मास्तर जगत सुन्दर मल्लया नुगः ख्वलः

 पशुपतिराम पःमाय्

छन्हु जिन्याबलेंयाथें वहे लँ जुयाः वयाच्वनागु अनायास जिगु मिखा उगु झ्वाताय् लाःवन । जिं न्हिंन्हिं खनाच्वनागु झ्वाता जक मखु ला रु न जिगनं मेथाय् जकं थ्यंम्ह जुल ला ? थ्व छु जुल धकाः हाकनं उगु झ्वातायात छकः क्वथिक स्वयाः खः । थ्व वहे खौमा त्वालय् च्वंगु माष्टर जगत सुन्दर मल्लया हे उ झ्वाता खः । अय्नं जिगु मन मन माने जू हे मजूथः थम्हं हे विश्वास याय् मफुत। उगु जगत सुन्दरया झ्वाताय् धाथेंया ढाका तपुलि छेनय् थ्याक्क मिले जुइक पुइकातःगु भ्रमजा जूगु खहे मखु । थय्क स्वय्बले सुयां पुलांगु तपुलिंथें नं मच्वं । जि भचा आतां दनाः स्वयाच्वना । अन हे जःखः च्वंपिं छम्ह निम्हेसिकय् उ न्यनास्वया । सुनानं स्यु मधाः निन्हु स्वन्हु न्यवनिसं तपुलि पुइकातःगु न खना जक धाल । अन हे न्ह्यःने उ पाखे सफू व अखबार पसः तयाच्वंम्ह पासा मित्रजीयाके न्यनानं अहं जिं नं म्हीगतिनि खनागु, गुबले सुनानं छाय्गथे यानाः पुइकल मस्यू धयादिल । 

उम्ह भाषासेवी माष्टर जगत न सुन्दर मल्लया लिपांगु जीवनकालय् म ख्वंथाःगु वसः छकस् हियाः फेरे न याकाबी धाइपिं सायद दुला मदुला व जाजिं मस्यू । तर थौं वय्कःया व झ्वाताय् तपुलिं पुइका तःखु गनाबले दत्तले

कुचा मदे धुंकाः विचाः धयागु थ्व हेला धयाथें ताल । थव ज्या  न्याम्हेस्यां याःगु जूसां उम्ह मनूया र श्राप खः ला ब्यङ्ग खः ला ु जिं थुइके मफुत । सायद थुगु दृश्य खपि मेपिं दर्शकतय्गु मनय् गथे लगे जुल जुइ  व जिं धाय् मफु । तर जिगु मनय् धाःसा छगू असन्तुष्टि ब्वलनाच्वन । सायद गुगुं न्हिं थुगु झ्वाताय् न्हुगु बुलं पुंकाः कोट फिकातःगु नं स्वय्दइ तिनिला । जि वहे तपुलि पुइकातःगु  वाता स्वयाः मनय् खँ वायकाच्वना । उगु अर्थ दयाः झवातायाम्ह माष्टर जगत सुन्दर जुरुक्क दनाः उगुथासं कुहाँ भायाः थःगु पुलां छँय्  छकस् दुस्वः वनाः धुलं गय्क ध्याकुने छखे चिनातःगु थः म्हं च्वयातःगु र सफूत व कुचा काचा छगू छगू दत्तले थाथा याना मालास् छं छं भ्व  थःगु कोटया म्हिचाय् तयादिल । जि वय्कःया ल्यूल्यू छु याइथें धकाः स्वय् धकाः वनाम्हेसिया धुलं न्हाय् उसुस्से च्वना हाछिकाः वइथें जुल । वयकःया एकाग्रताय् विध्नवाधा जुइ धकाः जिं हाछिका स् मतसे न्हाय्प्वाः तिनाच्वना । अनं लिपा

जुरुक्क दनाः थःगु कोट थाथा यानाः ( पिहां भायादिल । जिं वय्कल मखंक  भचा पाक्क ल्यूल्यू वना । वय्कःयात ख्वप दे भ्रमण यानाः स्वय् मन दतला छु थें खौमा ध्वाखां दुहाँ झाल । ध्वाखा पुलाः दुहाँ वयाकथं ख्वपदेया दकले न्हापांगु पुलांगु स्कुल श्री पद्म माध्यमीक विद्यालयया रञ्जना आखलं न ( च्वयातःगु साइन बोर्ड खंकादिल । थुगु स्कूलय् जा झीगु नेवाः भाष व ब्वकीगु व्यवस्था दुथें धकाः ह तायकादिल जुइ । थःगु छ्यं लुकुलुकु ह संकाः न्ह्यःने झाःबले नगरपालिकाया नांग्वरः नं नेवाः आखलं च्वयातःगु ‍ खनादिल । आः जा स्थानीय व निकायलय् थःगु नेवाः भाषां हे नं र च्वय् ज्यूगु व्यवस्था जुलथें धकाः इ मनय् तयाः न्ह्यः ज्यानादिल । यँदेया चागलय् जिगु नामं जगत सुन्दर ब्वनेकुथि चाय्काः इ नेवाः भाषा ९ नेपालभाषा माध्यमं ब्वंकेगु  एस. एल. सी.  बिइका पास नं धुकल याके गुखनी । अले नेवाः आखलं लिपिपौ लपौया ल्याखं नं बँ छु दंनिसें पिहाँ वयाच्वंगु नं च्वछाय्वहगु ज्या खः धकाः तायकादिल ला धयाथें जिं तायका । नं सायद वय्कः नं आ जा नेपालय् झीगु नेवाः भाय्या विकास जुयाच्वंगु ला छु थें धकाः भचा लय्तायादिल नेला धकाः तायका । अनं लिपा फसिमहाद्यः या कुनय् थ्यंबले स्कूल (स् वनेत वयाच्वंपि छथ्व विद्यार्थी मचात क नाप लानादिल । स्वय् मचा छिमिसं ब्वनेगु थौंकन्हय्या सफुत गथे च्वं त् धकाः झोला चाय्काः स्वयादिल । 

उगु झ्वलाय् अप्वःथें अंग्रेजी भाषं च्वयातःगु सफूत अले छगू निगू जक न देवनागरी आखलं च्वयातःगु नं नेपालीभाय्या सफूत खंकादिल । अले । मचातय्त छिमिस नेवाः भाषं छु। हे वं ब्वने म्वाःला धकाः न्यनादिल । मचात स् ह्वार्र न्हिलाः ुकहाँ नेवाः भाषा पढ्ने हामीत नेवाः भाषा बोल्न त आउँदैनु धकास् लिसस् बिल । स्कुलय् ब्वनीपिं क्ष् मचातय्गु थज्याःगु लिसः न्यनाः प वयकः भचा भावकु जुयाः उमिगु नं ख्वाः छक क्वथिइक स्वयाः ुके त्यसो भए तिमीहरु नेवाः होइनु धकाः न्यनादिल । मचातय्सं हामी नेवारत हो नि नेवाः भाषा बोल्न जानेको छैन धाधां सफू

ब्यागय् तयाः बाइ बाइ धा धा नाछ्वल । वयकःया मनय् छु छु ख वातुवाय्काः बालाखु गणेद्यः थाय् कुनय् थ्यंकः झाल । उबले अन  ध्याकुं पसलय् युनिफर्म वसस् पुंकाः थःमांम्ह स्कूलय् तय् यंकेत वःम्हस्यां के किन्ने रु विस्कुट किनुं हे  धकाः पर्त्या भासं न्यनाच्वंगु ताय्कादिल । नकतिनि स्वति जक दुम्ह उम्ह मचा ममि, मलाई वाइ वाइ चाउचाउ र चकेलट चाहिन्छ ु धाःगु नं ताय्काः वातां च्वनादिल । थःगु थासय् नेवातय्सं थःगु भाषा अपलेहना याःगु खनाः ल्हाः कपालय् तयाः भचा ख्वाः ख्युंकाः ताहाकय्क झुसकाः तयाः अन न्ह्यः नेच्वंगु फल्चाय् भचा फेतुनादिल । अन च्वनादीबले नं मेपिं मचात स्कुलय् तःवःपिं अभिभावक ९माँ, बौ, तता, दाजु० पिं थें मचातलिसे पर्त्याभाषं जक खल्हानाः वःगु खनादिल । थथे नेवाःतय् छँय् छँय् सकलें मचातय् म्हुतुइ म्हुतुइ पर्त्या भाषां थाय् काय् धुंकूगु खनाः म्हुतुं पिज्वयकादिल ुभानु छं जा याय् जिक्वहे यात खनी सा । छंगु ज्याय् राज्यपाखें माक्व माक्व ग्वाहील जुल शाह, राणा, प्रजातन्त्र, पञ्चायत पुन प्रजातन्त्र, संकटकाल अनं लिपा गणतन्त्र न्ह्याग्गु हे नांया व्यवस्था वःसां छन्त  ग्वाहालि यानाः हे च्वन, छ त्यात जि धका: म्हुतु जक सकास् म्हुतुं छु धयादिल मस्यू, जिं तापाकं तिफ्याय् मफु । 

अले वयक्स् जुरुक्क दनाः तुलाछें त्रिपुरसन्दुरी जुयाः सुकूध्वाखापाखें भचा पलाः न्ह्याकाः छु गल्लीया छगू छँय् स्वाराक्क दुहाँ झायादिल । वयकः दुहाँ झाःगु छें वहे धकाः जिं तिफ्याय् मफुत । जगतसुन्दर मल्लजु थथेंभनं फाय फाति भायाः सायद छैखापतिकं दुस्वयां ‘गज्यपुं छपुं काँत, थः मचातय्त माँ भाषं ख मल्हाकुसे छु पर्त्या भाष खँ ल्हाका तयागु रु न्हिं काःगु नं मस्युपुं न्हाय् ध्यंगु नं मस्युपु ह्वाज्यः तु धकाः जक वाभाल ला । हाकनं वयकलं उमित छु यानागु छिमिसं  थः मचातय्त पर्त्या भाय् जक ल्हाका तयागु ला रु छ छिमि थःगु भाय् धैगु हे मन्त ला रु छिसिमं मिइ जिक्वः थःगु कला कृति थःम्ह पुज्यानातयापिं देगलय् च्वपिं द्यः नापं मिइधुन मखुला रु आः छु थःगु भाय् नं मियाः छ्वय् धुन ला  सुइत मिया छ्वया रु गुबले मिया छ्वया रु स्वय् अझ नं लाः नि, छिपि थःत नेवाः धकाः गौरब कथं म्वाय मन दनिसा थः मचातलिसे थःगु भाषं हे खँल्हा अले खँ ल्हाकी । थुकिया मतलब थ्व मखुकी उमित मेगु भाषा स्यनेहे मते धयागुचाहिं मखु । ईव्यः कथं थःत माःगु मेमेगु भाय् नं सय्केमाः साहित्य मेमेगु सफू नं ब्वनेमाः । तर थःगु भाय् हे त्वःताः मेगु भाषाय् आत्मसर्पण यानाः मखु । थथे आपालं खं धयाः ध्वाथुइका च्वनादिल ला धकाः मनय् खँ वायका वाताहाँ   दनाच्वना । 

थुज्वःबले जिगु लिउने ब्यूगु मोटर साइकलया हर्नया सलं जि संक वन । जि भचा चिलाः लँ त्वःता बिया । जिगु न्हाय्पनय् धाःसा वहे धापू जक थ्वयाच्वन ुथः मचातय्त मथां आखः सयेकेसा मांङ भाषाखं आखः ब्वङ दिसं, नेवाः जुयाः स्वाय्गुली गर्भ ताय्का दिसँु खनं खः आखः ब्वनेबले कर्पिनिगु भाष क्वत्यय्काः ब्वनेसिबें थःगु मां भाषां ब्वनेगु ब्वंकेगु व्यवस्था याय्फुसा तच्चकं अःपुइ ला धयाथें च्वनावल । थ्व झ्वातायाम्ह मनू गुम्ह शिक्षा सेवी माष्टर समाज सुधारक भाषिक चेतना थनेत कुतः याःम्ह जक नं मखु निरंकुशतन्त्र विरुद्ध नं सः थ्वय्काः थःगु जीवन हे सम्पूर्ण यानावः म्ह माष्टर जगतसुन्दर खः ।

वय्कःया धापूकथं भी नेवाःतय्सं थवंथवय् थः काय् भौ, छय्, छुइपिं लिसें पर्त्या भाय् ल्हाय् त्वःताः थःगु नेवाः भाषां हे खँल्हावनाः झीगु थःगु भाय्यात ल्यंके माल । नेवाः नं थवंथवय् नेवाः भाषं हे खँ ल्हानाः थःगु भाषां च्वया नेवाः जाति स्वाकाः तय्माल । अथे मयाःसा थःगु दुगु भाय् हे त्वःताः वनेगु जुलधाःसा थ्वहे जेष्ठ नेवाःत छं भचा ल्यं दत्तले जक नेवाः भाय् ल्यनाच्वनी उयां लिपा थःगु सम्पन्नगु लिपि, भाषा, साहित्य सकतां दयानं छं मकास् इतिहासय् जक लिकुंकाः नेवाः भासं खँ ल्हाय् मसःपिं नेवाःत जक मखु, ह्वाज्यस् नेवाः धाय्काः म्वाय्गुलिइ छु गौरव दइ ला ?

माँ

 समर्पण

माँ

कविकेशरी चित्तधर हृदय (पद्वम निकुञ्ज )

(इन्द्र बज्रा छन्द)

        (१)

योमाँ ! मह्नां छिति दुःखहारी ।

संसार सं मेव महोपकारी ॥

न्हापां तया छि तल गर्भ पद्मे ।

बिन्ती गुली यां ? नर यागु जन्मे ||

        (२)

दुःखोपभोगी पर यागु निम्ति ।

दैला सुयाकें थुलि आत्म शक्ति ?

हा ! जन्मनीत गुगु दुःख पीडा ।

छि भोग यागू मखुसो व क्रीडा ॥

        (३)

प्रसूतिका पुत्र वतीत तोता

मस्यू सुनानं उगु दुःख माता !

ब्वीवं मचाया नव-प्राण तें त

तुरन्त मातां बिइ दुग्ध नें त ॥

            ( ४ )

प्रत्येक मातां थव पुत्र पिन्त

याना तई स्नेह अहा अनन्त ।

चान्ही मधा से गुलिखे बिचार

याना ब्वल का तल बार बार ॥

            (५)

मुत्रादि नाना मल यात शुद्ध

याना मधाछि गबलें अशुद्ध ।

ह्वीका सिका नित्य दया अखण्ड माता !

तया न्वा इगु मन्द मन्द ॥

            ( ६ )

आनं लुमनी उगु नित्य तंगू

न्हिन्हि म्हितानं जननी ! मगागू |

माता छिगु अङ्क महा अमूल्य

आनन्द बीगू थन स्वर्ग तूल्य ।।

        (७)

लोके मदून्हाँ गुरु छी समान ।

विद्वान्पि सं धैतल नं महान ||

गुरू सिवे नं गुरू घाय योग्य ।

कारण मचाते जुलमां निरोग्य ॥

            (८)

छियाक्व सेवा जिमि व्याक्क जीवें

फैला पलेसा पुल्येगू छु व्याक्क सर्व ॥

तथापि फक्को रतिमात्र जसां ।

सेवा नरं यायगु मातृ भाषा ।।

        (९)

हा ! माँ ! छिगू प्रेम सुपूर्ण वाणी ।

आनन्द दायी गुण यागु खानी ॥

परम् सुयाके सदु भाग्य बंगू ।

थ्व छंग प्रीती गन वेत देगू ?

