तीन बर्षे बि.ए. सेकेण्ड यएरया (भाषा विज्ञान) वि.सं. २०७२ सालय् वःगु क्वइसन न्ह्यसःया लिसः

 

ख. खण्डेत्तर वर्ण धइगु छु ख?  खण्डेत्तर वर्ण ग्वःथी दु ? चर्चा यानिदसँ ।

सुन्ह मनुखं न्वँ वाइबले उगु ध्वनि स्वतन्त्र उच्चारण यायेजिइ मखु । कुचा–कुचा यानाः ब्वथले जीमखुगु ध्वनियात हे खण्डेत्तर ध्वनि  धाइ । उगु  ध्वनि छ्यलीगु याइ  उबले उकिया  अर्थ पाःगु सीदइ,  उगु ध्वनि  खण्डेत्तर–ध्वनि मजुसे खण्डेत्तर–वर्ण जुइगु लानाः च्वन । खण्डेत्तर वर्णयात न्यागु प्रकारं (ताजि)  दु

१. मात्रा

२. अनुनासिकता

३ आघात–बलाघात

४ सुर, तान, अनुतान

५ विराम

८.१ मात्रा

झीसं छुंन्ह छगू ध्वनि उच्चारण याइबलय गुलि ई काल धइगुया ल्याःचाः (हिसाब) हे मात्रा खः धकाः थुइकेमाः सामान्य कथं उच्चारणय त्वाक्क धाःगु चीहाकःगु व वसिकं अप्वःगयात ताःहाक इकथं काइ । जस्तै पाता  धाइबलय् इ काइगु खः, पाता धाइबल्र अप्वः इ कायमखु । थुगु उच्चरणा यायेत काइगु इर्यात मात्रा धइ । मात्रा  निताजि दु, चीहाः मात्रा व ताहाः मात्रा । चीहाः मात्रा धइगु ह्रस्व व ताःहाः मात्रा धयगु दीर्घ खः । नेपालभाषाय् ह्रस्रव व दीर्घ यानाः निता मात्रा दु । थ्व छगू मेगुनाप व्यतिरेकी दु , उदारहणया नितिं   झिगू (टेन अवजेट) झीगु (अवर)

६.२ अनुनासिकता

      छुंनं ध्वनि म्हुतुं जक न्ह्सं म्हुतुं निथासं पाःलाकं पिज्वयेफु । चम्ये च्वय वनाः न्हाय्प्वाःया लँ बन्द यानाविल धाःसा म्हुतुं  पिज्वइ । उकियात मौखिक ध्वनि धाइ। चम्ये कुहां वया म्हतुया लँ  बन्द यानाविल धाःसा न्हासं पिहां वइ । उकियात नासिक्य–ध्वनि वा अनुनासिक–ध्वनि (न्हासं थ्वयेकाः उच्चारण जुइगु धाइ। गुवले  चम्ये दथुइ च्वनाबीवं म्हुतुं वछि ध्वनि पिहां वइ । न्ह्यागु थजु न्हासं पिहां वइगु ध्वनियात अनुनासिक धाइ । थुगु ध्वनि खण्डिय ध्वनिनाप जक वइ । स्वतन्त्र उच्चारण जुइमखु, उकि हे धग ध्वनियात खण्डेत्तर–ध्वनि धाःगु खः । नेपालभाषाय थुगु निधिक दु–चीहाक ग अनुनासिक–ध्वनि व ताःहाकःग अनुनासिक–ध्वान अनुनासिक न अर्यय भिन्नता हइगु जुयाः युकियात नं खण्डेत्तर–वर्णय् तयातःगु खः ।।

लँ न्यासि जुइगु थाय्

लं म्हय् फीगु कापः

८३ आघात – बलाघात

झी मनूतय्सं खँ ल्हाइगु इलय् वा छु पाठ ब्वनीवलय् आवश्यकता स्वयाः गुलि थासय् तसके जोड बियाः धाइ वा ब्वनी । व जोड बियाः घाइगु वा व्वनीग हे बलाघात खः । थुथाय् सास या मात्रा नं आपाः जुइ, स्वरयन्त्र न अप्वः सनी । थथे। उच्चारण याइवलय् अर्थ फरक जुइकथं वः बिल वा जोड विल धाःसा उकियात बलाघात धाइ। थ्व खण्डेत्तर–वर्णय लाइ । व. बीगु ज्या स्वर, व्यञ्जन, शब्द व वाक्य नयाथाय न दयेफ । अझ शब्दया न्ह्यःने, दथुइ, ल्यून न जुइफ । मलत. अ जोड व्यतिरेक जु विशेष यानाः अडग्रेजीभापाय थुकिया महत्त्व दु । शुइसा मेगु थासय् जोड बीबलय किया जुइ । भाभापाय् मद, अथे नं थकिया प्रकिया धाःसा बीबलय उकी अर्थ व्यतिरेक जुइमाः । उगु भाषा छथाय् जोड बीबलय नाम उज्वःगु दसु नेपालभाषाय् वा नेपाली इलय्–व्यलय् खने दु ।

