सुनं मनुनं थःगु बिचाः,
भाव
वा प्रतिक्रिया, अनेक उपाय चली। उकिया नितिं म्हुतुं शब्द पिकया. मिखा संकाः क्यनी।
ल्हा संकाक्यनेगुयात ल्हाःभाय, मिखा संह घाइ, अये हे छ्यं
संकाक्यनेगुयात छचंभाय् धाइसा म्हतं में धाइ । सु छम्ह हनेमाःम्ह मनू वल अथवा खे ल्हायेमछिम्ह
मन शिया ख ल्हायेमते धइगु इशारा याइ । अथ ह हालेमते धकाः इशारा यायेमाल घासा म्हतइ
च्वलापतिनं थिइ । थ्व नल्हाःभाय् खः । थुलिजक मख, छम्ह चित्रकार
चित्र च्वयाः क्यनीगु चित्र ने भाषा हे खः । य्व चित्रभाषा खः । छपा. चित्रभाषां
ने यक्व–यक्व खं कनेफ। अथे हे छम्ह प्याखं हुइम्ह कलाकार वा छम्ह अभिनय याइम्ह
कलाकार अव्यक्त भाषा अनेक खं कनी।
भाषा धइगु पशुपक्षीतय् नं दइ । विभिन्न स्थितिइ विभिन्न सः पिकयाः
हालीग नं भाषा हे खः । शत्रु वा मयःम्ह प्राणी बल धायेव छगकथंया सः पिकया. हालीसा
नयेपित्यात वा स्यात वा दुख जुल धायेव मेकथं हाली । य्व प्राणीतयग भाषा खः ।
व्यापक रूपय् धायेबलय् थ्व नं भाषा ीबलनगबनभ हे खः । भाषाविज्ञानय् भाषा धायेबलय्
दक्व भाषायात मकासे मनूतय्गु भाषायात जक काइ। मनूतय्गु भाषायात मानव–भाषा ज्गmबल
बिलनगबनभ धाइ । मानव–भाषा धायेवलय् मनूया म्हुतुं पिज्वःगु हे जुइ । मेमेगु अगं
पिज्वःगु जुइमज्य गथे कि लापा थानाः पिज्वःगु सः अथवा पति न्यायेकूगु, हाछिकाः
तःगु वा वाकातःगु, सुलि पूगु सःयात मानव भाषाया रूपय काइमखु । भाषा धायेवलय् मन्या
म्हुतुं पिज्वःगु अर्थयुक्तगु ध्वनि हे जुइ । मनूया म्हुतुं पिज्वःगु प्रत्येक
ध्वनियात कच–कचा यानाः अध्ययन यायेज्यूगु जुइ । त्वंवाःगु प्रत्येक शब्दय् अर्थ दइ
। सुनानं त्वंवाःगु प्रत्येक खपुइ छु विचार वा भाव वा घटना वा सन्देश वा सुचं वा
छु नं छं धायेत्यंगु जुइमाः । ताउततक खे ल्हानाः नं धायेत्यंगु ख सीमंत धायेव उगु
त्वचुया भाषाविज्ञानया दृष्टिं अध्ययन याये योग्य मजुइफु, उकिं
भाषाविज्ञानया दृष्टिं ध्वनि, वर्ण, शब्द, अर्थ,
वाक्य
गठनया ल्याखं नं अध्ययन–योग्य जुइमाः । भाषा धायेवलय
छम्ह सामान्य आखः मसःम्ह मनूया’ चपात धाःसा सायद वं व छ भापा न्वंवाःगु धका नितिं
व भापा हे मखयेफ, उकि भाषा जुइत छ भाषा जुइत मेम्ह मनुखं न्यनाः थुइकुगु जुइमा । भाषा धायेवलय कमसेकम छम्ह मनुख जकसा यूगु जुइ।
भाख मसःम्ह मनया नस्य ने मेम्ह मनुख चाइनिज वा उर्दू भाष सायद वं व छ भाषा
संसाराधका अन्दाज यायेफइमखु, सायद वया मखयेफु, उकि
भाषा जइत छ छगू भाषिक पुचल थूगु जुइमाः मुख न्यनाः युइकेफग जुइमाः । खयेतला
ल्हाभाय, छथमाय चाद मिखां स्वयाः खसीकाकाइ । सुनानं थियाः याइगु इशारा स्पा ।