            (१०)

स्वमाम यागू उगु स्नेह वाक्य |

ज्या च्वनीगू नर जाति ऐक्य ||

पूज्याति पूज्या गुण माम यागू ।

लो मंक्य ज्यूगू मखु मागु मागु ॥

            (११)

सद्धि आदी गुण यात बीया ।

तःगु विधातां नर पद्वि सीया ।।

स्वमाम या स्नेह सुपूर्ण प्रीति ।

लोमंह्म ज्वीगू नर पद्वि च्यूति ॥

        (१२)

माता धयागू थुगु शब्द जवक |

संयोग ज्वीव उगु शब्द फुक्क ।।

माता समःज्वी सुख बीह्य खासा |

स्व "जन्म भूमी" थव "मातृ भाषा" ।।

        (१३)

तस्मात योमाँ ! थुगु ब्याक्क छंगू

दें का जिनं "पद्य निकुञ्ज" न्हूगु

अत्यन्त श्रद्धामय भक्ति याना

थाैँ छन्त हे अर्पण याय ना.नाः

                        मातृविहीन बालक हृदय ।

अरे जू अमि हे जय महाकवि गिरिजा प्रसाद जाेशी ( द्वबिद्वः कविता संग्रह)

ईश्वर छंके थुलि फ्वने जिमिसं 

नामर्द  जुया म्वाये म्वायेक 

यःम्ह नाप हे नाप लाये ग्याना 

नाप लाये ग्याना बाये म्वायेक 

ईश्वर छंगु समाजय् 

खःगु याये मज्यू गय्

भिगु याये मज्यू गय्

भिंगुया नामय् स्यंगु याःसां

जू अमि हे जय

अरे जू अमि हे जय

ईश्वर छंगु समाजय्

प्रेम याये मज्यू गय्

धर्म याये मज्यू गय्

धर्मया नामय् पाप याःसा

जू अमि हे जय

अरे जू अमि हे जय

नेपालभाषा छाय् ब्वनेगु ?

अप्वः नेवाःतसें थ: नेवाः जूगुलिं नेपालभाषा ब्वनेगुयात अनावश्यक थें ताय्‌काः च्वंगु दु । थःगु हे भाषा, लिपि व विस्कंगु संस्कृति दुगु नेपालभाषा सय्‌के सीकेया नितिं दँय्‌दसं आपालं विदेशी विद्वानपिं नेपालय् वयाच्वंगु दु । नेपालभाषाया महत्त्वयात थुइका: थौं जर्मन, फ्रान्स व जापानय् तक नं नेपालभाषायात विश्वविद्यालयतकं दुथ्याके धुंकूगु दु । थीथी भाषा जाति दुगु नेपालय् नेवाःतय्‌गु विशेष थाय् दु । उकिं संयुक्त राष्ट्र संघ व दातृ देसं नेपालभाषा व मेमेगु आदिवासी जनजातिया मातृभाषाया उत्थानया नितिं स्थानीय भाय्‌यात अनिवार्य रूपं व्यवस्था जुइमाः धइगु निर्देशन तक बी धुंकूगु दु । 

राज्यस्तरं नं थ्व हे मां भाय्‌यात विशेष स्थान बीगु धयावयाच्वंगु दु । थ्व धइगु नेपालभाषाया भविष्य बांला: धइगुया चिं खः । उकिं दक्ष जनशक्तिया विकास यानाः लजगा:मूलक व ज्ञानमूखी जुइगु नितिं नं नेपालभाषा ब्वनेमाःगु थौंया आवश्यकता खः ।  नेपालभाषा ल्हाय्‌ सय्‌वं नेपालभाषा पोख्तम्ह जुइमखु । नेपालभाषा सःम्ह मनू उम्ह खः, गुम्हसिनं च्वय्‌गु, ल्हाय्‌गु, ब्वनेगु नापं नेपालभाषाया संरचना थूम्ह जुइ । थुकि दुनेया रहस्य थुइकेगु नितिं नं नेपालभाषा ब्वनेमाःगु खः । नेपालभाषा मल्लकालय् राष्ट्रभाषा जनभाषा कथं छेले धुंकूगु तसकं तःमिगु पुलांगु वाङ्गमय दुगु भाषा खः । उकिं हे थौं अन्तराष्ट्रिय विद्वानपिनिगु मिखा नेपालभाषा व नेवाः संस्कृती लाःगु खः । धात्थें धाय्‌गु खःसा नेवाः धइपिं भाषा, लिपि व संस्कृतिया धुकू खः । थुज्व:गु भाषायात झीसं छाय् मब्वनेगु अप्वः नेवाःतय्‌गु म्हुतुइ नेपालभाषा ब्वनाः ज्या दइमखु, छु फाइदा दइ धइगु न्हेस: दनाच्वंगु दु । वास्तवय् नेपालभाषा ब्वनाः यक्व फाइदा काय्‌फइ ।   

१. थःगु हे भासं च्वय्‌गु, ब्वनेगु जूगुलिं थुइका काय्‌त अ:पुइ व मेपिंत थुइका बी फय्‌वं थः नेवाः जुयागुली गर्व जुइ । २. म्हो ई जक ब्वनाः पास याय्‌फइगुलिं मेगु विषययात अप्वः ई बीफइ । 

३. मेगु न्ह्यागुं विषय कया: ब्वनाच्वंसां नेपालभाषा कया: ब्वने दु ।  

४. मानविकी संकाय अन्तर्गतय्‌ देवनागरी लिपि छेला: नेवा: भाय्‌या माध्यमं शिक्षण जुइ  ।  

५. नेपालभाषा अःपुक थुइका काय्‌ फइगुलिं अप्वः नम्बर हयाः प्रतिशत अप्वय्‌केत गुहालि जुइ । 

६. मेमेगु विषय गथेकि समाजशास्त्र, मानवशास्त्र, भाषाविज्ञान तथा ऐतिहासिक अध्ययन याय्‌त गुहालि जुइ । ७. वि.सं.२०७२ सालया सम्विधानया स्वंगूगु ब्व, मौलिक हक व कर्तव्यया व्यवस्था अन्तर्गतया ३२गूगु धाराया उपधारा ल्या: ३य् नेपालय्‌ बसोबास यानाच्वंपिं प्रत्येक नेपाली समुदाययात थ:गु भाषा, लिपि, संस्कृति, सांस्कृतिक सभ्यता व सम्पदाया सम्बर्द्धन व संरक्षण याय्‌गु हक दइ धका: च्वयात:गु दु । थ्व हे हकया व्यवस्थाकथं सरकारं स्थानीय निकाय अन्तर्गत येँ महानगरपालिकां वि.सं. २०७८ सालनिसें आधारभूत तह छगू तगिंनिसें च्यागू तगिंतक स्थानीय भासं शिक्षण याकेगु व्यवस्था लागू याय्‌धुंकूगु दु ।  

८. नेपालभाषा धाय्‌बले भाषाया जक अध्ययन जुइमखु । थुकी नेवा:लिसें सम्बन्धित्‌ सम्पूर्ण विषयवस्तुयात क:घाया: विस्तृत अध्ययन याय्‌गु ह्वता: चूलाइ । 

९. नेवा: जुया: नेवा: भासं मब्वंसा मेपिं सुनां ब्वनी, अले मांभासं ब्वनेगु धइगु सकसियागु नैसर्गिक अधिकार नं ख: ।  

१०. थःगु भाषाया सेवा याय्‌गु थें नं जुइ, थः नेपालभाषा मसः धइगुपाखें मुक्त नं जुइ, मां भासं च्वय्‌गु ब्वनेगु व थ्व भाय्‌यात पुस्तान्तरण याय्‌गु सकल नेवा:तय्‌गु कर्तव्य ख: । सुभाय् ।

Rameswar Shrestha Shrestha या च्य: चिनाखँ

 छंगु चाकरी अले  चाप्लुसिया जय जुईमा

न्ह्याबलें चाकु मारी जक छं ल्वसुइ फय्मा

तर छता खँ होस या होस या चाकु धा धां

व म्हुतुई खायुति ल्वसुकःगु   स्वय मदय्मा

तिमिला छंगु जक जवय ला वई मखु जुई

पास्वई सकसियां सकसियां  दिं वई छन्हु

गुवले माली जुई नि छंत नं मेपिं  छक ला

पाईन्ट क्वकया ल्युउनं क्यने म्वालेमा छन्हु

ग्यायम्वास्सत्य खना ग्यायमा नवस्खि खना

छं गय मसिल थ्व सत्य गय मथुल थ्व मोक्ष

चाहे अत्तर ह्व या न्ह्यागु  सुबास हे ह्वल नं

नवस्तनि हे मखु मस्युगु मखु छं थ्व धुर्बसत्य

आशा सफूकुथिया संस्थापक भाषा निभाः प्रेमबहादुर कसांकारया सँच्छि व ६ दँया बुँदि हन

येँ । रत्न राज्यलक्ष्मी क्याम्पसय् भाषा निभाः प्रेमबहादुर कंसाकारया  सँच्छि व ६ क्वगु बुँदि  थीथी सांस्कृतिक  व साहित्यिक ज्याझ्वः यानाः  बैशाख १७ गते  हंगु दु । 

प्रजातन्त्र सेनानी,भाषा निभाः प्रेमबहादुर कंसाकारया  सँच्छि व ६ क्वगु बुँदि  उगु क्याम्पसया नेपाली व नेपाली भाषा विभाग व  सुकुन्दा साहित्य पाः लाःया मंकाः ग्वसालय्   क्याम्पसया  सभाहलय्  हंगु खः । 

सुकुन्दा साहित्य पाःलाः या  सचिव लिसें  रिदेन महर्जनया संयोजकत्वः जूगु ज्याझ्वलय्  मूपाहाँ प्रा।डा। जिवनधर ज्ञवालीं  प्रेमबहादुर कंसाकारया किपातय्  स्वांमा क्वखायेका  त्वाः देवाय् मत च्याकादिगु खः । 

नेपालभाषा क्षेत्रय्  जाज्वल्यमान तारा बहुमुखि प्रतिभाया तःमि  प्रेम बहादुर कंसाकारथें जापिं आपालं  महान् व्यक्तित्वपिनिगु बुँदि हनेगुमाःगात बहः बिसें वय्कःया कृतित  प्रकाशनय् हयेत ज्याझ्वः यानाःगु न्यब्वसें सुकुन्दा साहित्य पाः लाः  नायः  प्रशान्त डंगोलं सकल पाहाँपिन्त लसकुस यासें न्ह्याःगु ज्याझ्वलय्  पाहाँ  प्रा। डा चन्द्रमान बज्राचार्यं प्रेम बहादुर कंसाकारया  जीवनीया चर्चा यानाःदिगु खः । 

ज्याझ्वः न्ह्याकामि सुमितदास रञ्जितकारं चिनाख वाचन यानादिगु ज्याझ्वःलय्  जनगायक चन्द्रबहादुर श्रेष्ठ ९माईला दाई०  महाकवि गिरिजा प्रजाद जोशी लँय्चिना दिगु जनताया म्ये  ‘चिलाख च्याका’ क्रान्तिकारी  व लोक कवि राजभाई जकःमि भाषा निभा प्रेम बहादुर कंसाकार जीवनीया लिंधासाय् च्वयादिगु चिनाखं लिसें बालकलाकार सखाः राजकर्णिकारं   भ्वाइलिन व  ससु राजकर्णिकारं  तबला थानाः सिरसाया हयेगु  फ्यूजन धूनं ज्याझ्वः मन्त्रमुग्ध जूगु खः । 

रत्न राज्यलक्ष्मी क्याम्पसया  भूतपुर्व  विध्यार्थी लिसें  नेपालभाषा केन्द्रिय विभाग  पाटन क्याम्पसया  शिक्षण सहायक   पाहाँ सरद कसां  प्रेमबहादुर कंसाकारं पलिस्था यानादिगु  गुब्लेतक्क  आशा सपूm कुथि ल्यना च्वनि उबले तक्क  प्रेम बहादुर कसांकार अमर जुइगु न्ह्यब्वसें  नेवाः समुदायया  भाषा, संस्कृति इतिहासतक्क ल्यना च्वनिगु न्ह्यथनादिल । थौंंकन्ह्य् आशासफू कुथि स्वदेशीया जक मखु   विदेशीपिनिगु नितिं नं  अध्ययन अनुसन्धान यायेगु  केन्द्र जूगु धकाः नुगः खँ तयादिल । 

ज्याझ्वलय्ु पाहाँ नेपालभाषा शिक्षक मदनशेन बज्राचार्यं  तात्कालिन  वि।सं।  २०१९ सालय्  भाषिक समान्तायात नितिं  केदारमान व्यथित,  शताब्दी पुरुष सत्यमोहन जोशीनाप जाना  बिन्ति पत्र राजा महेन्द्र सरकार लःल्हानादिगु लुमंकुसें  भाषा, साहित्य व अनुसन्धानय् प्राचिन ग्रन्थ संरक्षण, संम्बद्र्धन यायेगु ज्वमदुगु  योगदान म्हितादिगु न्ह्यथनादिल । 

नेवाः देय् दबु अध्यक्ष पवित्र बज्राचार्यं सुकुन्दा साहित्य पाःलाःपाखें  बुँदि हनेज्या यानादिगु च्वछाय् बहगु लिसें  नेवाः विद्यार्थी युनियनं  ताः लाकादिगु  नेपालभाषा अभियान बारेय् च्वछासें  प्रेमबहादुर कंसाकारं दकले न्हापां  आशासफू कुथि थःगु छेँय् नं सुरु याःगु लिपाः जक  रक्तकालीइ सरे याःगु न्ह्यथंसें   नेवाः देय् दबुपाखें नं यायेमफयाच्वंगु न्ह्यब्वसें  वइगु दिनसं  सहकार्य  यानाः न्ह्यचिले  जुइ लिसें  भाषा निभाः प्रेम बहादुर कंसाकारपाखें  प्रेरणा कयाः ल्याय्म्ह पुस्तापिं न्ह्यचिलेमाःगु खँय् बहबियादिल । 

उगु क्याम्पसया मूपाहाँ प्रा. डा. जिवनधर ज्ञवालीं  महान व्यक्तित्वपिनिगु ज्याझ्वः यानादिगुलिइ ग्वसाखलःयात सुभाय् देछासें  थुज्वःगु भिंगु ज्याय् लिसें  नेपालभाषा सम्बद्र्धान व  प्रबर्द्वन यायेत न्ह्याबले  तयार जुगु  धयादिल । 

नेपाली तथा नेपाल भाषा केन्द्रिय विभाग लिसें ज्याझ्वःया सभानायः डा। विष्णु ज्ञवालीं मूवंगु ज्याझ्वः याये खनाः लसतां भय्ब्यूगुलिं प्रेमबहादुरया  व्यक्तित्व व  कृतित्वया  संक्षिप्त वर्णन यानाः ज्याझ्वः क्वचायेकादिल । 

उगु  ज्याझ्वलय्  नेपाःया देय्या दकले न्हापांम्ह  ट्रफिक इन्जिनियर शान्तवीर सिंह तुलाधर, सहायक क्याम्पस प्रमुख प्रमिला बिदारी, बरिष्ठ पत्रकार नरेशवीर शाक्य पाहाँ कथं ब्वति कयादिगु खः ।

 

बुङ्गद्यो व किपुया स्वापु

शुद्वरत्न महर्जन, कीपू १

थौं सिवें १६८९ दँ न्हयो बुङ्गद्यो नेपालय् बिज्याकु बलय् ख्वप या जुजु नरेन्द्रदेव, येँ या बन्धुदत्त, यलया ललित ज्यापू व किपुया कर्कोटक नागराज प्यम्ह जानां हल।

द्यो यात रथय् तया दँय् दँसं बुङगं निसें यल देय् चाहिका हाकनं बुङ्गय् जाह्वला याः न्यायेकिगु चलन त्वाथला यलया जुजु श्री निवास मल्लं १२दँय् छक जक यायेगु चलन दयेकल।

थौं तक्कं नं १२दँय् छकः यलया जाह्वलायाः न्यायेके धुंका द्यो किपुलिइ साले धकाः चान्हेय् ९ठाडो ढुंगा०तःस्वा ल्वहं तक रथ सालाः अनं लितयंकिगु चलन दु।उगु ल्वहं द्यो रथ सले मजिइक पनेत तःगु धाइ।

यलय् लवंयाः न्याके धुंका रथय् नैक्यालं लुइधुंका कन्हे सुथय् याकः मिसा याः न्यायेकिइगु चलन दु।गुकिइ रथ यात छत्वाचा मिसापिं जक जानां सालिइ। द्यो रथ यलया इति त्वालय् निकालँय् थयंकिइ।

थनं लिपा मंगलय् फल्चाय् ज्योतिषिं भिं साइत पिकया उगु साइत या ४न्हु न्हयः किपुया प्यंङथाँ चुकय् जल पानेजु वयाः स्वाँ तः वइगु ख।उगु स्वाँ किपुया प्यंङथाँ चुकय् छगु परिवार पाखें निइ जुम्हं म्हयाये मचां लःल्हानां काइ।