जिके ह्याउंसे च्वंगु कमिज छपाः दु ।

अंग कमिज छपाः दु ।

थुकि ह्याउँ लय्बहः बियाः थथे धायेगु याः । जिके ह्यां ... उँसे च्वंगु कमिज छपाः दु ।  नेपाली भाषाय् नं मसँग एउटा राते कमिज छ । थुकी राते लय् बहः बियाः मसँग एउटा राःते कमिज छ धाइ । थुकिइ खँग्व हिले मज्यू । थिकं अप्वः ह्याउँ धकाः बहः ब्यूगु दु । अर्थमहिल धाःसा खण्डेत्तर ध्वनि जक जुइ ।

८.४ सुर

स्वरयन्त्रय कम्पन वयेवं ध्वनि पिहांवाइ । थुगु कम्पन गथे वल व स्वयाः नं उकिया सुर म्हसीकी। कम्पन गुलि याकन–याकन जुल, गुलि तःसकं जुल, व हे सुरया गतिविधि खः । स्वरयन्त्रय तःसर्क कम्पन वःसा उच्चसुर जुइ, कम–जक कम्पन वासा निम्नसुर जइ। थकथं कम्पन आपाः वल, भताचा वल, तःसकं वल, चीसकं वल धइग खयात हे तान धाइ। न्ह्यागु जुइमा सुरया फरकयात तान धाइसा उगु तानया आधारय अर्थ नं फरक जुइमाः, मखुसा उकिया भाषावैज्ञानिक महत्त्व दइमखु । छगू हे दरं वाग सुरयात समतान धाइ, च्वय्–क्वय् लानावःगु सुरयात विसमतान धाइ। उच्चतान जसा च्वय् -चिं तइ । निम्न तान जूसा क्वय् - चिं तइ । नेपालभाषा व नेपालीभाषाय सामान्यार्थक वाक्य व प्रश्नार्थक वाक्यया अन्तर दु । थुकिया छं दसु कायेज्यू । तिमीले भात खायौ। सामान्यार्थक वाक्य, वाक्यया अन्तय् चीसः जइ । तिमीले भात खायौ ? प्रश्नार्थक वाक्य,

थन खायौ कियाय् न्हापां भतीचा तुयाः अन्तय तःसकं धाइ। नेपालभाषाय ने नेपालीभाषाया पहः पिकयाः ’तिमी पनि आउने ?’ वाक्यय ’आउने’ कियाय भतीचा तुया तासक धाइ। नेपालभाषाय जसा छ नं वयेगुला जुइ, तर ला मत से छ नं वयेग यानाः वयेगु कियायात त्याः धाइ। थकथं वाक्य–स्तरय् खने दइगु तानयात अन्तान धाई । सामान्यार्थक वाक्यय ल्यने चीसः यानाः सिधइगु जुयाः उग तानयात अवरोही अनुतान धाइ। प्रश्नार्थक वाक्यया अन्तय् तासकं घाइगु जुयाः उकियात आरोही अनुतान धाइ।

८.५ विराम

ब्वनीवलय् छगू पदया ल्यू मेगु पद वः अथवा प्रत्येक पदपति दिना–दिनाः ब्वनेमाः । गणितकथं थुलि । माथिलि हे सेकेण्ड दीमाः धइग ला मखु अथे नं छ भतीचा दी। थथे दीग ज्यायात हे विराम वा दिपाः धाइ। सु नेता तसक भापण यायेस. धकाः याकनं–याकनं भाषण बिल धायेवं न्यनीपिसं थडके फइमखु, कारण थुकी दिपाः मदयेक धाःगुलिं खः । दिपाः मत धाय वयेफु ।  थुकिया दसु काये छिमि मायात लाति धा । छिमि मायात ला ति धा।

व निगुली अतिकं चार्ज धाइवलय व भतीच दिपाः कया. धाइबलय् अर्थय परिवर्तन जुइफु। न्हापांगुली लाति धाइबलय् ख ल्हायेमसःम्ह मिसा धइगु अर्थ जुइ। लिपांगुली ला ति धाइबलय् ला धइग नयेग वस्तु तयेगु ज्या या धइगु आज्ञार्थक अर्थ थुइकी।