सुनाने ल्हाःगु वा न्यनाः सीकाकाइ । भाषाविज्ञानय
न्यनाः सीकाकाइगु ध्वनिया भाषा जुइ । सीकाकाइ।
सुनानं ल्हागु वा धा भाषा धायबलय् न्हायपनं न्यनाः सीकाकाइगुमा ग्रीस देय्या छम्ह
तःधम्ह दार्शनिक प्लेटों भाषाया विषयय् थथे धइगु दु– मनूया लम् ध्वनिया रूप कया
म्हुतु त्वबाइ उकियात भाषा धाइ । वय्कःया मनूतय्क दकलय् न्हापां मनय विचार वइ ।
वागु विचार म्हुतुइ च्वंगु पतन जुइ, अनंलिपा म्हुतुं पिज्वइ । उज्वःगु
बिचार ल्वाकज्याःगु ध्वनि हे भाषाया रूपय् पिज्वइ । व हे विचाःनाप ज्वाला ग मेग
परिभाषा हेनरी स्वीट्यागुध्वन्यात्मक शब्दपाखें विचारया प्रकटीकरण यायेगु हे भाषा
खः । थनथाय्लाक्क संस्कृत भाषाया विद्वान् भाजु पतञ्जलि लुमकेवहजू । वय्कःया कथं
मनूया ध्वनि उच्चारण अवयव पिज्व गु अभिव्यक्ति हे भाषा खः । वय्कःया थुगु परिभाषा
आपाल सान्दर्भिक जू। मानव–भाषा जुइत मन्या म्हतुइ च्वंगु ध्वनि अवयव पिज्वःगु
जुइमा.. गुकी मनूया अभिव्यक्ति नं दयेमाः ।। थनथाय् च्.ज्. च्यददष्लक जु परम्पराय्
आधारित जग यादच्छिक व परत प्रतीकात्मक व्यवस्था हे भाषा खः धइदीगु दु । थुकी वय्कः
रविन्सज यादच्छिकता। व प्रतीकात्मकताय् नं वः वियादीगु दु । वय्कःया कथं भाषा छता
यादृच्छिक न जुड अर्थात छे धायेबलय् च्वनेगु थाय् हे धकाः छाय् थुइकी ? उकिया
पलेसा किताब । व्याय मथइकल?
थुकिया
स्पष्ट लिस. वा तक छु मदु।व परम्परागत रूप घटक वयाच्वंगु जक खः ।
संस्कृत–विद्वान् पाणिनिया विचा कयं जा भाषा धाइ। अथे हे द्ययियmाष्भमि
या कथ विशेष खालया उत्तेजन भाषा धाइ। पाणिनिया
विचा कथं उच्चारणपाखे व्यक्त जुइगु वाणीयात कथं विशेष खालया उत्तेजनाया
प्रतिकियायात भाषाया स्वरूप संसारय् अस्तित्वय् दुगु न्ह्यागु बस्तर भाषाया नं
थःगु स्वरूप दु ।
भाषा धायव नियिक द.. जुय दगु न्ह्यागु वस्तुया नं थःथःगु स्वरूप दइ ।
अथे हे भाषा धायबले दु–ल्हानाभाय (मौखिक भाषा) व पापा ज्ञल्हानाभाषा जूसा वा
च्वयाभाषा जूसां मंका.रूपं दुगु खँय्भाय
लिखित भापा) ज्ञ ल्हानाभाषा जूसां वा च्वया विशेषता क्वय् वियातःकथं दु
३.१ परिवर्तनया गुण
ई हिला वनि थें भाषाय् नं हिउपाः वयातुं च्वनी । न्हून्हूगु शब्द
थपय् जुयाच्वनी । ज्या ख्यले मद्ग शब्दत परिवर्तन वयाच्वनी। ध्वनिइ परिवर्तन
वयाच्वनी। जीवित भाषां को यायधंकी। ज्वःगु लक्षण विभिन्न भाषाय् खनदइ। नेपालभाषाय्
नं खनेदु । मल्लकालय भाषाया मज्वःग रूप दग खः सिद्धिदास महाजुया पालय् हिउपाः
वयेघंकल । सिद्धिदासया पालयसिकं आः नं परिवर्तन वयाच्वंगु दु । थ्व भाषाया स्वरूप