थ्व परम्परा थौं तक्कं मदिक्क न्हायानां च्वन।यलया इति त्वालं द्यो रथ सालेत ४न्हु लिपा सकलें किपुमि जानां वनि।किपुपा धिमे नं ज्वना वनिइ।रथ सालाः जाह्वलाख्यलय् गालं थत हलकि द्यो रथ किपुलिइ हयेदु धयातल।थथे रथ सालेत गुठी संस्थान ललितपुर पाखें किपु नगरपालिका यात पत्र तकं बिइ।

४न्हु लिपा जाह्वलायाः कुन्हु सकल किपु लगायत आपालं याः स्ववनिइ।किपुया गुँदे लागाया दापा खलः पाखें इताछेँ या चिबहाः द्यो न्हयोने बुङ्गद्यो स्वया दापा थायेगु चलन थौं तक्कं मदिक्क न्हायानां च्वंगु दु।

थथे किपुलिसे आपालं पुलांगु सम्बन्ध दुगु बुङ्गद्यो या जात्रा नापं स्वापू दुगु चलन कथं किपुलिइ प्यंङथाँ चुकय् स्वाँ तःवइगु चलन थौं वया विवाद उत्पन्न जुया किपुलिइ स्वाँ तःवइगु चलन त्वादैगु सम्भावना ब्वलनावगुलिं सकलें किपुमि चिन्तित जुयाच्वन।

सकसिनं स्युगु हे खँ कि गःछेँ सुखी समाज या कुतलय् किपुलिइ प्यंङथाँ चुकय् सम्बन्धित आपलं लिसेया सहलह लिपा याकनं हे याकः मिसा व करुणामय बुङ्गद्यो या मुर्ति दयेकल। याकनं हे दयेकुगु उगु मुर्ति आपालं लावालस्कर सहित किपुलिइ हल।२(४न्हु लिपाहे उगु मुर्ति विवाद या कच्वं पिहांवल। बुङद्यो करुणामय लिसे मुख्य सम्बन्धित खलः ३२पानेजुु खलः पाखें द्यो तःगु खँय् आपत्ति प्वंकल। थौं तक्कं उगु विवाद या खँय् आपालं सरोकार निकाय पाखें द्यो उगु थासं लिकायेत पत्राचार यायेधुःकुगु दु।अथेसां गःछेँ सुखी समाज पाखें बिज्ञप्ति पिकायेगु बाहेक मेगु विकल्प या खँ ल्हागु तायेमदु।

छुं दिन न्हयो किपु नगरपालिका या आवहान कथं किपुया दापा खलः व मेमेपिं सम्बन्धित खलः नापं च्वंगु बैठक या क्वछिना कथं करुणामय व याकःमिसाया मुर्ति किपु नगरपालिका या मेयर या जिम्माय् लःल्हानां आ यातः बुङ्गद्यो या रथ जात्रा क्वचाये धुंकालि उगु मुर्ति या बारे आपालं सहलह ब्याका सकसिगु सहमति दयेका न्हाया वनेगु क्वछिना जुल।

थुगु क्वछिना यात लाकमं प्यंकेथें यानां उगु मिटिङ्ग या निर्णय यानांवंगु गःछेँ दाफा खलः पाखें तुरुन्त हे थगुहे निर्णय अमान्य धकाः बिज्ञप्ति पिकाल।

थौं करुणामय बुङ्गद्यो या रथ यात्रा न्ह्याका गाःबहायाः नयाकेकिगु इलय् थ्यन।३२ पानेजु संघ पाखें जल पानेजु यात किपुलिइ प्यंङथाँ चुकय् स्वाँ तःवनेगु मयायेत पत्राचार याये धुंका छुँ घण्टा लिपाहे गःछेँ सुखी समाज पाखें बिज्ञप्ति पिकाल गुकिइ परम्परा न्हायकेत बार्ता यानां गुलि कुहांवयेफु उलि कुहांवया खँ ल्हायेत थपिं तयार दुगु न्हयथनातल।

थ्व मचा म्हिते थें पहलं समस्या ज्यनिमखु।खँ आपालं स्यने धुंकल उकिं याकन लिमबाकुसें परम्परा निर्वाधरुपमा न्हाकेत व मुर्ति स्थापना या बारे मागु सहलह यायेत किपु नगरपालिका यात मध्यस्थता याकेत न्हापा या निर्णय कथं न्हयोने वनेगु बाहेक मेगु विकल्प जिंला मखं। 

नेपालभाषा साहित्य ३१४ २०७९ वःगु न्ह्यसःया लिसँ (सितला माजु)

  ३. ख. नय यात नसा मदु तिय यात वस मदु 

चाेने यात वास जित मदु 

लखि मखु पसि मखु न्हाकंप्वाचं दाया हल 

सिपाहीन घेरेयाना हल

 नेपालभाषा साहित्यिक अभियानया भाषा थुवाः प्रेमबहादुर कंसाकारं मुंकादिगु १५ पु ‘बाखं म्ये’ सपूmलिइ प्रकाशित जूगु खः । गुकि मध्ये ‘शितला माजु’  नं छगू म्ये खः । थुगु बाखं म्ये कहुकोला राग व परतालय् हालिइ  थुकिया रचनाकार अज्ञात खः । तत्कालीन राजा रणबहादुर शाहं तःकै वःपिन्त तामाकोसीइ पाखें पितना छवःगु यात बाखंया लिधंसाय्  थुगु म्येय् दुथ्याःगु दु । 

  कथाव्यथा छ। प्रतापसिंह शाहया काय् रणबहादुर शाहया  प्यम्ह महारानी दु । उकि मध्ये  छम्ह महारानीयात  अतिकं मतिना याइगु जुयाच्वन । जुजु रणबहादुर शाहया पालय् नेपालय् तःकै महामारी जुल ।  थःयात अतिकं महारानीयात  तःकै वइगु  चिउतायात ध्यानय् तयाः  तःकैवःपिं फुक्क मस्तय्त तामाकोसी खुसिइ पुला पितनाछवयेत हुकुम बिल । लाय्कू दुने कलहया हुनिं मानसिक रूपं पागल जुम्ह सन्काहा राजा रणबहादुर शाहं  तःकै  ल्वचं कःपिं फुक्कोसित पितिना छवयेगु लिसें, सीपिं फुक्कों  मचातय्त परम्पराअनुसार कथं ल्हाके व दाहसंस्कार यायेगु पल्सा  तामाकोसीइ  चुइकेमाःगु  हुकुमि बिल । 

 थुगु बाखं म्ये राजाया निरंकुश उर्दीया  हुनिं  थः सन्तानपिं कयाः  तामाकोसी विस्थापित जुइमाःगु अवस्थाया पीडा  व  थः   हे सन्तानया शव तामाकोसीइ  चुइकेमाबले जुगु दुखान्त घटनाया लिधंसाय्  नेपालभाषाया  शितला माजु म्ये हाःगु खः ।  तःकै वःपि प्रजापिन्त वासः यायेगु पल्सा तःकै वःपिं प्रजापिन्त देशं पितीना छवया थःगु थाय् बाँय् त्वता वनेमाःबलेया दुखान्त घटनायात शिलसिलाबद्ध रुपं म्ये च्वयादिगु खः खने दु । उगु इया साहित्यिक धारसिबें अतिकं पाःगु  ब्यागलं धार ज्वंगु खने दु ।  

राजा व  दरबारयाहे  विरुद्ध सः थ्वयेकुगुलिं नं थुगु बाखं म्ये झः तसकं महत्व दुगु खनेदु ।  करुण रसया लिधंसाय् च्वयातःगु थुगु म्येय् सामूहिक विस्थापन व थःथःगु  ह्याउँमचात  सीना दुख कयाच्वंगुलिसें, राजधर्म त्वःतूम्ह  राजा व  प्रजाप्रति राजाया  गैरजिम्मेवारीयात नं ध्याचू नकूगु खनेदु ।  थुगु शितला माजु म्ये्  येँय् यल ख्वप  भ्वँत, पलाञ्चोक भगवती, दोलालघाट व  दोलखा  जुया  तामाकोसीपारि विस्थापन जुइमाबले लँय् तुं  देवदेवीपिन्त याचना व  भाकल न्ह्यब्वयातःगु खः ।  ख्वपया तलेजु, भ्वतया  चण्डेश्वरी, काभ्रेया पलाञ्चोक भगवती व  दोलखाया महाद्यया  दर्शन यासें  तामाकोसीपारि वनेमाःगु  बयान  यानातःगु खः । 

 तःकै  लंकाबीम्ह   देवी शितला माजुयात तःकै  लंकाबीम्ह  देवीयात  बिन्ती यानाः  याकनं तःकै लंकाm बिइमाः धकाः लुँया  स्वां  छाइगु, बखुं ब्वयेकाबीगु  बचं बिइ ।  लँय् जुजुं  बास च्वनेगु थाय् मदया अले नयेगु नसाज्वलं मदया दुखः सीमाःगु यात दुखान्तशैली न्ह्यब्वयातःगु जुल ।

थप जानकारी नेपाली 

सितला माजु
हिन्दु धर्ममा विभिन्न देव देवीहरुको पुजा गर्ने गर्दछ तर सितला माजु (माई) को बारे कमैले मात्र सुनेको हुनु पर्दछ । नामले नै स्पष्ट छ कि सितलता प्रदान गर्ने भएकै कारण यस देवीलाई सितला माजु भनिएको हो । देशमा बिध्यमान प्रकोपबाट रक्षा गर्ने भएकोले सितला माजुलाई प्रकोप हर्ने देवीको रुपमा पुजिने गर्दछ । भक्तपुर -७, हनुमानघाटमा सितला माजुको मुर्ती स्थापना गरिएको छ । राजा रण बहादुर शाहको पालामा बिफरले महामारी रुप लिएको बेला कयौंको मृत्यु भएका थिए भने कयौं ब्यक्ती कुरुप समेत भएका थिए । यस समय राजाले आफ्नो छोरा गिर्वाण युद्ध बिक्रम पनि यो रोगको चपेटामा पर्ला भनेर रोगलागेका जनताहरुलाई देश निकाला गरेका थिए । सोही कारण नेवारहरु उपत्यकाबाट बाहिरिनु परेको थियो । यसरी बाहिरिएका नेवारहरुले बाहिरी जिल्लाहरुमा आफ्नो छुट्टै बस्ती बसालेका थिए । प्रकोपको बेला यहाँका जनताहरुले सितला माजुको स्तुति गरि उक्त प्रकोपलाई शान्त पारेका थिए भन्ने जनबिश्वास रहि आएको छ । जनतालाई प्रकोपको समयमा राजाले देश निकाला गरेको स्मरणमा एक गीति नाटक पनि मन्चन गरेका थिए । उक्त गीति नाटकको नाम पनि सितला माजु नै राखेको थियो । हाल कोभिडको प्रकोप देशमा फैलेको समयमा यस सितला माजु देवीको आव्हान एवं पुजा गर्नु पर्दछ ।
लेख: GR Ranjit

नेपालभाषा साहित्य ३१४ २०७९ वःगु न्ह्यसःया लिसँ

२. विक्रम चरित्र नाटकय् विक्रमादित्य व लक्ष्मीया प्रसंग गुकथं वःगु दु । 

विक्रम चरित्र बाखंया कथासार  विक्रम चरित प्याखंया च्वमिं जुजु भूपतीन्द्र मल्ल (प्राचिन कथा बस्तुया आधारय् च्वयातःगु) लक्ष्मी व सरश्वती प्रादुर्भाव जुया इपि निम्हे सु तःध धका ल्वापु ज्वीवं विष्णुयाके न्यनी । बिष्णु इपि निम्हं वरावर । उकिं बिष्णु थ्वया इन्साफ यायत न्याय निसाफ याय साह्म बिक्रमादित्य जुजुया थाय वनेगु सल्लाह विइ ।  अले इपि निम्हं उज्जैन देशया जुजु बिकमादित्यया थासे बना लक्ष्मी व सरश्वती न्याय फ्वं वनी । बिकमादित्य जुजु नं लक्ष्मी स्वया सरश्वती हे तधं धका न्याय इन्साफ याइ । थुकथं इन्साफ याय् वं जुजुया जीवन संघर्ष जाल ।  वयात लक्ष्मी अनेक दुःख कष्ट बिल । महारोगी तक्कं याना बिल । तर जुजु लक्ष्मी याना जूगु धका सीका सह हे याना च्वन । व राज्य तोता जंगलय् च्वं वनी ।  

थुबले थन बिकमादित्य जुजुयात आनन्दपुर देशया जुज चन्द्रकेतुया म्ह्याय् मय्जु अनङ्ग मञ्जरी मतिना याइ । अले इहिपा नं ज्वी । थुकथं महारोगी भाःत ल्यःह्म धका चन्द्रकेतु जजु थः म्ह्याय अनङ्ग मञ्जरी यात पितिना हइ, दुकाइ मखु । अय्सां इपिं अनाथ मण्डलय च्वना ह्नि छयाना च्वनी । छन्हु व जंगलय चन्द्रकेतु जुजुपि शिकार म्हितः वइ । यक्को शिकार याइ ।  जुजु बिक्रमादित्य थःगु मन्त्रया बलं शिकार याना ह.पि फुक्क चल्ला तय्गु न्हायप छपाछपा मदयका बिइ । अले थः कलायात चल्ला छह्म पवंके छवइ । बिया नं हइ तर व चल्लाया छपा दै मखु । उकिं थज्याझ अङ्ग हीनम्ह मयो धका लित तय्के छवइ । मेम्ह बिइ धका मातुमालिइबले निपां न्हायपं दुपि छह्महे लुइके फइ मखु । उकिं जुजु आश्चर्य चाइ ।  

थ्व सुयां मन्त्रया प्रभावं जूगु खः धका सिइका जुज व छु फ्वमे धाल ब बिइगु कबुल ल्हाइ।  विक्रमादित्य जुजु नं लक्ष्मीपूजाया दिनय् थ्व देशय् गनं मत च्याके भदु धैगु फ्वनी । चन्द्रकेतु जुजु नं थःगु राज्यय् थुकथं हे नायखि च्वयको । लक्ष्मीपूजाया दिनय् लक्ष्मी वइबले गनं नं मत खनी मखु । स्यूसें च्वना च्वनी । तर बिकमादित्यया अनाथ मण्डलय जक पाल्चा च्याका तःगु दै ।  लक्ष्मी जक पिलिपिलि पाल्चा मत छप्वाः च्याका च्वंम बिक्रमादित्यया अनाथ मण्डलय् वया खापा सका ध्वनी । 

जुजु थज्यागु अनाथ मण्डलय् वइह्म सु ! जि क्याः खापानं चायके मफु धायवं लक्ष्मी छं फुक्क अङ्ग पुरे ज्वी धुंकल धका धया हइ । अले खापा चायका लक्ष्मीया पूजा याइ । अनं लक्ष्मी स्वर्गय् थहां वनी। जुजुपि उज्जैन देवय लिहां बनी। थुकथं थ्व प्याखनय् बिभिन्न बाखं हना दय्का तःगु छगू बांलाःगु, हिसिद्गु, प्याखं खः । बिक्रम चरित प्याखं सफुति मल्लकालीन नेपालभाषा साहित्ययागु उन्नति व बिकास कमयात बांलाक प्रतिनिधित्व याना क्यगु दु । नेपाःयागु संस्कृति व नेपा—(मितय्गु सांस्कृतिक जीवनय् अतिंक मूवंगु  प्याखं खः । थुकि मनूतय्सं नखःया रुपय् न्याय्कावयाच्वंगु च्वंगु लक्ष्मी पूजाया उत्पति व महिमा थ्व सपूmया नुगःया जुयाच्वंगु दु । उकिं थ्व सपूmयागु सांस्कृतिक विशेषताया मू उच्च जू ।

नेपालभाषा साहित्य ३१४ २०७९ वःगु न्ह्यसःया लिसँ

१. शुक बहत्तरी परिचय  बियादिसँ ?  उकिया छपु बाखँ  विश्लेषाणा यानादिसं 

 "शुक-बहत्तरी" नेपालभाषा बाख-साहित्य आपालं पुला जू । नेपाल संवत् ६२५ यागु भागवत पुराण हे नेपालभाषाया सम्पूर्ण साहित्यमध्ये दकसिबे पुलागु साहित्यिक कृतिकथ नालाकयातःगु दु । संस्कृत, फारसी, हिन्दी, खस-नेपाली साहित्यय दुगु वाख-साहित्य नेपालभाषाया बाख- साहित्यय् नं दु, गथे शुक-बहत्तरी । ने सं. ८६६ सालय् च्चयातःगु थ्व शुक-बहत्तरी सफू भाषानिभाः प्रेमवहादुर कसा जुया सम्पादनय् च्वसापासाया प्रकाशन ने.सं ११०० स पिदंगु नेपालभाषाया अनुदित गद्य-कृति खः । 

