याचू नकूगु खनेदु ।  थुगु शितला माजु म्ये्  येँय् यल ख्वप  भ्वँत, पलाञ्चोक भगवती, दोलालघाट व  दोलखा  जुया  तामाकोसीपारि विस्थापन जुइमाबले लँय् तुं  देवदेवीपिन्त याचना व  भाकल न्ह्यब्वयातःगु खः ।  ख्वपया तलेजु, भ्वतया  चण्डेश्वरी, काभ्रेया पलाञ्चोक भगवती व  दोलखाया महाद्यया  दर्शन यासें  तामाकोसीपारि वनेमाःगु  बयान  यानातःगु खः । 

 तःकै  लंकाबीम्ह   देवी शितला माजुयात तःकै  लंकाबीम्ह  देवीयात  बिन्ती यानाः  याकनं तःकै लंकाm बिइमाः धकाः लुँया  स्वां  छाइगु, बखुं ब्वयेकाबीगु  बचं बिइ ।  लँय् जुजुं  बास च्वनेगु थाय् मदया अले नयेगु नसाज्वलं मदया दुखः सीमाःगु यात दुखान्तशैली न्ह्यब्वयातःगु जुल ।

थप जानकारी नेपाली 

सितला माजु
हिन्दु धर्ममा विभिन्न देव देवीहरुको पुजा गर्ने गर्दछ तर सितला माजु (माई) को बारे कमैले मात्र सुनेको हुनु पर्दछ । नामले नै स्पष्ट छ कि सितलता प्रदान गर्ने भएकै कारण यस देवीलाई सितला माजु भनिएको हो । देशमा बिध्यमान प्रकोपबाट रक्षा गर्ने भएकोले सितला माजुलाई प्रकोप हर्ने देवीको रुपमा पुजिने गर्दछ । भक्तपुर -७, हनुमानघाटमा सितला माजुको मुर्ती स्थापना गरिएको छ । राजा रण बहादुर शाहको पालामा बिफरले महामारी रुप लिएको बेला कयौंको मृत्यु भएका थिए भने कयौं ब्यक्ती कुरुप समेत भएका थिए । यस समय राजाले आफ्नो छोरा गिर्वाण युद्ध बिक्रम पनि यो रोगको चपेटामा पर्ला भनेर रोगलागेका जनताहरुलाई देश निकाला गरेका थिए । सोही कारण नेवारहरु उपत्यकाबाट बाहिरिनु परेको थियो । यसरी बाहिरिएका नेवारहरुले बाहिरी जिल्लाहरुमा आफ्नो छुट्टै बस्ती बसालेका थिए । प्रकोपको बेला यहाँका जनताहरुले सितला माजुको स्तुति गरि उक्त प्रकोपलाई शान्त पारेका थिए भन्ने जनबिश्वास रहि आएको छ । जनतालाई प्रकोपको समयमा राजाले देश निकाला गरेको स्मरणमा एक गीति नाटक पनि मन्चन गरेका थिए । उक्त गीति नाटकको नाम पनि सितला माजु नै राखेको थियो । हाल कोभिडको प्रकोप देशमा फैलेको समयमा यस सितला माजु देवीको आव्हान एवं पुजा गर्नु पर्दछ ।
लेख: GR Ranjit