खः ।
३.२ व्यवस्थित साधनया रूपय् भाषा
भाषाय विभिन्नकथंया व्यवस्था जुयाच्वंगु दु। दकलय् क्वय् च्वंगु तह
ध्वनि जुइ । वयां च्वय् छसीकथं वर्ण, रूप, वाक्य, अर्थया
तह दइ । ध्वनि–व्यवस्था थःथःग भाषा स्वयावनी । संस्कृत भाषाय् ृशे, ृे,
ृसे ध्वनि दुसा नेपालभाषाय् ृसे ध्वनि छगःजक दु। अथे हे संस्कृत–भाषाय्
नासिक्य–ध्वनि पृे, ृृे, ृणे, ृने, ृम्े यानाः न्यागः दु तर नेपालभाषाय ने, ृमे,
ृडा, न्हे, ृम्हे यानाः न्यागः हे दु. अथे नं ज्व. मलाः । नेपाली भाषाय् ृ८े,
ृ८े, ृे, ृदे, ृत्े, ृथे, ृदे, ृ५े च्यागः ध्वनि दु, तर नेपालभाषाय् समध्वनि उगु जुयाच्वंगु
दु ।
रूपया व्यवस्था नं विभिन्न भाषाय् थःग हे कथं दु । संस्कृत, नेपाली,
नेपालभाषाय्
खग्व. ज्याइबलय् समास व सन्धि प्रकिया छयलीग चलन दु । चन्द्र +उदय= चन्द्रोदय
(सन्धि), मूल + आधार= मूलाधार (सन्धि), खिचायाथें
चातूगु तुति= खिचातुति (समास), झ्यालय् जक च्वनीम्ह= झया भत्तु (समास),
वाक्यया
तहलय् नेपालभाषा, नेपाली, संस्कृतभाषाय न्हापां कर्ता, कर्म व किया जुइसा अङ्ग्रेजी भाषाय्
कर्ता, किया व कर्म जुइ । थ्व नं थःथःगु भाषाया व्यवस्था खः ।
३.३ मानवीय साधनया रूपय् भाषा
भाषा मनूतय्गु ज्याख थुइकीगु ज्याभः खः । मनुखं म्हुतुं भाषा ल्हानाः
ल्हात यायेमाःगु ज्या सिधयेकाच्वंगु दु । थुकिया कारण मनूतय्के विभिन्नकथंया ध्वनि
.वियब मेमेपिं प्राणीतय्के मद् । अवयव दु– स्वरयन्त्र, म्ये, चम्ये
इत्यादि । थुज्वःगु अवयव दु ध्वनि उच्चारण यायेफत । उगु वनि अवयवया ग्वहालिं मनुखं
अनगिन्ती ध्यान
व वाक्य छयलेफत । उकि भाषा दिमागया उचित प्रयोग यायेफग कारण अनेक
खग्व., वाक्य मानवतय्गु साधन खः ।
३.४ यादृच्छिकताया रूपय् भाषा
संसारय् अनेकौं भौतिक वस्त द । मेखे मनुखं अनेककथंया गतिविधि
नयाकाच्वंगु दु । उग भौतिक वस्त वा मनख याइगु गतिविधियात छु धायेग ः उकिया ना छु ?
धायेकि
मनुखं जासिथलय जाकि व ल. तयाः मि च्याकाः बुकातःग नसायात जा धाइ। उकियात छाय जा
धाल ? थुकिया छं तक मदु, कारण नं मदु । व हे जा–यात
नेपालीभाषाय् भात व अङ्ग्रेजीभाषाय अययपभम चष्अभ छाय् धाल उकिया नं छु लिसः मदु ।
ख थलिजक ख. कि उकियात न्हापांनिसें जा, भात, अययपभम चष्अभ
धाल। आ. नं व हे धयाच्चन । उम्ह मनूया अग्रजतसें स्यनातल, उकि व नं व हे
धयाच्वन । थुज्वःग व्यवस्थायात हे यादृच्छिक धाइ।
३५ सयेके मागु ज्याया रूपय् भाषा
सुमनू लयतायाः छक्वल न्हिलीवलय म्हुतु बाखायाः ततःसल अजुचायापुगु सः
पिकयाः हाली, उकियात मनुखं न्यूगु धाइ, अथे हे तसकं दुख जुल धायेव वा घा.