शुकया अर्थ वाउँभत्तु व बहत्तरीया अर्थ ७२ न्हयेनि खः । थुकथं शुक-बहत्तरीया अर्थ वाउभत्तुया न्हयेनिगु बाखं धकाः सम्पादकजु न्यथनादीगु दु । थुकियात वाउँभत्तुं कंगु न्हयेनिगु बाखं धकाः धायेबलय् झ वालाक थुइ । नेपालभाषाय् शुक-बहत्तरी सफूजक मखु शुक-सप्तति बाख न दुगु ख जनकलाल वैद्यजु राष्ट्रिय अभिलेखालयस्थित नेपालभाषा अभिलेख ग्रन्थय् दुगु न्ह्यब्वयादीगु दु । वैद्य, ११०५ : ६९) नापं वय्कलं शुक-बहत्तरी ने.सं. ८६५ निसें ने स. ८१ दुनेया लूगु खन धयादीगु दु। (वैद्य, १११५ ६१) तर थ्व जनसमक्ष मवःगुलिं अध्ययनया लागि दुसाध्य जूगु दु । शुक-बहत्तरीया विषय प्रसंग थ्व सफुलिइ आर्थर ए माकडोनेलं न्ह्यब्वयात कथं वाउँभत्तुं कंगु ७२ पु वाखंया विषय प्रसंग थुकथं दु - भाःत परदेश वनाच्चम्हसिया कलात मेपि मिजत नाप ल्यवः कायेगु मनसुवाः यानाः थः भात लहिनातःम्ह चलाखम्ह वाउँभत्तुयाके सल्लाह काल । 

भत्तुं वयागु योजना साकार याःथे यानाः व फयेमालीगु खतरा क्यन अले फल्ना व धिस्का गथे आपद विपद बचे जुल अथे हे थः न जुइ मफयेक सु मिज नापलाः मवनेगु प्रतिज्ञा याकल । ख गथे ले धकाः अनुरोध यायेवं भत्तुं कनी । तर कॅक वनाः खनाप स्वापू दुम्ह मनुखं छु यायेमाली धकाः न्यनी । मिसा धाये मफयेव उखन्ह व पिहां मवंसा धाये धकाः वचन बी । थुकथं न्हयेन्हु (७०) नं दइ, भातम्ह लिथ्यकः वइ । (कसाः, ११०० मेगु सपुलिइ न्यथनात कथ - मदनसेन नायाम्ह ल्याय्म्ह थः कलाःनाप तसकं अनुरक्त जू । कार्यवश व थःगु छे त्वःता पिने वनेमाल । वया कला या वियोगजन्य पीडा मदयेकेत छम्ह वाउँभत्तु वैत प्रत्येक चान्हय् छपु छपु न्हयै पुगु बाख कनी । थुकथ ७० पु बाख ७० चा (रात) तक्क कने धुकाः लिपा मदनसेन लिहावइ । (पाण्डेय, १९७० : ३५९) ध्व दक्व बाख छम्ह बुद्धि दुम्ह वाउभत्तुपाखें थः प्रोषितपतिका गृहस्वामिनीयात पथभ्रष्ट जुइगुपाखें बचे यायेत कनातःगु खः ।

 भाःत विदेशय् वगुया कारण विह्वलजूम्ह प्रभावती छेपिने चा:यू वने मास्ति वयेकी । व वनीगु इलय् व छैया पजलय तयात म्ह वाउँभत्तुयाके सल्लाह काइ। अले व चलाखम्ह झगल व मिसाया उगु प्रस्ताव छगू अभिसन्धि यानाः जक अनुमोदन याइ कि यदि     संकटकाल वल धाःसा थुगुकथं विपद बचे जुइत थाके क्षमता दयेमाः । वाउभत्तुयागु थ्व चाल तसक ल्वावनापुसे च्वं । व मिसा वाउँभत्तयाके उगु संकट बचे याइगु बाख न्यनेत विन्ति यात। वाउभत्तु छपु बाखं कनी अले उगु बाखं न्यनाः ख थुइकाः उगुचा (राता फुइ । कन्हय्कन्ह न द्यः खिरखिउ धाइगु इलय् हाकन व प्रभावती मिसा पिने वने त्यनीबलय वाउभत्तु हाकनं छप बाख कनी, व चा न फुनावनी । (वेरिडेल, १९६७ : १५६) मेगु छगू सफुलिइ न्यथनातःकथं - थुकिया कथानक छम्ह ल्यायम्ह मदनसेननाप स्वापू दु, गुम्ह थः कलाःनाप आशक्त जू । जब व कार्यवश परदेश बनी वया कलाः कामात जुयाः परपुरुषलिसे जुइत उत्सुक जुइ, तर बुद्धिमान वाउँभत्तुयाके सहमति कायेगु मतिइ तइ । वाउँभत्तु वैत प्रतिज्ञा याकी न्हापां व इपिं फुक्क आपतिया प्रबन्ध याये फयेके माः, गुगु परपुरुषया संगमलिपा सम्भव जुइगु खः । थ्व हे खयात कयाः व धाइ थजाःम्ह मिजन थजाःगु अवस्थाय् थजाःगु प्रबन्ध याइ । मिसा उगु उपाय न्यनीबलय् वाउँभत्तु ७० पु बाखं ७० चा तक्क न्यकाः व मिसायात परपुरुषयाथाय् मछ्व से पना बी। लिपा वया भाःत थ्यकः वइ । 

(खण्डेलवाल, १९६९ ३०५) शरदचन्द्र शर्माभट्टराईजु थ्व बारे धयादीगु दु - भा:तम्ह परदेश वनाच्वंगु इलय् मेपिं मिजत नापया आकर्षणं सालाः सतीत्व तकेत तयार जूम्ह प्रभावतीयात हीरामन सुगां न्हयेनिचा (७२) तक्क पतिव्रता धर्म, चतुऱ्याई सम्बन्धी न्हयेनिपु (७२) बाखं कनाः छैयन पिने मछ्वःगु व उगु बाखया प्रभाव प्रभावतीया चरित्र भ्रष्ट जुइगु पाखें बचे जूगु ख हे शुक-बहत्तरीया मूल बाखं खः । (शर्मा भट्टराई, २०४२ : ११९-१२०) मुद्रित शुक-बहत्तरीया न्ह्यःने च्वयातःकथं हरिदत्र (संस्कृतया शुक-सप्ततिइ हरदत्त) नायाम्ह बनियां विक्रम नायाम्ह छम्ह ब्राम्हणयाके सु ऋषिपाखें काःगु विदग्ध चूडामणि नाम्ह बाखकनीम्ह वाउँभत्तु व मैना न्यासः (५००) असर्फी पुलाः न्यानाकाइ । वया मिसाह्यःम्ह काय मदनसेनयात उम्ह बुद्धिमान वाउँभत्तुं अबुया विरोधी व अभिमानी सत्य शर्मायागु बाख न्यके धुकाः वैगु मिसाह्यः स्वभाव तनी अले व थ: अबुयागु व्यापारय् ग्वहालि यायेत विदेश वनेत तयार जुइ । थः कला. प्रभावती वैश जाःम्ह व तसकं बालाःम्ह जुयाः वैत विशेष निगरानी तयेत वाउँभत्तुयात आग्रह यानाः व परदेश बनी ।

 व वने धुनेवं हे मन्त्री जयसेनया काय विजयसेनयात खनाः प्रभावित जूम्ह प्रभावती कुटुनी (मालिनी) पाखें वःगु सन्देशया भरय् विजयसेनलिसे रसवश लसपस याः वनेत तयार जुइ । कुलया मिसा मेपिं मिजतय्गु संकेतय् जुइमज्यू धकाः थुइका बीगु व वयागु चंचधाःगु व्यवहारया विरोधयाःम्ह मैनायात प्रभावती ककु म्वयेथ्यानाः स्यानाव्यूगु खनेवं व हे ढङ्ग ख थुइकेगु खःसा थःयात न स्यानाः बीगु ख थुइकाः विदग्ध चूडामणि वाउँभत्तुं विशेष कूटनीतिया ग्वाहालि काइ । व प्रभावतीया उगु ज्यायात तप्यक विरोध याइमखु, बरु ल्यासेया इलय् फक्व रसरङ्ग याये हे माः । तर उकिया लागि थःगु इज्जत बचे यायेत फलानायाके दुगुथें जाःगु चातुर्य नं दये हे माः, छके नं अजाःगु बुद्धि-चातुर्य दुसा हुँ, मदुसा वनेमते धकाः धाइ । वाउँभत्तुं धायेत स्वःगु बुद्धि-चातुर्य छ गजाःगु खः धैगु खं सीकेत, थुइकेत प्रभावतीया इच्छा जुइ अले वाउँभत्तुपाखे उगु ख सीकेत व पिहाँ मवसे छेय् हे च्वनी । वाउँभत्तुं लक्ष्मी नायाम्ह चलाखम्ह गृहिणी थः भाःतया न्ह्यःने थःगु चलाखि गकथं इज्जत बचे यात धैगु बाखं न्यकी । उगु बाखं न्यन्यं न्यन्यं प्रभावतीया न्ह्यःवइ । कन्हे, कस नं हाकनं सन्ध्याइलय् मिजं नापलायेत वनेत्यम्ह प्रभावतीयात वाउँभत्तु इच्छा वकाः पनावी । अले     

 मिसाया चलाखी विषययाग बाख कनी । थुकथं न्हयेछचा (रातफुइ, न्हयेनिचा (राताय बाख कनाच्वंबलय मदनसेन परदेश छेय लिहावइ । थुकथं प्रभावतीया शीलया रक्षा जुइ ।

सुकुन्दापाखें महाकवि गिरिजाप्रसाद जाेशीया ८५ क्वःगु बुँदि हन

येँ । रत्न राज्यलक्ष्मीक्याम्पसय् सुकुन्दा साहित्य पालापाखें महाकवि गिरिजाप्रसाद जाेशीया ८५ क्वःगु बुँदि  येँया नारायण परिवार क्लब ओन्दे टेकू साहित्यिक व सांगितिक प्रस्तुति न्ह्यब्वयाः वंगु चैत्र ४ गते सनिंवाः हनेज्याझ्वः यागु दु ।

करिब झिंन्ह्यदँन्ह्यःनिसें दिनाच्वंगु सुकुन्दा दँपौं प्रकाशन लिसें महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशीया बुँदिया लुमन्ति ज्याझ्वः यानादिगु तसकं च्वछाय् बहूगु  धकाः नुगः खँ तसें  नेवाः विद्यार्थी युनियनया दुजः मनिष मानवं साहित्यपाखें जनतापिन्त थने जकपैmगु उचित गाइड लाइनया नितिं नेवाः तयसं झीगु हरेक मुद्धा सम्बोधन यायेत सुथांलाक्क राजनीति यायेमाःगु खँय् बह बियादिल । 

नेवाः बस्ती नेवाः अभियान लिसें नेवाः विद्यार्थी युनियनया सल्लाहकार दिपक तुलाधरं प्रशान्त डंगोल, रिदेन मर्हजन व मनिष मानवपिं लगायतया न्हूपुस्तां ल्याय्म्हपिं नं नेपालभाषा अभियानय् सकृया जुुयादिगुलि झीगु मांभाय् ल्यंकातय्त ग्वाहालि याइ । उकिनं  शक्व नगरपालिकाय् नेपालभाषा अभियानया ज्याझ्वः न्ह्यात्यंगुु दु । थुकि महाकवि गिरिजा प्रजाद जोशीया काय् यच्चु जोशी नं पःलाः तयाच्यंगु दुु । महाकवि कबि गिरिजाप्रसाद जोशीयात विचाः हायेकूसें सुकुन्दा साहित्य पाःलापाखें  ज्याझ्वः यानादिगुुलिइ भिंतुना बियादिल । 

ज्याझ्वःया मूूपाहाँ प्रा।डा। चन्द्र बजाचार्य सुुकुुन्दाय् मत च्याकाः न्ह्यागु ज्याझ्वलय् आर। आर क्याम्पसय् एम। ए। तहलय् दकले अप्वः ल्या हयादिम्ह क्रिता बज्राचार्य, नेपालभाषा स्यनामिपिं दिलकुमारी महर्जन, सुमितदास रञ्जित, रमिता बज्राचार्य, साहित्यकार  अर्जुन नेपाःमि, चिनाखं वाचनलिसे नरेमान महर्जन व मिनर्वा  शाक्य बज्राचार्य मंकाः कथं राजामति राजामति सुमति लिसें संजिव महर्जनपाखें सांगितिक म्ये हालादिगु ज्याझ्वःलय्  पाहाँ नेपालभाषा योगेन्द्र राजकर्णिकार, अनुपसिंह सुवाल, जनगायक चन्द्र बहादर माइलापिं जनतापिन्त थनेगु म्ये हालादिगु खः । 

 सुकुन्दा साहित्य पाःलाःया छ्याञ्जेलिसें ज्याझ्वःया कजिं रिदेन महर्जनं नेपाः सरकार, स्थानीय सरकार व जनस्तरं महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशीया बुँदि हनेज्या हनेत कन्जुस्याइ यानाच्वंगु खँ न्ह्यब्वसें न्ह्याकादिगु ज्याझ्वल् पाहाँ मदनसेन बज्राचार्य महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशीजुं छम्ह जन साहित्यकार खः । नेपाल भाषा साहित्यिकयात तब्या यायेत ज्वमदुगु योगदान बियादिम्ह महाकवि जोशीया  साहित्यिक कृति ब्वनेबले शोषण उत्पीदन दनमनं गुज्वः लिच्वः लाइगु  धयागु खँ न्ह्यब्वयातःगु धासें महाकवि जोशीया कृतित याकनं पिदनेमाःगु धकाः नुुगः खँ प्वंकादिल । 

 नेपाःमि जनता नेपाः इतिहास मथुइक राजनीति याना च्वंगु कारणं यानाः मुख्य तधंगु परिवर्तन पटक पटक जुसा तबि जनतां परिवर्तन महसुस याये मफयाच्वंगु खः । उकि नेपाःया राजनीति यात नेता तय्सं सही ढंग थुइका वनेमाःगु थौं आवश्यकता खः धकाः ज्याझ्वलय् पाहाँकथं  महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशीया काय् यच्चु जोशी नुगः खँ प्वंकादिल । 

अथेहे ज्याझ्वः पाहाँ अनुपसिंह सुवालं महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशीजुंया विशेषता धयागु लँय् वंवं हे म्ये च्वयेफुम्ह खः । महाकवियात थःम्ह दकले न्हापां थःगु छेँय् नाप लाःगु तर दुर्भाग्य वयकःयात म्हसिके मफुत छवालिपा क्याम्पस शोक सभा जुगुलि तसकं दुखः लगे जूल धकाः नुगः खँ प्वंकादिल । वय्कःया बाखाछेँ नाटक पाखें थः प्रभाहित जुल वय्कः वयकः ६९ गू जक मखु वः सिबें अप्वः छगू ब्वारो म्यानूस्क्रीपत सफु पिहां मवनिगुलिसें प्रिन्त आउट याये ल्यं दनिगु उकि १५ गू सपूmत पिदन ल्यदनिगु धकाः नुगः प्वंकादिल । 

तात्कालिन पन्चायत इलय् आपालं सास्ती फम्ह महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशीयात आपालं सास्ती याःगु खँ कसें जनबादी म्ये हालामि चन्द्रबहादुुर माइला दाई महाकवि गिरजा प्रसाद जोशीजुंया सिंगो विश्वविद्यालय जूगुलिइ महाकवियात म्वाकातयेगु खःसा वय्कलं हालादिइगु म्येयात अरक्राइब यायेमालाःगु दु । थुकिया ग्वाहालि यायेत तयार जूगु धकाः नुुगः प्वंकादिल । 

ज्याझ्वः मूपाहाँ प्रा।डा। चन्द्रमान बज्राचार्यं सिथिल अवस्थाय् थ्यनाच्वंगु  साहित्यिक ज्याझ्वः यानाः न्हूूगुु जीवन बियादिगुुलि प्रशान्त रिदेनलिसें सकल अभियान्तापिन्त सुुभाय् देछासें  मेमेपिं नेपालभाषा साहित्यकार पिन्सं साहित्यिक ख्यबलय् बियादिगु योगदानयात उच्च कदर यासें हनेज्या यायेमालावःगु दु गुकिया ग्वसा सुकुन्दा साहित्य पाःलाः हे ग्वसाः खलः जुया ज्याझ्वः याइगु आशा व्यक्त यानादिल । 

 ज्याझ्वः सभापति डंगोलं  नेपालभाषा क्षेत्रय्  नेपाली साहित्यकारसिबें म्ह्वः मजु आपालं पुुलांपिं अग्रज साहित्यकार ,विद्वान ,अनुसन्धान कर्तापिं ,वैज्ञानिकपिं दुसानं वय्कःपिनिगु उचित मुल्यांकन इलय् हे मजुबले  नेपालभाषा  क्षेत्रया   व्यत्तित्वपिं गुमराय् लानाच्वंगुु दु । नेपालभाषा क्षेत्रय् आपालं संघसंस्थात दुुसानं  बहुप्रतिभाया तःमिं महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशीया लुमन्ति रत्न राज्यलक्ष्मी क्याम्पसया सुकुन्दा साहित्य पाःलाःपाखें न्हूगु ढंगु न्ह्याकागु जुया निरन्तरताया नितिं न्हूगु पिढीपिन्त नं इनाप यासें ज्याझ्वः क्वचाय्कादिल ।

महाकवी गिरिजाप्रसादया जीवनी : छपुलु

– डा.  बालगोपाल श्रेष्ठ –

नेपालभाषाया छम्ह सशक्तम्ह कवि गिरिजा प्रसाद जोशी ४९ दँया बैसय् २०४४ साल भाद्र २२ गते येँयापुन्हिकुन्हु बहनिसिया ९ः३० ताईलय् टिचिङ अस्पतालय् दिवंगत जुयादिगु खः । वय्क मदया नेपालभाषाया जक मखु नेपाःया भाषा साहित्य ख्यःया नितिं अपूरणीय क्षति जुगु दु । थुगु च्वसुई वय्कःया सामान्य परिचय बीकथं वय्कःया जीवनी उलेगु कुतः यानागु दु ।

लजगा व परिवार

कवि गिरिजाया जन्म वि।सं। १९९५ साल चैत्र महिनाया चिल्लागा द्वादशीकुन्हु जुगु खः । वय्कलं २०१३ सालय् एसएलसी पास यानादिल । २०२६ सालय् थ्यंका आई ए अले २०३२ सालया दुने बीए बीएष् यानादिल ।

“जीवनय् थम्हं अनुभव यानाः सृजना यायेगु साहित्य हे च्वन्ह्याई” धकाः इलय् ब्यलय् धयादीम्ह वय्कलं थःगु जीवनय् थीथी लजगाः यानादिल । २०१२÷१३ साल पाखे वयकलं पिपा जागिर नया दिल । अथेहे टक्सारय् खरदार जुयादिल । २०१७ सालय् रोड ट्रान्सपोर्ट अर्गनाईजेसनय् नोकरी यानाः हेटौँडाय् तःदँ च्वनादिल । न्ह्याग्गु ज्या याना जुसां न्ह्याथाय् वंसां थःगु मांभाय्या सेवा यायेगु ज्याय् धाःसा वय्कः गब्लें ल्यूने लाःगु खनेमदु । हेटौँडाय् नं वय्कलं नेपालभाषा ख्यः चकंकेत अनया मनूनय्त सचेत याना मुंकादिल ।

थुकथं इलय् व्यलय् थीथी लजगालय् तक्यना दिसां वयकःया जीवनया तहाः ई शिक्षण पेशाय् हे फुकादिल । भाग्योदय उच्च मावि प्राइमरी स्कूल जबले हे वय्कः शिक्षक जुयादिल । २०२४ सालपाखे आनन्दकुटी बोर्डिङ्ग स्कूलय् शिक्षक जुयाः दिल । वयां ल्यू बालकुमारी मावि, शान्ति शिक्षा मन्दिरय् नं ब्वंकेगु यानादिल । २०२५ साल लिपा सक्वय् भाग्योदय उच्च मावि मावि शिक्षक जुया झासेंलि वय्कलं ज्यूताछि हे शिक्षक लजगायाना दिल । २०३८ सालतक वय्कलं भाग्योदय उच्च माविलय् हे अंगे्रजी व नेपालभाषा शिक्षक कथं सेवा यानादीगु खः । २०३८ सालय् वय्कः थीथी कारणं भद्रबासया आदर्श माविलय् झायादिल । अनं ल्यू २०४० सालय् चुगाँमय् च्वंगु राष्ट्रिय उच्च मावि हेडमास्टर कथं झायादिल । हेडमास्टर जुजुं हे वय्कः २०४४ साल भाद्र २२ गते ४९ दँ या वैशय् मत्यवं मन्त ।

२०१७ सालय् वय्कःया इहिपा मय्जु हरिमाया श्रेष्ठ नापं जुगु खः वय्कलं थः जहान हरिमाया जोशीया काय्पिं कुञ्ज जोशी व यचु जोशी अले म्ह्याय्पिं अमृत लक्ष्मी जोशी व सुविस्ता जोशीयात त्वःता झाःगु खः ।

व्यक्तित्व

क० साहित्य संगीत व कला

नेपालभाषा ख्यलय् वय्कःया सृजना २०१३ साल न्ह्यः हे जुगु खनेदु । २०१३ सालय् त्रिचन्द्र कलेजय् जुगु साहित्य सम्मेलनय् दक्कले न्हापा सिरपा त्याकादिल । वयां ल्यू नं वय्कलं थीथी थासय् थःगु रचनाय् सिरपा त्याकूगु न्यनेदु । सक्वय् दबु प्याखं ख्यलय् वय्कलं दँय्दसं थें प्याखं च्वयाः, प्याखं स्यना, म्ये च्वयाः, म्ये हाला अभिनय यानाः तःधंगु योगदान बिया झागु खः । २०१८ सालय् चिराग सफूकुथी स्वनेगु, २०३२ सालय् जयबली क्लब स्वनेगुलिइ भूमिकाम्हिता भाषा ख्यलय् उगु संस्थातय्त न्ह्यज्याकेगु ज्या यानादीगु नं लुमंके बहजु ।

थः हेटौँडाय् च्वनादिगु इलय् अन नेपालभाषाया पुचः स्वनेगु, नेपालभाषाया थीथी गतिविधी न्ह्याकेगुलिसें हस्तलिखित पौ पिथनेगु व “गथु” रजिष्टर पौ पिथनेगुलिई नं वय्कःया ल्हाः दु ।

भाग्योदय हाईस्कूलय् मास्टर जुयाः वसेंलि वय्कलं सक्वय् न्हू प्रतिभात ब्वलंकेत थःगु ई क्षमता, जाँगर व जोस सकतां छ्यलादिल । भाग्योदय स्कूलय् वय्कलं विद्यार्थीतय् चेतनाया स्तर थकायेगु ताः तयाः इलय् ब्यलय् थीथी ज्याझ्वःत न्ह्यब्वया दी । गब्लें साहित्य मुंज्या, गब्लें बादविवाद, गब्लें वक्तृत्वकला प्रतियोगिता आदि । वय्कःया अज्यागु ज्याझ्वःलं विद्यार्थीतय् दथुई उत्साह उमंगनापं जोश व जाँगर थनाब्यू । विद्यार्थीतय् दथुइ छगु कथं वय्कलं हलचल हे हयाबिल । तर पञ्चायती राजनीतिइ महत्वपूर्ण थाय।् कयाच्वंम्ह भूतपूर्व मन्त्री जोगमेहेर सञ्चालक समितिया अध्यक्ष जुयाच्वंगु उगु स्कूलय् वय्कःया थ्व ज्याझ्वःत स्वतन्त्रं न्ह्याकेत थाकुल । आखिरय् दिकेत बाध्य जुल ।

स्कूलय् “भाग्योदय” साहित्यिक ‘न्ह्यलुवाः’ ९२०२९० थें दैनिक ल्हातच्वया पौ विद्यार्थीतय्पाखें पिथंकेगुलिइ नं वय्कःया ल्हा दु ।

स्कुलं पिने यनाः नं वय्कलं २०२६–२७ सालपाखे उग्र सफूकुथिइ वाः पतिकं शुक्रवाः, शनिवाः साहित्य, वादविवाद व वक्तृत्वकला ज्याझ्वःत न्ह्याका यंकादिल । उकिं सक्वय् झन् हे हलचल याना बिल । महितातय् मिखा अन नं थ्यन । कवि गिरिजाया ज्याझ्वलं ढोंगी राजनीति याना च्वंपिन्त हन्ता जुइगु स्वाभाविक हे जुल । उकिं अन नं वय्कःया ज्याझ्वः दिकेत अपिं सफल जुल । अझ छन्हु सफूकुथिइ वनाच्वंम्ह कवि गिरिजायात गुण्डात लगे याना लिना छ्वःगु थ्यंक सक्वया इतिहास खः ।

तर ज्या याहे याइपिन्त पनीगु सुनां रु कवि गिरिजा छम्ह अज्याम्ह व्यक्तित्व खः गुम्हेस्या खँ न्यनेवं मनूतय्त प्रभावित मयासेँ मत्वतु । भाग्योदय स्कूलया नेपालभाषा पिरियडय् तक नं वय्कलं नेपालभाषाया विद्यार्थीतय्त उतिकं प्रोत्साहन बियाः उत्साहित यानां च्वनी । गुकिया परिणाम कथं हे सक्वया नच्चापिं ल्याय्म्हतय्सं सक्वया त्वाः त्वालय् नेपालभाषाया थीथी पुचः, खलतः स्वनाः बाःछि, बाःछि पतिकं साहित्य गोष्ठी न्ह्याका यंकल । नापं थीथी ल्हातं च्वया बाःछि पौ, लय् पौत पिथनेगु ज्या जुयाच्वन । ‘न्ह्यलुवाः’, ‘तिमिला’, ‘ज्यापु’, ‘ज्यामि’, अले मेमेगु नं यक्व ल्हातं च्वया पौत वय्कःया पे्ररणां पिदना च्वन । ‘ब्वसल’ सामयिक संकलन पिकायेगुलि नं वय्कःया उकथं तिबः दु ।

साहित्य, संगीत, कला व नृत्य ख्यलय् उतिकं प्रतिभा दुम्ह गिरिजा भाग्योदय स्कूलया बुदिँ हनेगु झ्वःलय् जुगु ज्याझ्वःलय् स्कूलय मिसा मस्तय्त थःपिसं हे लय्चिनाः न्हून्हूगु म्ये स्यना, हुला प्याखं स्यना २०२७÷२८ सालपाखे पिब्वगु ज्याझ्वः नं सक्वय् न्हुगु थालनी यानादिगु खः । वय्कःया म्येत अन तच्वकं लोकप्रिय जुल । लिपा स्कूलं बुदिँ हनेगु ज्याझ्वः हे दिका बिल, छाय् छाय् जुइक ।

हाकनं २०३४ पाखे जयबली क्लबया ग्वसालय् वाः पतिकं शुक्रवाः, शनिवाः टिकट सिस्टम साँस्कृतिक ज्याझ्वः न्ह्याकादिल । उब्ले वय्कलं नेपालभाषाय् यक्व आधुनिक लसं युक्त म्येत चिनादिल नापं न्हू प्रतिभात ब्वलंका दिल । लिपा व नं दित ।

सक्वं पिने येँ, यलः, ख्वपय् अले थीथी मेमेगु नेवाः बस्तिइ गन गन वय्कःया कृतित थ्यंगु दु अन अन नं वय्कःया व्यक्तित्वं मनूतय्त तच्वकं प्रभावित याःगु खनेदु । नेपालभाषाया गुगु नं दबुलिइ थ्यनकिं हे वय्कलं तच्वकं विवादास्पद न्हून्हूगु खँत ल्हानाः मनूतय्त न्ह्यपु चाचाहिका बी धुंकी । उकिं वय्कःयात थः चर्चाय् वयेत न्हून्हूगु विवादया खँत ल्हाना जुइम्ह ‘रजनीश’ पहःम्ह मनू धकाः तकं मनूतय्सं धाःगु न्यनेदु ।

वय्कःया उपन्यास ‘सिलुस्वाँ’ पिदना उकिया आलोचना चर्चा परिचर्चा न्ह्यज्यासेंलि नेपालभाषा ख्यलय् सिदयेक छक्वः कवि गिरिजा विरोधी व गिरिजावादीया ध्व थ्यंक खनेदन । नेपालभाषा ख्यःया छथ्वस्यां वय्कःया कृतित मब्वनेगु, मब्वंकेगु, मन्यायेगु ममीगु थ्यंक घोषणा यात धकाः उब्ले तच्वकं बय्बय् जुल । थुकिं नं वय्कः चर्चित जुल ।

वयां ल्यू वय्कलं थःपिसं नं बाखं, कविता, उपन्यास आदिया आलोचना नेपालभाषाया गतिविधीया टिप्पणीत नं पिथना दिसेंलि वय्कःया दृष्टिकोणं झन हे उप्वः विवाद पिथनाबिल । तर वय्कःया साहित्यिक धारणाया विरोध याइपिसं वय्कःया सृजनशील प्रतिभायात च्वछानाच्वंगु दु ।

ख० राजनीति

खय्तला कवि गिरिजा गब्लें हे प्रत्यक्ष राजनीति न्ह्यचिला दिगु मदु । तर वय्कःया च्वसां पिदंगु साहित्य अले वय्कलं म्हिता झाःगु भूमिकां न्ह्याब्लें छगू गतिशीलल राजनीतिया पक्षय् जबरजस्त वकालत याना वंगु दु ।

थःगु जीवनया प्रारम्भिक इलय् अर्थात् वय्कलं साहित्य सृजनाया ज्या न्ह्याकुसांलिसें स्पष्ट राजनीतिक बिचाः वय्कःयाके दु धायेगु पक्षय् जि मदु । तर वय्कलं थीथी थास्य् पिब्वयादीगु विचार अले सृजनायाना दिगु साहित्यय् लेँहेपुया च्वंगु भाव व बिचालं धाःसा वय्कः न्ह्याब्लें हे निर्धा, सोझा, सिधा, गरिब, शोषित, पीडित जनताया उज्वल भविष्यया नितिं निरन्तर चिन्तित व्यक्ति कथं खनेदु ।

न्ह्याब्लें हे थःत सहित्यया लँपु पिब्वय् चाहे जूम्ह कवि गिरिजा दुनें दुनें निमुखा जनतातय् निंतिं राजनीति यायेगुलि सक्रिय । खः वय्कः गुगु नं संघ, संस्थाय् ताउत च्वंगु मदु, तर जनताय् भिंगु राजनैतिक चेतना ह्वलेगु ज्याय् धाःसा न्ह्याब्लें न्ह्यःने दु । सक्वया ल्याय्म्हतय्त राजनैतिक चेतना थनेगुलिइ वय्कःया योगदान उल्लेखनीय दु । वय्कः सुं व्यक्ति विशेषया विरोधी मखु तर अन्याय अत्याचार, शोषण, दमनया हतियार ज्वनाः चीमिपिं जनतायात वाथावाथा कंकाच्वंपिं व्यक्ति, व्यवस्था राजनीति सकतांया सक्रिय विरोधी खः उकिं हे प्रतिगामी राजनीतिया ठेकेदारतय्सं वय्कःया म्हुतुप्वाः तिकेत अनेकन प्रयास यात । दाँ बियाः गुण्डातय्त दाय्के बीउ उजं थ्यंक ब्यूगु उदाहरण सक्वय् यक्व दु । धेबा कयाः वय्कःयात दायेगु जिम्मा ज्वनावःम्हछम्हेस्यां “धेबा वियां छन्त दाइला गिरिजा” धकाः वय्कः यात हे न्यंक वःगु घटना समेत कवि गिरिजां न्यंकेगु यानादी ।