जुया. तसकं स्यात धायेव ख्वइ, अथे सः पिकायेत सुना नं स्यनेम्वाः ।
उज्वःगु सः गथे यानाः पिकया थथे यानाः पिकायेगु धकाः वयात सुनानं स्यंग नं मखु ।
अथे हे स्वचालित रूपं याइ । थुकियात स्वतःस्फूर्त (क्ष्लकतष्लअतष्खभ) धाइ, तर
भाषा धइगु अथे स्वतःस्फूर्त मखु । न्ह्याम्ह मचा वा मनुखं नं भाषा सयेकेमाः । भाषा
सइग जन्मजात गुण मखु । भाषा सयेक धकाः कृतः याःसा सयेके फ। जि नेवाः, जिं
नेवाभाय् अथे हे सःगु धकाः घायेफु । ख अथे मख । न्ह्याम्ह मचायात नं बसानिसे
मानवीय भाषिक गतिविधिपाखें भाषा सयेकेगु उमेरय प्यद–खदं तापाक तयाविल धाःसा व मचा
नेवाभाय्जक ला छ संसारया छ नं भाषा सइमख । केवल वं अर्थ मदगु न्हिलेगु, वयेगु,
ग्याइगु,
स्याःगुया
सजक पिकायेफइ, उकिं भाषा सयेके माःग ज्या खः, जन्मजात गुण मखु
।
४. भाषिक व्यवस्था
न्याग ज्याखय् नं छता–छता व्यवस्था दइ । थन शुरु जुइ, वन
क्वचाड न्हापालाक थुगु यायेगु, अनलि थुगु यायेगु दकललिपा थुगु यायेगु,
यथे
यायेग व्यवस्था दइ । भापाय् नं धुज्वःगु ह व्यवस्था द।भाषाया व्यवस्था मसीक भाषा
गथ च्वं धइगसु न्यागु भाषाया न थःथःगु स्वरूपयन एकाइनिसें तःधंगु एकाइतक अथवा
दकलय् तःधंग एका एकाइतक दइ। भाषाया व्यवस्थाय् दकलय् चीधंग एकार ध्वनि संयोजन
जुयाः छगू रूप निर्माण जुइ, धायेकि बांला
यान थःथःगु स्वरूपअनुसार एकाइ दु, गुगु दकलय्
चीधंगु इतक अथवा दकलय् तःधंगु एकाइनिसें दकलय् चीधंगु व्यवस्थाय् दकलय् चीधंगु
एकाइ ध्वनि खः । थ्व चिचीधंगु जन्याग ध्वनि दु । न्हापांगु स्वंगू ध्वनि मिलय्
जुयाः छगू खालया माली व्याकरणिक अर्थ विशेषण थुइकूगु दु । अथ है लिपांगु निग ध्वनि
मिलय जयाः। छम्ह मिसाम्ह मन, व्याकरणिक अथ नाम शब्द जूगु दु । थुकि
छ सी दु धाःसा व्यवस्थित रूपं ध्वनि–ध्वनि मिलय् जुयाः रूप अथवा शब्द निर्माण जू
धइगु खः । थकिया मतलब ध्वनि दयेवं जक मगाः व व्यवस्थित नं जुइमाः । च्वयया बांला
म्ह ध्वनिइ म्हलाःबां जुल धाःसा उकिया अर्थ मदु, कारण उगु ध्वनि
व्यवस्थित मजू । अथे हे मेगु दसु बांलासे च्वंम्ह मिसा । थुकी बालाः–या अर्थ छता
बान्की खः । से ध्वनिया अर्थ छ ? व स्पष्ट मजू तर बालाः–नाप से ध्वनि वल
धाःसा वालासे जुइ । व्याकरणकथं धायेवलय कियाविशेषण जुइ । रूप खया नं थःथम्हं
स्वतन्त्र अर्थ मद्ग रूप नं दु । थुज्वःगु स्पष्ट अर्थ मदुगु व स्पष्ट अर्थ दुगु
रुप मिलय् जुयाः छगू स्वतन्त्र अर्थ दुगु तःधंगु रूप वा शब्द निर्माण जुइ ।
थनंलिपा थुज्वःगु रूप–रूप वा शब्दशब्द मिलय् जुयाः छगू खत्वाः जइ, गथे
बालाःम्ह मिसा छैय् वन । थनं निगू खत्वाः। द । बालाःम्ह मिसा व छैय् वन ।
बांलाःम्ह मिसा नाम–खत्वाः, छैय् वन किया–खत्वाः खः । थ्व निगू
दथुइ थःथवय् स्वापू मदुगु जूसा छगू खंपु जुइमखु । थुगु दसु वियातःगु नेवाःभाषाय्
न्हापां कर्ता थुइकीगु मिसा कर्ता जुयाः खपुइ दकलय् न्ह्य ने वल, वन
समापिका किया जुयाः दकलय् ल्यूने बल । छैय् अधिकरण कारक थुइकीगु पद दथुइ अर्थात्
कियाया न्ह्यःने वल । मिसा नाम व उग नामया विशेषण थुइकीगु बाला म्ह नामया न्ह्य
नेसतुं च्वनावल । थ्व उगु नेवा भाषाया वाक्यया व्यवस्था खः ।
थुकथं ध्वनिनिसें वाक्यतक छगलि मेगु स्वापूततं व्यवस्थित रूप संयोजन।
जुजु तःधंगु अर्थ थुइकीगु वाक्यतक निर्माण जुल, उकिं भाषा छता
थःथम्हं व्यवस्थित जुइगु वस्तु खः ।
.jpg)