वय्कःया राजनैतिक विचः खाना ग्याना हे २०३६ साल चैत्रय् सक्वय् बहुदल व निर्दलया ल्वापुइ छम्ह प्रधानपञ्चया काय् सीगु झोलय् तात्कालिन गृहमन्त्री जोगमेहेर श्रेष्ठं प्रतिशोध कायेत सक्वया मेमेपिं निर्दोष बासलं ९५०० मल्याक मनूत नापं वय्कःयात गिरफ्तार याकाः ‘ज्यानमारा’ यायेगु दुष्प्रयास यानाः लच्छि मयाक कुना नं बिल । तर लिपा उगु मुद्दाय् वय्कःयात सफाइ बिल । अथे हे वय्कः नापया राजनैतिक मतभिन्नताया कारण २०३४ सालपाखे भाग्योदय माविलय् रोलक्रम कथं कामू हेडमाष्टर जुगु सहयाये मफया लितु लिनाः टे«निङय् वनाच्वंम्ह पुलांम्ह हेडमाष्टरयात टे«निङ क्वमचायेकं हे लितहयाः हेडमाष्टरं लिगंगु नं न्ह्यथने बहःजू । लिपा नं वय्कःयात व स्कूलय् माष्टरं तकं लिगनेगु कुतः अमिसं याना च्वन ।

इलय् ब्यलय् वय्कःया चिन्तनय् अस्थिरता दुसां वय्कः माक्र्सवादी बिचालं मुक्त धाःसा मखु । वय्कलं प्रगतिशील विचारयात न्ह्याब्लें कःघाना हे च्वंगु खँ वय्कलं व्यक्त यानादीगु थीथी इलय्या थीथी विचालं प्रष्ट याः । नेपालभाषा मंकाः खलःया नायः पद्मरत्न तुलाधरया विचार कथं “कवि गिरिजा नेपालभाषायाम्ह जक मखु नेपाः राष्ट्रयाम्ह अझ संसार न्यंकया शोषित पीडित गरिब जनताया पक्षय् च्वइम्ह प्रगतिशील, क्रान्तिकारी माक्र्सवादी कवि खः ।”

माक्र्सवाद प्रति वय्कःया स्पष्ट झुकाव वय्कलं च्वयादीगु ‘मन्त्र’ खण्डकाव्यस व्यक्त जुयाच्वंगु झीसं खना । ‘देगः’ पतिइ समालोचक जगदिश चित्रकारयात च्वयादिगु लिसलय् नं वय्कलं थःगु राजनैतिक विचाः स्पष्ट व्यक्त याना दिगु दु ।

दक्कले लिपा, वय्कःया जीवनय् अन्तिम रुपय् सार्वजनिक मूज्याय् ९ ततला ११०७ कुन्हु सक्वय् प्रगतिशील साहित्यिक समाजया ग्वसालय् जुगु लय् साहित्य मूँज्याय् थ्यंका वय्कलं भाषाय् सना च्वंपिंसं तप्यंक राजनीति यायेमाःगु बिचाः व्यक्त यानादीगु खः । अन वय्कलं ‘झी भाषाया अधिकारया निंतिं हाला च्वनापिं लिचिलेगु खँ मदु, झीसं तप्यंक राजनीति याना च्वना धकाः न्ह्यचिलेमाः । राजनीति ल्हातय् लाका च्वंपिसं मनपरी यानाच्वंगु दु । भिंगु बिचाः दुपिंसं राजनीति मयाकं भाषाया अधिकार कायेफइ मखु उकिं राजनीति हे झीसं थःगु ल्हातय् लाके माः ।’ धयादीगु खः ।

ग० भाया मतिना

वास्तवय् कवि गिरिजा मांभाय्या मतिनां झूचाःम्ह व्यक्ति खः । जिन्दगीभर वय्कःया चिन्तनया विषय मांभाय् गुकथं च्वन्ह्याकेगु धयागुलि हे जक जुयाच्वन । न्ह्याम्ह मनू वय्कःया थाय् थ्यंसां नेपाःया उपेक्षित भाषातय् मर्म प्वंकेगु अले उपेक्षित भाषा भाषीया जनतातय्के चेतना थना भाषा च्वन्ह्याकेगु बिचाः वय्कलं व्यक्त यानादी ।

गुगुनं स्वार्थय् थःगु मांभाय् त्वःतेगु पक्षय् वय्कः याके मदु । वय्कलं मांभाषा त्वःता मेमेगु भाषां च्वयाः ख्याति कमेयायेगु लोभ गब्लें मया । अले वय्कःया कवितात छक्वः अनुवाद यानाः साझा प्रकाशनं नेपालभाषां अनुवाद धका उल्लेख मयासें पिथने धकाः धाबले वय्कलं अस्विकार याना दिल । वय्कःया धापू खः दकले न्हापां नेपालभाषां च्वयेगु मेमेगु भाषां पिथनेमाःसां अनुवाद धकाः जक पिथनेगु । नेपालभाषायात स्वाहाने दयेका खय् भाषाय् च्यः जुयाः तलब नःवंपिं स्वार्थीतत्वतय्त वय्कलं न्ह्याब्लें कुंखिना झाल ।

भाषा नीति स्पष्ट मदुगु अले गलत भाषा नीति ज्वना नेपालय् राजनीति यानाच्वंपिं फुक्क व्यक्ति अले पार्टीतय्त वय्कलं न्ह्याब्लें हे सहमयाः । प्रगतिशील लेखक कलाकार संघया अस्पष्ट भाषानीतिया हुनिं वय्कः उगु संघपाखें हे बिमुख जुयाः व वनागु उकिया दुजतय्त ब्वः बियाः छ्वयागु खँ नं बरोबर उल्लेख यानादी ।

९ तछलागा ११०७ स सक्वय् जुगु प्रसासया गोष्ठिइ हे वय्कलं अन्तिम रुपय् भाषा नीति सम्बन्धी थःगु स्पष्ट धारणा न्ह्यब्वया झाःगु दु । अन वय्कलं त्रिभाषीय सूत्रया उल्लेखयासेँ “नेपाः थुज्वःगु थीथी भाषा दुगु देशय् फुक्क भाषायात ब्वलंकेगु निंतिं त्रिभाषीय सूत्र कथं ब्वनेकुथिइ शिक्षाया माध्यम मां भाषायायेगु अले प्रत्येक विद्यार्थीं देशय् दुनेया छिमेकी भाय् छगु व देशं पिनेया अन्तर्राष्ट्रिय भाषा छगू अनिवार्य स्यनेगु व्यवस्था यायेमाः ।” धयादीगु खः । भाषा सम्बन्धी वय्कःया थुगु धारणा नेपाः थुज्वःगु बहुभाषीय देशया निंतिं नाले बहगु प्रगतिशील विचार खः ।

कृति

कवि गिरिजां ४९ दँया चिकिचा हाकःगु जीवनय् नं ल्हा, म्हुतु चुलाकेगु लजगा यानाः नं ७० गुति सफूतिं मयाक सृजना याना वंगु धलः खनेदये धुंकुगु दु । अझ बांलाक्क माला स्वत धाःसा मेमेगु कृतित नं पिमदनी धकाः धायेमफु । काव्य, प्याखं, उपन्यास, म्ये सफू याना आतले पिदने धुंकुगु सफुतय् धलः थथे खः ।

काव्य– पालिख्वाँय्, आगं, द्वकचा ल्याहाँ ल्याहाँ व, सुथनापं सुथय्सुथय्, गिरिजाप्रसादया गद्य कविता, तवन अले खण्डकाव्य, मन्त्र, बुद्धनुगः ।

प्याखं– बाखा छेँ, हाकु स्वाहाने ।

उपन्यास– धकिं, छि स्याना हत्या, सिलुस्वाँ, भाजंमिखा, लक्ष्मी–सरस्वती, व गमला थ्व खै थलः, व ल्वहँ जि झ्वाल्ला ।

म्ये– हाइ हाइ रे थ्वँया बात्चा, जनताया म्ये–छब्व ।

थ्वया बाहेक सितु, झी, तय्जु, मित्याः, देगः, इनाप, आदि पतिइ वय्कःया यक्वः फुटकर कविता, म्ये, आलोचना, व्याकरण, भाषा सम्बन्धी लेख रचनात पिदंगु दु ।

पे्रसय् वनाच्वंगु व पिमदंनिगु सफूतय् धलः थुकथं दु–

ल्वहँमा–महाकाव्य, लिसः वा म्ये, खुसि पारी च्वंम्ह ल्यासे, ध्याचः, बुँख्याचा–स्वंगुलि बाखं, अप्पाबाकु, बाखंपा, जिगु जन्म, किपा, हुल्याहा, खलुं, मातृभूमि, जि मुल्याहा, द्वहलपा, हेच्लाः माँ नेपाः, जि जुजु मन्त हँ, सुथ, छगू म्ये सफू, निस्कर्ष, किसिदुम्बो ९गीति काव्य० उपन्यासय् कँझाः, सिमा साक्षी, ले ले क्वेँ क्वेँ, समाजया ध्याचलय्, येँ शहर यमि गामा । प्याखंनय् – जिला ज्यापु जूवने, छगू ब्वसा, वरवादी स्वैगु, थ्वँ गुलु मास्टर, भूल, भ्वातिं, मिसा पासा, पश्चाताप, कलंक ।

थ्वया बाहेक वय्कलं स्वंगू फिल्म स्क्रिप्ट नं च्वयादिगु दु । चिपः निपः, लँपु व छगू नां प्राप्त मजू । थुपिं मध्ये छगू भिडियो फिल्म दयेकेत वय्कः थः हे जुयाः करिब आधा घण्टाया सुटिङ्ग नं सिधयेका दीगु खः । तर लिपा दिगु दितं जुल ।

थुकथं वय्कःया ३८ गु अप्रकाशित सफूतय् धलः खने दवःगु दु । अथे हे वय्कःया तना वंगु सफू धकाः क्वयेच्वंगु सफूतय् धलः पिदंगु दु–

उपन्यासत – वेँ, वाःचाः विश्व वियोग, प्याखंत – कलंकि अवतार, झं जक माया, पे्रमया अन्त, समाया ख्वबि, खण्डकाव्य – शान्तिया लँपुइ ।

थुपिं बाहेक वयकःया मेमेगु सफूत दइमखुत धकाः झीसं आः थथें धायेफइमखु । वय्कःया कृतितय् धलः विस्तृत रुपं पिथनेगु आवश्यक दु । नापं नेपालभाषा ख्यःचकंकेगु ताः तुना स्थापित जुगु थीथी संस्था अझ नेपालभाषा मंकाः खलकं वय्कःया पिमदनीगु सफूत पिथनेत विशेष कुतः यायेमाःगु खनेदु ।

वय्कःया थीथी कतितय्गु चर्चा थ्व बःचाहाकःगु च्वसुइ मखु ब्यागलं हे जुइमाःगु आवश्यक । उकिं कृतितय् चर्चा थन थुलि हे जक याये ।

विशेषता

कवि गिरिजा नेपालभाषा ख्यःया न्ह्याब्लें थिना च्वनिम्ह नगु खः । वय्कःया व्यक्तित्व अले कृतितय्सं वय्कःयात गब्लें हे झ्वाः मजुइगु स्वाँ याना ब्यूगु दु ।

वय्कःया दक्कले तःधंगु विशेषता खः– वय्कःया न्ह्यने वइपिं न्ह्याम्हसितं तच्वकं उत्साहित यानाः खँ ल्हायेगु । केवल वय्कः थः हे जक विख्यात साहित्यकार जुयाः सिना वनेगु चाहना गब्ले याना मदी । नेपालभाषाय् यक्व न्हू प्रतिभा ब्वलंकेगुलिइ नं वय्कलं उतिकं थःगु योगदान बियादिगु दु । वय्कःया महत्वपूर्ण उपदेश खः “जीवन व्यर्थय् फुसां मृत्यु सितिकं छ्वयेमते” न्ह्याब्लें वय्कलं भिंगु ज्या याना भिंगु लँय् वनाः सीत ग्यायेमते धका हे स्यना च्वनिगु । ‘का मस्त भाषा देश व जनताया निंतिं छिमिसं छुं नं छुंयाये माः’ धायेगु वय्कःया बानी हे ।

माष्टर जुयाः ब्वंकाः, हेडमाष्टर जुयाः प्रशासन चलेयाना नं साहित्य सृजनाया ज्याय् वय्कः ल्यूने मला । २०३९, २०४० व २०४१ सालं सक्वय् भाषा साहित्य मूँज्या खलकं गुँपुन्हिबले “जनताया म्ये” त्वाः त्वाः चाहिला पिब्वःगु इलय् नं वय्कलं जनताया म्येत चिनाः लय्तयाः अनया ल्याय्म्हतय्त म्ये हालेगु स्यनादिल । जनताया दुःख पीर व व्यथा अले अन्याय, दमन शोषणया विरोधय् दुग्यंगु भावना व्यक्त जुयाच्वंगु जनताया म्ये तच्वकं लोकप्रिय जुल ।

कवि गिरिजा मात्र कवि जक मखु । जागृतिया भावनादुम्ह जागरणया सलं कतःयात नं न्ह्यलंचा्केगु शक्ति दुम्ह व्यक्तित्व खः । वय्कःया म्ये काव्य, प्याखं वा उपन्यास फुक्क लिसें व्यक्त भावना अले हिमही चाः । उकिं वय्कलं ‘जः’ ९ ल्याखय् बियादिगु अन्तरवार्ताय् “गिरिजा थें याकःचा म्वायेगु हिम्मत यायेफुला” धकाः तक चुनौती बियादीगु दु ।

वय्कःया मेगु कमजोरी खः थःगु तर्क थःम्ह हे त्वाल्हाय्गु, मचायेक तर्क यायेगु प्रवृत्ति । थःपिसं ल्हानागु खँ तकं ल्वमंका तर्क याना च्वनेगु बानी । थुकिंयाना वय्कः अस्थिर विचारम्ह मनू धकाः आलोच्य जूगु दु ।

खय्तला छम्ह सृजनशील साहित्यकार अले जीवन न्ह्याकेत माष्टर लजगाः ज्वनाच्वने माःम्ह व्यक्ति जुगुलिं नं जुइफु गतिलाक्क संगठनया ज्या वय्कलं छुं यानामदि । संगठित जुइगु, संगठनय् अनुशासित जुयाः मच्वनेगु वय्कःया बानी नोक्सान जूगु खँ नं यक्व न्यनेदु ।

वय्कःया मेगु घाटक कमजोरी जूगु दु त्वनेगु बानी । खय्त वय्कलं “हाइ हाइ रे थ्वँया बात्चा” सफू च्वये न्ह्य अनुभव मुनेत थ्वँ, अय्ला त्वनेगु याःगु धैगु खँ न्यने दु । तर उगु सफू पिदना लिपा अझ वय्कःया जीवनया अन्तिम दँय् तक नं त्वनेगु बानिं वय्कःयात मत्वतल । दँ दँ प्वाथय् अल्सर ल्वय्लहिना नं त्वनेगु बानि त्वतेमफुम्ह कवि गिरिजायात मृत्युया अन्तिम इलय् थ्यंबले प्राण घातक क्यान्सर जँलास्यँय् थ्यंक न्यने धुंगु लुइकुगु खः । थुकथं प्राणघाटक त्वनेगु कासा म्हिता वय्कलं थःगु जीवनया आयु हे त्वाल्हाना अय्ला, थ्वँयात त्वंका छ्वगु दु । शायद थुलि बिचाः याःगु जूसा अझ ।।। छुँ दँ कवि गिरिजा झीगु न्ह्यःने दनाच्वंगु स्वये दइगु खइ । तर ।।। थ्व मात्र आ म्हगस हे जक जुल गुब्लें पुवने मफइगु ।

क्वाचाय्के न्ह्यः

थ्व बःचाहाकःगु चवसुइ बहुप्रतिभाशाली कवि गिरिजाया सकतां पक्षय् पूवंक उलेगु सम्भव नं मखु अथे यायेगु जिगु उद्देश्य नं मखु । थुकिं संक्षिप्त रुपय् वय्कःया जीवनया थीथी पक्षय् उलेगु हे जिगु मू ताः खः । वय्कःया जीवनया विविध पक्षय् विस्तृत रुपय् पिथनेगु जुल धाःसा हे जक झीसं वय्कःया बारे उप्वः ज्ञान कायेफइ ।

देश समाज व भाषाया बारे निरन्तर चिन्तितम्ह कवि गिरिजा पाखें झीसं थुइकेगु अले वय्कःयात सम्मानयाये धैगु हे जिं स्वये वय्कःया ताः पूवंके निंतिं झी समर्पित जुइगु खः । गुकथं वय्कलं निस्वार्थ भावं थःगु व्यक्तिगत महत्वाकांक्षा त्वःताः मांभाय्, नेपालभाषा अले गरिब, शोषित, पीडित, सोझा सिधा, निर्धा जनताया उज्वल भविष्य दयेकेया निंतिं थःगु शीप, पतिभा, जोश, जाँगर व ई छ्यलावन उकथं हे थ्व ख्यलय् च्वंपिन्सं संगठित ढंगं स्यल्लागु कुतः याना वनेत तल्लिन जुइमाः । थुलि जुसा हे जक कवि गिरिजायात झीसं श्रद्धाञ्जवली द्यछानागु सार दइ, नत्र मखु ।

साभार ः कवि गिरिजाप्रसाद जोशी९बःचाहाकगु जीवनी०महाकवी गिरिजाप्रसादया जीवनी ः छपुलु

– बालगोपाल श्रेष्ठ –

नेपालभाषाया छम्ह सशक्तम्ह कवि गिरिजा प्रसाद जोशी ४९ दँया बैसय् २०४४ साल भाद्र २२ गते येँयापुन्हिकुन्हु बहनिसिया ९ः३० ताईलय् टिचिङ अस्पतालय् दिवंगत जुयादिगु खः । वय्क मदया नेपालभाषाया जक मखु नेपाःया भाषा साहित्य ख्यःया नितिं अपूरणीय क्षति जुगु दु । थुगु च्वसुई वय्कःया सामान्य परिचय बीकथं वय्कःया जीवनी उलेगु कुतः यानागु दु ।

लजगा व परिवार

कवि गिरिजाया जन्म वि।सं। १९९५ साल चैत्र महिनाया चिल्लागा द्वादशीकुन्हु जुगु खः । वय्कलं २०१३ सालय् एसएलसी पास यानादिल । २०२६ सालय् थ्यंका आई ए अले २०३२ सालया दुने बीए बीएष् यानादिल ।

“जीवनय् थम्हं अनुभव यानाः सृजना यायेगु साहित्य हे च्वन्ह्याई” धकाः इलय् ब्यलय् धयादीम्ह वय्कलं थःगु जीवनय् थीथी लजगाः यानादिल । २०१२÷१३ साल पाखे वयकलं पिपा जागिर नया दिल । अथेहे टक्सारय् खरदार जुयादिल । २०१७ सालय् रोड ट्रान्सपोर्ट अर्गनाईजेसनय् नोकरी यानाः हेटौँडाय् तःदँ च्वनादिल । न्ह्याग्गु ज्या याना जुसां न्ह्याथाय् वंसां थःगु मांभाय्या सेवा यायेगु ज्याय् धाःसा वय्कः गब्लें ल्यूने लाःगु खनेमदु । हेटौँडाय् नं वय्कलं नेपालभाषा ख्यः चकंकेत अनया मनूनय्त सचेत याना मुंकादिल ।

थुकथं इलय् व्यलय् थीथी लजगालय् तक्यना दिसां वयकःया जीवनया तहाः ई शिक्षण पेशाय् हे फुकादिल । भाग्योदय उच्च मावि प्राइमरी स्कूल जबले हे वय्कः शिक्षक जुयादिल । २०२४ सालपाखे आनन्दकुटी बोर्डिङ्ग स्कूलय् शिक्षक जुयाः दिल । वयां ल्यू बालकुमारी मावि, शान्ति शिक्षा मन्दिरय् नं ब्वंकेगु यानादिल । २०२५ साल लिपा सक्वय् भाग्योदय उच्च मावि मावि शिक्षक जुया झासेंलि वय्कलं ज्यूताछि हे शिक्षक लजगायाना दिल । २०३८ सालतक वय्कलं भाग्योदय उच्च माविलय् हे अंगे्रजी व नेपालभाषा शिक्षक कथं सेवा यानादीगु खः । २०३८ सालय् वय्कः थीथी कारणं भद्रबासया आदर्श माविलय् झायादिल । अनं ल्यू २०४० सालय् चुगाँमय् च्वंगु राष्ट्रिय उच्च मावि हेडमास्टर कथं झायादिल । हेडमास्टर जुजुं हे वय्कः २०४४ साल भाद्र २२ गते ४९ दँ या वैशय् मत्यवं मन्त ।

२०१७ सालय् वय्कःया इहिपा मय्जु हरिमाया श्रेष्ठ नापं जुगु खः वय्कलं थः जहान हरिमाया जोशीया काय्पिं कुञ्ज जोशी व यचु जोशी अले म्ह्याय्पिं अमृत लक्ष्मी जोशी व सुविस्ता जोशीयात त्वःता झाःगु खः ।

व्यक्तित्व

क० साहित्य संगीत व कला

नेपालभाषा ख्यलय् वय्कःया सृजना २०१३ साल न्ह्यः हे जुगु खनेदु । २०१३ सालय् त्रिचन्द्र कलेजय् जुगु साहित्य सम्मेलनय् दक्कले न्हापा सिरपा त्याकादिल । वयां ल्यू नं वय्कलं थीथी थासय् थःगु रचनाय् सिरपा त्याकूगु न्यनेदु । सक्वय् दबु प्याखं ख्यलय् वय्कलं दँय्दसं थें प्याखं च्वयाः, प्याखं स्यना, म्ये च्वयाः, म्ये हाला अभिनय यानाः तःधंगु योगदान बिया झागु खः । २०१८ सालय् चिराग सफूकुथी स्वनेगु, २०३२ सालय् जयबली क्लब स्वनेगुलिइ भूमिकाम्हिता भाषा ख्यलय् उगु संस्थातय्त न्ह्यज्याकेगु ज्या यानादीगु नं लुमंके बहजु ।

थः हेटौँडाय् च्वनादिगु इलय् अन नेपालभाषाया पुचः स्वनेगु, नेपालभाषाया थीथी गतिविधी न्ह्याकेगुलिसें हस्तलिखित पौ पिथनेगु व “गथु” रजिष्टर पौ पिथनेगुलिई नं वय्कःया ल्हाः दु ।

भाग्योदय हाईस्कूलय् मास्टर जुयाः वसेंलि वय्कलं सक्वय् न्हू प्रतिभात ब्वलंकेत थःगु ई क्षमता, जाँगर व जोस सकतां छ्यलादिल । भाग्योदय स्कूलय् वय्कलं विद्यार्थीतय् चेतनाया स्तर थकायेगु ताः तयाः इलय् ब्यलय् थीथी ज्याझ्वःत न्ह्यब्वया दी । गब्लें साहित्य मुंज्या, गब्लें बादविवाद, गब्लें वक्तृत्वकला प्रतियोगिता आदि । वय्कःया अज्यागु ज्याझ्वःलं विद्यार्थीतय् दथुई उत्साह उमंगनापं जोश व जाँगर थनाब्यू । विद्यार्थीतय् दथुइ छगु कथं वय्कलं हलचल हे हयाबिल । तर पञ्चायती राजनीतिइ महत्वपूर्ण थाय।् कयाच्वंम्ह भूतपूर्व मन्त्री जोगमेहेर सञ्चालक समितिया अध्यक्ष जुयाच्वंगु उगु स्कूलय् वय्कःया थ्व ज्याझ्वःत स्वतन्त्रं न्ह्याकेत थाकुल । आखिरय् दिकेत बाध्य जुल ।

स्कूलय् “भाग्योदय” साहित्यिक ‘न्ह्यलुवाः’ ९२०२९० थें दैनिक ल्हातच्वया पौ विद्यार्थीतय्पाखें पिथंकेगुलिइ नं वय्कःया ल्हा दु ।

स्कुलं पिने यनाः नं वय्कलं २०२६–२७ सालपाखे उग्र सफूकुथिइ वाः पतिकं शुक्रवाः, शनिवाः साहित्य, वादविवाद व वक्तृत्वकला ज्याझ्वःत न्ह्याका यंकादिल । उकिं सक्वय् झन् हे हलचल याना बिल । महितातय् मिखा अन नं थ्यन । कवि गिरिजाया ज्याझ्वलं ढोंगी राजनीति याना च्वंपिन्त हन्ता जुइगु स्वाभाविक हे जुल । उकिं अन नं वय्कःया ज्याझ्वः दिकेत अपिं सफल जुल । अझ छन्हु सफूकुथिइ वनाच्वंम्ह कवि गिरिजायात गुण्डात लगे याना लिना छ्वःगु थ्यंक सक्वया इतिहास खः ।

तर ज्या याहे याइपिन्त पनीगु सुनां रु कवि गिरिजा छम्ह अज्याम्ह व्यक्तित्व खः गुम्हेस्या खँ न्यनेवं मनूतय्त प्रभावित मयासेँ मत्वतु । भाग्योदय स्कूलया नेपालभाषा पिरियडय् तक नं वय्कलं नेपालभाषाया विद्यार्थीतय्त उतिकं प्रोत्साहन बियाः उत्साहित यानां च्वनी । गुकिया परिणाम कथं हे सक्वया नच्चापिं ल्याय्म्हतय्सं सक्वया त्वाः त्वालय् नेपालभाषाया थीथी पुचः, खलतः स्वनाः बाःछि, बाःछि पतिकं साहित्य गोष्ठी न्ह्याका यंकल । नापं थीथी ल्हातं च्वया बाःछि पौ, लय् पौत पिथनेगु ज्या जुयाच्वन । ‘न्ह्यलुवाः’, ‘तिमिला’, ‘ज्यापु’, ‘ज्यामि’, अले मेमेगु नं यक्व ल्हातं च्वया पौत वय्कःया पे्ररणां पिदना च्वन । ‘ब्वसल’ सामयिक संकलन पिकायेगुलि नं वय्कःया उकथं तिबः दु ।

साहित्य, संगीत, कला व नृत्य ख्यलय् उतिकं प्रतिभा दुम्ह गिरिजा भाग्योदय स्कूलया बुदिँ हनेगु झ्वःलय् जुगु ज्याझ्वःलय् स्कूलय मिसा मस्तय्त थःपिसं हे लय्चिनाः न्हून्हूगु म्ये स्यना, हुला प्याखं स्यना २०२७÷२८ सालपाखे पिब्वगु ज्याझ्वः नं सक्वय् न्हुगु थालनी यानादिगु खः । वय्कःया म्येत अन तच्वकं लोकप्रिय जुल । लिपा स्कूलं बुदिँ हनेगु ज्याझ्वः हे दिका बिल, छाय् छाय् जुइक ।

हाकनं २०३४ पाखे जयबली क्लबया ग्वसालय् वाः पतिकं शुक्रवाः, शनिवाः टिकट सिस्टम साँस्कृतिक ज्याझ्वः न्ह्याकादिल । उब्ले वय्कलं नेपालभाषाय् यक्व आधुनिक लसं युक्त म्येत चिनादिल नापं न्हू प्रतिभात ब्वलंका दिल । लिपा व नं दित ।

सक्वं पिने येँ, यलः, ख्वपय् अले थीथी मेमेगु नेवाः बस्तिइ गन गन वय्कःया कृतित थ्यंगु दु अन अन नं वय्कःया व्यक्तित्वं मनूतय्त तच्वकं प्रभावित याःगु खनेदु । नेपालभाषाया गुगु नं दबुलिइ थ्यनकिं हे वय्कलं तच्वकं विवादास्पद न्हून्हूगु खँत ल्हानाः मनूतय्त न्ह्यपु चाचाहिका बी धुंकी । उकिं वय्कःयात थः चर्चाय् वयेत न्हून्हूगु विवादया खँत ल्हाना जुइम्ह ‘रजनीश’ पहःम्ह मनू धकाः तकं मनूतय्सं धाःगु न्यनेदु ।

वय्कःया उपन्यास ‘सिलुस्वाँ’ पिदना उकिया आलोचना चर्चा परिचर्चा न्ह्यज्यासेंलि नेपालभाषा ख्यलय् सिदयेक छक्वः कवि गिरिजा विरोधी व गिरिजावादीया ध्व थ्यंक खनेदन । नेपालभाषा ख्यःया छथ्वस्यां वय्कःया कृतित मब्वनेगु, मब्वंकेगु, मन्यायेगु ममीगु थ्यंक घोषणा यात धकाः उब्ले तच्वकं बय्बय् जुल । थुकिं नं वय्कः चर्चित जुल ।

वयां ल्यू वय्कलं थःपिसं नं बाखं, कविता, उपन्यास आदिया आलोचना नेपालभाषाया गतिविधीया टिप्पणीत नं पिथना दिसेंलि वय्कःया दृष्टिकोणं झन हे उप्वः विवाद पिथनाबिल । तर वय्कःया साहित्यिक धारणाया विरोध याइपिसं वय्कःया सृजनशील प्रतिभायात च्वछानाच्वंगु दु ।

ख० राजनीति

खय्तला कवि गिरिजा गब्लें हे प्रत्यक्ष राजनीति न्ह्यचिला दिगु मदु । तर वय्कःया च्वसां पिदंगु साहित्य अले वय्कलं म्हिता झाःगु भूमिकां न्ह्याब्लें छगू गतिशीलल राजनीतिया पक्षय् जबरजस्त वकालत याना वंगु दु ।

थःगु जीवनया प्रारम्भिक इलय् अर्थात् वय्कलं साहित्य सृजनाया ज्या न्ह्याकुसांलिसें स्पष्ट राजनीतिक बिचाः वय्कःयाके दु धायेगु पक्षय् जि मदु । तर वय्कलं थीथी थास्य् पिब्वयादीगु विचार अले सृजनायाना दिगु साहित्यय् लेँहेपुया च्वंगु भाव व बिचालं धाःसा वय्कः न्ह्याब्लें हे निर्धा, सोझा, सिधा, गरिब, शोषित, पीडित जनताया उज्वल भविष्यया नितिं निरन्तर चिन्तित व्यक्ति कथं खनेदु ।

न्ह्याब्लें हे थःत सहित्यया लँपु पिब्वय् चाहे जूम्ह कवि गिरिजा दुनें दुनें निमुखा जनतातय् निंतिं राजनीति यायेगुलि सक्रिय । खः वय्कः गुगु नं संघ, संस्थाय् ताउत च्वंगु मदु, तर जनताय् भिंगु राजनैतिक चेतना ह्वलेगु ज्याय् धाःसा न्ह्याब्लें न्ह्यःने दु । सक्वया ल्याय्म्हतय्त राजनैतिक चेतना थनेगुलिइ वय्कःया योगदान उल्लेखनीय दु । वय्कः सुं व्यक्ति विशेषया विरोधी मखु तर अन्याय अत्याचार, शोषण, दमनया हतियार ज्वनाः चीमिपिं जनतायात वाथावाथा कंकाच्वंपिं व्यक्ति, व्यवस्था राजनीति सकतांया सक्रिय विरोधी खः उकिं हे प्रतिगामी राजनीतिया ठेकेदारतय्सं वय्कःया म्हुतुप्वाः तिकेत अनेकन प्रयास यात । दाँ बियाः गुण्डातय्त दाय्के बीउ उजं थ्यंक ब्यूगु उदाहरण सक्वय् यक्व दु । धेबा कयाः वय्कःयात दायेगु जिम्मा ज्वनावःम्हछम्हेस्यां “धेबा वियां छन्त दाइला गिरिजा” धकाः वय्कः यात हे न्यंक वःगु घटना समेत कवि गिरिजां न्यंकेगु यानादी ।

वय्कःया राजनैतिक विचः खाना ग्याना हे २०३६ साल चैत्रय् सक्वय् बहुदल व निर्दलया ल्वापुइ छम्ह प्रधानपञ्चया काय् सीगु झोलय् तात्कालिन गृहमन्त्री जोगमेहेर श्रेष्ठं प्रतिशोध कायेत सक्वया मेमेपिं निर्दोष बासलं ९५०० मल्याक मनूत नापं वय्कःयात गिरफ्तार याकाः ‘ज्यानमारा’ यायेगु दुष्प्रयास यानाः लच्छि मयाक कुना नं बिल । तर लिपा उगु मुद्दाय् वय्कःयात सफाइ बिल । अथे हे वय्कः नापया राजनैतिक मतभिन्नताया कारण २०३४ सालपाखे भाग्योदय माविलय् रोलक्रम कथं कामू हेडमाष्टर जुगु सहयाये मफया लितु लिनाः टे«निङय् वनाच्वंम्ह पुलांम्ह हेडमाष्टरयात टे«निङ क्वमचायेकं हे लितहयाः हेडमाष्टरं लिगंगु नं न्ह्यथने बहःजू । लिपा नं वय्कःयात व स्कूलय् माष्टरं तकं लिगनेगु कुतः अमिसं याना च्वन ।

इलय् ब्यलय् वय्कःया चिन्तनय् अस्थिरता दुसां वय्कः माक्र्सवादी बिचालं मुक्त धाःसा मखु । वय्कलं प्रगतिशील विचारयात न्ह्याब्लें कःघाना हे च्वंगु खँ वय्कलं व्यक्त यानादीगु थीथी इलय्या थीथी विचालं प्रष्ट याः । नेपालभाषा मंकाः खलःया नायः पद्मरत्न तुलाधरया विचार कथं “कवि गिरिजा नेपालभाषायाम्ह जक मखु नेपाः राष्ट्रयाम्ह अझ संसार न्यंकया शोषित पीडित गरिब जनताया पक्षय् च्वइम्ह प्रगतिशील, क्रान्तिकारी माक्र्सवादी कवि खः ।”

माक्र्सवाद प्रति वय्कःया स्पष्ट झुकाव वय्कलं च्वयादीगु ‘मन्त्र’ खण्डकाव्यस व्यक्त जुयाच्वंगु झीसं खना । ‘देगः’ पतिइ समालोचक जगदिश चित्रकारयात च्वयादिगु लिसलय् नं वय्कलं थःगु राजनैतिक विचाः स्पष्ट व्यक्त याना दिगु दु ।

दक्कले लिपा, वय्कःया जीवनय् अन्तिम रुपय् सार्वजनिक मूज्याय् ९ ततला ११०७ कुन्हु सक्वय् प्रगतिशील साहित्यिक समाजया ग्वसालय् जुगु लय् साहित्य मूँज्याय् थ्यंका वय्कलं भाषाय् सना च्वंपिंसं तप्यंक राजनीति यायेमाःगु बिचाः व्यक्त यानादीगु खः । अन वय्कलं ‘झी भाषाया अधिकारया निंतिं हाला च्वनापिं लिचिलेगु खँ मदु, झीसं तप्यंक राजनीति याना च्वना धकाः न्ह्यचिलेमाः । राजनीति ल्हातय् लाका च्वंपिसं मनपरी यानाच्वंगु दु । भिंगु बिचाः दुपिंसं राजनीति मयाकं भाषाया अधिकार कायेफइ मखु उकिं राजनीति हे झीसं थःगु ल्हातय् लाके माः ।’ धयादीगु खः ।

ग० भाया मतिना

वास्तवय् कवि गिरिजा मांभाय्या मतिनां झूचाःम्ह व्यक्ति खः । जिन्दगीभर वय्कःया चिन्तनया विषय मांभाय् गुकथं च्वन्ह्याकेगु धयागुलि हे जक जुयाच्वन । न्ह्याम्ह मनू वय्कःया थाय् थ्यंसां नेपाःया उपेक्षित भाषातय् मर्म प्वंकेगु अले उपेक्षित भाषा भाषीया जनतातय्के चेतना थना भाषा च्वन्ह्याकेगु बिचाः वय्कलं व्यक्त यानादी ।

गुगुनं स्वार्थय् थःगु मांभाय् त्वःतेगु पक्षय् वय्कः याके मदु । वय्कलं मांभाषा त्वःता मेमेगु भाषां च्वयाः ख्याति कमेयायेगु लोभ गब्लें मया । अले वय्कःया कवितात छक्वः अनुवाद यानाः साझा प्रकाशनं नेपालभाषां अनुवाद धका उल्लेख मयासें पिथने धकाः धाबले वय्कलं अस्विकार याना दिल । वय्कःया धापू खः दकले न्हापां नेपालभाषां च्वयेगु मेमेगु भाषां पिथनेमाःसां अनुवाद धकाः जक पिथनेगु । नेपालभाषायात स्वाहाने दयेका खय् भाषाय् च्यः जुयाः तलब नःवंपिं स्वार्थीतत्वतय्त वय्कलं न्ह्याब्लें कुंखिना झाल ।

भाषा नीति स्पष्ट मदुगु अले गलत भाषा नीति ज्वना नेपालय् राजनीति यानाच्वंपिं फुक्क व्यक्ति अले पार्टीतय्त वय्कलं न्ह्याब्लें हे सहमयाः । प्रगतिशील लेखक कलाकार संघया अस्पष्ट भाषानीतिया हुनिं वय्कः उगु संघपाखें हे बिमुख जुयाः व वनागु उकिया दुजतय्त ब्वः बियाः छ्वयागु खँ नं बरोबर उल्लेख यानादी ।

९ तछलागा ११०७ स सक्वय् जुगु प्रसासया गोष्ठिइ हे वय्कलं अन्तिम रुपय् भाषा नीति सम्बन्धी थःगु स्पष्ट धारणा न्ह्यब्वया झाःगु दु । अन वय्कलं त्रिभाषीय सूत्रया उल्लेखयासेँ “नेपाः थुज्वःगु थीथी भाषा दुगु देशय् फुक्क भाषायात ब्वलंकेगु निंतिं त्रिभाषीय सूत्र कथं ब्वनेकुथिइ शिक्षाया माध्यम मां भाषायायेगु अले प्रत्येक विद्यार्थीं देशय् दुनेया छिमेकी भाय् छगु व देशं पिनेया अन्तर्राष्ट्रिय भाषा छगू अनिवार्य स्यनेगु व्यवस्था यायेमाः ।” धयादीगु खः । भाषा सम्बन्धी वय्कःया थुगु धारणा नेपाः थुज्वःगु बहुभाषीय देशया निंतिं नाले बहगु प्रगतिशील विचार खः ।

कृति

कवि गिरिजां ४९ दँया चिकिचा हाकःगु जीवनय् नं ल्हा, म्हुतु चुलाकेगु लजगा यानाः नं ७० गुति सफूतिं मयाक सृजना याना वंगु धलः खनेदये धुंकुगु दु । अझ बांलाक्क माला स्वत धाःसा मेमेगु कृतित नं पिमदनी धकाः धायेमफु । काव्य, प्याखं, उपन्यास, म्ये सफू याना आतले पिदने धुंकुगु सफुतय् धलः थथे खः ।

काव्य– पालिख्वाँय्, आगं, द्वकचा ल्याहाँ ल्याहाँ व, सुथनापं सुथय्सुथय्, गिरिजाप्रसादया गद्य कविता, तवन अले खण्डकाव्य, मन्त्र, बुद्धनुगः ।

प्याखं– बाखा छेँ, हाकु स्वाहाने ।

उपन्यास– धकिं, छि स्याना हत्या, सिलुस्वाँ, भाजंमिखा, लक्ष्मी–सरस्वती, व गमला थ्व खै थलः, व ल्वहँ जि झ्वाल्ला ।

म्ये– हाइ हाइ रे थ्वँया बात्चा, जनताया म्ये–छब्व ।

थ्वया बाहेक सितु, झी, तय्जु, मित्याः, देगः, इनाप, आदि पतिइ वय्कःया यक्वः फुटकर कविता, म्ये, आलोचना, व्याकरण, भाषा सम्बन्धी लेख रचनात पिदंगु दु ।

पे्रसय् वनाच्वंगु व पिमदंनिगु सफूतय् धलः थुकथं दु–

ल्वहँमा–महाकाव्य, लिसः वा म्ये, खुसि पारी च्वंम्ह ल्यासे, ध्याचः, बुँख्याचा–स्वंगुलि बाखं, अप्पाबाकु, बाखंपा, जिगु जन्म, किपा, हुल्याहा, खलुं, मातृभूमि, जि मुल्याहा, द्वहलपा, हेच्लाः माँ नेपाः, जि जुजु मन्त हँ, सुथ, छगू म्ये सफू, निस्कर्ष, किसिदुम्बो ९गीति काव्य० उपन्यासय् कँझाः, सिमा साक्षी, ले ले क्वेँ क्वेँ, समाजया ध्याचलय्, येँ शहर यमि गामा । प्याखंनय् – जिला ज्यापु जूवने, छगू ब्वसा, वरवादी स्वैगु, थ्वँ गुलु मास्टर, भूल, भ्वातिं, मिसा पासा, पश्चाताप, कलंक ।

थ्वया बाहेक वय्कलं स्वंगू फिल्म स्क्रिप्ट नं च्वयादिगु दु । चिपः निपः, लँपु व छगू नां प्राप्त मजू । थुपिं मध्ये छगू भिडियो फिल्म दयेकेत वय्कः थः हे जुयाः करिब आधा घण्टाया सुटिङ्ग नं सिधयेका दीगु खः । तर लिपा दिगु दितं जुल ।

थुकथं वय्कःया ३८ गु अप्रकाशित सफूतय् धलः खने दवःगु दु । अथे हे वय्कःया तना वंगु सफू धकाः क्वयेच्वंगु सफूतय् धलः पिदंगु दु–

उपन्यासत – वेँ, वाःचाः विश्व वियोग, प्याखंत – कलंकि अवतार, झं जक माया, पे्रमया अन्त, समाया ख्वबि, खण्डकाव्य – शान्तिया लँपुइ ।

थुपिं बाहेक वयकःया मेमेगु सफूत दइमखुत धकाः झीसं आः थथें धायेफइमखु । वय्कःया कृतितय् धलः विस्तृत रुपं पिथनेगु आवश्यक दु । नापं नेपालभाषा ख्यःचकंकेगु ताः तुना स्थापित जुगु थीथी संस्था अझ नेपालभाषा मंकाः खलकं वय्कःया पिमदनीगु सफूत पिथनेत विशेष कुतः यायेमाःगु खनेदु ।

वय्कःया थीथी कतितय्गु चर्चा थ्व बःचाहाकःगु च्वसुइ मखु ब्यागलं हे जुइमाःगु आवश्यक । उकिं कृतितय् चर्चा थन थुलि हे जक याये ।

विशेषता

कवि गिरिजा नेपालभाषा ख्यःया न्ह्याब्लें थिना च्वनिम्ह नगु खः । वय्कःया व्यक्तित्व अले कृतितय्सं वय्कःयात गब्लें हे झ्वाः मजुइगु स्वाँ याना ब्यूगु दु ।

वय्कःया दक्कले तःधंगु विशेषता खः– वय्कःया न्ह्यने वइपिं न्ह्याम्हसितं तच्वकं उत्साहित यानाः खँ ल्हायेगु । केवल वय्कः थः हे जक विख्यात साहित्यकार जुयाः सिना वनेगु चाहना गब्ले याना मदी । नेपालभाषाय् यक्व न्हू प्रतिभा ब्वलंकेगुलिइ नं वय्कलं उतिकं थःगु योगदान बियादिगु दु । वय्कःया महत्वपूर्ण उपदेश खः “जीवन व्यर्थय् फुसां मृत्यु सितिकं छ्वयेमते” न्ह्याब्लें वय्कलं भिंगु ज्या याना भिंगु लँय् वनाः सीत ग्यायेमते धका हे स्यना च्वनिगु । ‘का मस्त भाषा देश व जनताया निंतिं छिमिसं छुं नं छुंयाये माः’ धायेगु वय्कःया बानी हे ।

माष्टर जुयाः ब्वंकाः, हेडमाष्टर जुयाः प्रशासन चलेयाना नं साहित्य सृजनाया ज्याय् वय्कः ल्यूने मला । २०३९, २०४० व २०४१ सालं सक्वय् भाषा साहित्य मूँज्या खलकं गुँपुन्हिबले “जनताया म्ये” त्वाः त्वाः चाहिला पिब्वःगु इलय् नं वय्कलं जनताया म्येत चिनाः लय्तयाः अनया ल्याय्म्हतय्त म्ये हालेगु स्यनादिल । जनताया दुःख पीर व व्यथा अले अन्याय, दमन शोषणया विरोधय् दुग्यंगु भावना व्यक्त जुयाच्वंगु जनताया म्ये तच्वकं लोकप्रिय जुल ।

कवि गिरिजा मात्र कवि जक मखु । जागृतिया भावनादुम्ह जागरणया सलं कतःयात नं न्ह्यलंचा्केगु शक्ति दुम्ह व्यक्तित्व खः । वय्कःया म्ये काव्य, प्याखं वा उपन्यास फुक्क लिसें व्यक्त भावना अले हिमही चाः । उकिं वय्कलं ‘जः’ ९ ल्याखय् बियादिगु अन्तरवार्ताय् “गिरिजा थें याकःचा म्वायेगु हिम्मत यायेफुला” धकाः तक चुनौती बियादीगु दु ।

वय्कःया मेगु कमजोरी खः थःगु तर्क थःम्ह हे त्वाल्हाय्गु, मचायेक तर्क यायेगु प्रवृत्ति । थःपिसं ल्हानागु खँ तकं ल्वमंका तर्क याना च्वनेगु बानी । थुकिंयाना वय्कः अस्थिर विचारम्ह मनू धकाः आलोच्य जूगु दु ।

खय्तला छम्ह सृजनशील साहित्यकार अले जीवन न्ह्याकेत माष्टर लजगाः ज्वनाच्वने माःम्ह व्यक्ति जुगुलिं नं जुइफु गतिलाक्क संगठनया ज्या वय्कलं छुं यानामदि । संगठित जुइगु, संगठनय् अनुशासित जुयाः मच्वनेगु वय्कःया बानी नोक्सान जूगु खँ नं यक्व न्यनेदु ।

वय्कःया मेगु घाटक कमजोरी जूगु दु त्वनेगु बानी । खय्त वय्कलं “हाइ हाइ रे थ्वँया बात्चा” सफू च्वये न्ह्य अनुभव मुनेत थ्वँ, अय्ला त्वनेगु याःगु धैगु खँ न्यने दु । तर उगु सफू पिदना लिपा अझ वय्कःया जीवनया अन्तिम दँय् तक नं त्वनेगु बानिं वय्कःयात मत्वतल । दँ दँ प्वाथय् अल्सर ल्वय्लहिना नं त्वनेगु बानि त्वतेमफुम्ह कवि गिरिजायात मृत्युया अन्तिम इलय् थ्यंबले प्राण घातक क्यान्सर जँलास्यँय् थ्यंक न्यने धुंगु लुइकुगु खः । थुकथं प्राणघाटक त्वनेगु कासा म्हिता वय्कलं थःगु जीवनया आयु हे त्वाल्हाना अय्ला, थ्वँयात त्वंका छ्वगु दु । शायद थुलि बिचाः याःगु जूसा अझ ।।। छुँ दँ कवि गिरिजा झीगु न्ह्यःने दनाच्वंगु स्वये दइगु खइ । तर ।।। थ्व मात्र आ म्हगस हे जक जुल गुब्लें पुवने मफइगु ।

क्वाचाय्के न्ह्यः

थ्व बःचाहाकःगु चवसुइ बहुप्रतिभाशाली कवि गिरिजाया सकतां पक्षय् पूवंक उलेगु सम्भव नं मखु अथे यायेगु जिगु उद्देश्य नं मखु । थुकिं संक्षिप्त रुपय् वय्कःया जीवनया थीथी पक्षय् उलेगु हे जिगु मू ताः खः । वय्कःया जीवनया विविध पक्षय् विस्तृत रुपय् पिथनेगु जुल धाःसा हे जक झीसं वय्कःया बारे उप्वः ज्ञान कायेफइ ।

देश समाज व भाषाया बारे निरन्तर चिन्तितम्ह कवि गिरिजा पाखें झीसं थुइकेगु अले वय्कःयात सम्मानयाये धैगु हे जिं स्वये वय्कःया ताः पूवंके निंतिं झी समर्पित जुइगु खः । गुकथं वय्कलं निस्वार्थ भावं थःगु व्यक्तिगत महत्वाकांक्षा त्वःताः मांभाय्, नेपालभाषा अले गरिब, शोषित, पीडित, सोझा सिधा, निर्धा जनताया उज्वल भविष्य दयेकेया निंतिं थःगु शीप, पतिभा, जोश, जाँगर व ई छ्यलावन उकथं हे थ्व ख्यलय् च्वंपिन्सं संगठित ढंगं स्यल्लागु कुतः याना वनेत तल्लिन जुइमाः । थुलि जुसा हे जक कवि गिरिजायात झीसं श्रद्धाञ्जवली द्यछानागु सार दइ, नत्र मखु ।

साभार ः कवि गिरिजाप्रसाद जोशी९बःचाहाकगु जीवनी० क्भभ भिकक